Đường đua đến Mặt Trăng, Mỹ hay Trung sẽ thắng?

Không gian, vốn được xem là lĩnh vực hợp tác hòa bình, nay đang trở thành một mặt trận cạnh tranh giữa các cường quốc. Trung Quốc đẩy mạnh các thử nghiệm đổ bộ Mặt Trăng, trong khi tại Mỹ, theo National Review, một bộ phận công chúng tỏ ra thiếu kiên nhẫn với những chương trình còn thiên về kế hoạch hơn là kết quả cụ thể.

Tham vọng “sở hữu” Mặt Trăng

Liên tiếp các cuộc phóng tên lửa được thực hiện chỉ trong vòng chưa đầy một tuần.

Ngày 12/8, tên lửa Vulcan Centaur do liên doanh United Launch Alliance (Boeing và Lockheed Martin) chế tạo được phóng từ Tổ hợp 41 tại Trạm Cape Canaveral, mang theo sứ mệnh USSF-106 của Không quân Mỹ. Đây là chuyến bay đầu tiên của Vulcan trong Chương trình Phóng vệ tinh An ninh Quốc gia (NSSL), đánh dấu cột mốc quan trọng sau nhiều lần trì hoãn.

Chương trình NSSL sử dụng dịch vụ phóng thương mại để đưa các vệ tinh quân sự - tình báo Mỹ lên quỹ đạo, phục vụ thông tin liên lạc, dẫn đường, cảnh báo sớm và giám sát không gian.

Tên lửa Vulcan của United Launch Alliance (ULA) cất cánh lúc 20h56 ngày 12/8 trong sứ mệnh an ninh quốc gia đầu tiên, được gọi là USSF-106. Ảnh: United Launch Alliance.

Ngày 15/8, chỉ ba ngày sau cuộc phóng tên lửa của Mỹ, Trung Quốc xác nhận tên lửa Trường Chinh-10 hoàn thành thử nghiệm kích hỏa tĩnh đầu tiên tại bãi phóng Văn Xương, đảo Hải Nam.

Trong cuộc thử nghiệm, 7 động cơ tầng một được kích hoạt cùng lúc tạo ra lực đẩy gần 1.000 tấn trong khi tên lửa vẫn cố định trên bệ. Đây là bước chuẩn bị cần thiết cho những chuyến bay có người lái hướng tới Mặt Trăng sắp tới.

Trường Chinh-10A phiên bản rút gọn cũng đang được phát triển nhằm phục vụ cho việc đưa phi hành gia và hàng hóa lên trạm vũ trụ Trung Quốc. Thông tin từ Tân Hoa Xã, các tên lửa thuộc dòng này sẽ đóng vai trò xương sống trong chương trình không gian có người lái của Bắc Kinh.

Theo Politico, quốc gia nào triển khai thành công lò phản ứng hạt nhân đầu tiên trên Mặt Trăng có thể thiết lập vùng “không tiếp cận”, gây trở ngại lớn cho những nỗ lực tiếp cận sau này, kể cả với Mỹ.

Trong bối cảnh lo ngại Nga và Trung Quốc cùng thúc đẩy quân sự hóa không gian ngoài Trái Đất, năm 2019, Mỹ thành lập Lực lượng Không gian và được Quốc hội cấp ngân sách hơn 7 tỷ USD.

Chương trình Artemis của lực lượng này có mục tiêu đưa phi hành gia trở lại Mặt Trăng vào năm 2027, bất chấp việc cắt giảm chi phí cho nhiều sứ mệnh khoa học khác.

Song hành với Artemis, vào đầu tháng 8/2024, quyền Giám đốc NASA Sean Duffy đã tuyên bố kế hoạch xây dựng lò phản ứng hạt nhân trên Mặt Trăng trước năm 2030. Trích báo Politico, Mỹ dự định đặt một lò phản ứng công suất ít nhất 100 kW tại cực nam Mặt Trăng để cung cấp năng lượng cho sự hiện diện lâu dài của con người, và khả năng xa hơn là sao Hỏa.

Tháng 11/2022, Nga và Trung Quốc thỏa thuận hợp tác xây dựng Trạm Khoa học Mặt Trăng Quốc tế (ISLS) giai đoạn 2033-2035. Hai nước đã tuyên bố ít nhất 3 lần về nỗ lực chung nhằm đặt xây dựng một nhà máy điện hạt nhân trên Mặt Trăng để cung cấp năng lượng cho trạm nghiên cứu vào giữa những năm 2030. Lò phản ứng hạt nhân dự kiến được đặt tại khu vực gần cực nam Mặt Trăng, cách nơi NASA muốn xây dựng căn cứ khoảng 100 km.

Cuộc thử nghiệm bắn tĩnh của tên lửa đẩy Trường Chinh-10 tại bãi phóng tàu vũ trụ Văn Xương ở tỉnh Hải Nam, Trung Quốc ngày 15/8. Ảnh: Tân Hoa Xã.

Mỹ “mất nhiệt”, Trung Quốc tăng tốc

Hiệp ước Không gian Vũ trụ năm 1967 cấm các quốc gia tuyên bố chủ quyền với thiên thể. Tuy vậy, thực tiễn cho thấy Mỹ vẫn có khả năng thay đổi luật.

Hiệp định Artemis năm 2020 cho phép các nước ký kết tạo “khu vực an ninh” trên Mặt Trăng. Những khu vực này dù không chính thức là lãnh thổ nhưng quốc gia vẫn có quyền kiểm soát thực tế. Điều này trao lợi thế cho nước nào đến trước.

Đây chính là điều Mỹ lo ngại, bởi Trung Quốc đang tăng tốc mạnh mẽ.

Dù đặt mục tiêu năm 2036 nhưng gần đây, Trung Quốc đã thử nghiệm thành công nhiều phương tiện phóng và tàu đổ bộ lên Mặt Trăng. Điều này cho thấy khả năng cao Bắc Kinh sẽ đưa phi hành gia lên Mặt Trăng trước dự kiến. Các chuyên gia đánh giá tốc độ phát triển công nghệ của Trung Quốc rất nhanh, lịch trình vì vậy có thể tiếp tục rút ngắn.

Trong khi đó, chương trình Artemis của NASA vẫn còn chậm nhịp so với tiến độ và liên tục bị lùi lịch trình.

Tên lửa đẩy Vulcan Centaur rời bệ phóng ngày 8/1/2024. Tên lửa đã gặp sự cố khiến tàu không thể hạ cánh êm trên Mặt Trăng. Ảnh: CBS News.

Dean Cheng, nghiên cứu sinh Viện Chính sách Không gian Đại học George Washington, nhận định: “Mỹ thậm chí còn không thể lặp lại những gì họ đã làm từ 50 năm trước”.

Tiền lệ, Liên Xô từng vượt mặt Mỹ vào cuối thập niên 1950 và đầu 1960 trong lúc chương trình không gian của quốc gia này đang ì ạch.

Dù vậy, không cần quá lo lắng như cuộc đua không gian thời Chiến tranh Lạnh, tác giả Noah Rothman của trang National Review viết.

Theo ông, chỉ khi Trung Quốc vẫn giữ được tiến độ này mới có thể thay thế vị trí hiện tại của Mỹ. Nguy cơ lớn nhất không nằm ở việc Trung Quốc tiến bộ nhanh chóng, mà là ở khả năng Mỹ đang dần thiếu kiên định với việc cạnh tranh trên cung trăng.

Trong nhiệm kỳ đầu của tổng thống Trump, Mỹ tuyên bố sẽ đưa người lên Mặt Trăng vào năm 2024. Thế nhưng nay là nhiệm kỳ thứ 2 của ông, nhà lãnh đạo lại chuyển sang tham vọng chinh phục Sao Hỏa.

“Những tiến bộ khoa học không thể phát huy hiệu quả trước những biến động bất ổn như vậy”, ông Dean nói.

Tuy Mỹ từng là cường quốc vượt trội trong vũ trụ, sức mạnh công nghệ và tài chính của quốc gia này đang khiến nhiều người nghi ngờ. Một số cử tri muốn Mỹ chấp nhận từ bỏ cuộc đua, họ coi đó là sự lãng phí tài nguyên, tiêu tốn tiền thuế mà lẽ ra nên dành cho các chương trình xã hội trong nước.

Ông Dean Cheng nhấn mạnh, điều quan trọng nhất với chính quyền tổng thống Trump hiện nay là phải xác định rõ một mục tiêu và theo đuổi đến cùng: “Chính quyền cần đưa ra cam kết mang tính lâu dài cho một mục tiêu nào đó, dù là Mặt Trăng hay Sao Hỏa”.

Nguyễn An