Thiên Tân và thông điệp đa cực của SCO

Sự hiện diện đồng thời của Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng Thư ký Liên hợp quốc (LHQ) António Guterres cho thấy SCO không còn chỉ là một diễn đàn Á – Âu, mà đã bước ra sân khấu toàn cầu, trở thành một cực đối thoại mới trong cấu trúc quyền lực thế giới đang chuyển dịch. Từ “phòng thí nghiệm hợp tác khu vực”, SCO nay được thử thách với vai trò là tác nhân chiến lược trong một trật tự quốc tế đa cực đang hình thành.

Các nhà lãnh đạo dự Hội nghị Hội đồng Ngoại trưởng SCO tại Thiên Tân, tháng 7/2025. Ảnh: Tân Hoa Xã

Ra đời năm 2001 trên nền tảng “nhóm Thượng Hải năm”, SCO ban đầu chỉ là công cụ quản lý biên giới và phối hợp chống khủng bố. Nhưng qua hơn hai thập niên, tổ chức này đã mở rộng thành viên, bao gồm cả các cường quốc nặng ký như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Pakistan và Iran, cùng các quốc gia Trung Á.

Với hơn 40% dân số thế giới và khoảng 30% GDP toàn cầu, SCO đã trở thành thực thể có sức nặng, không thể xem nhẹ. Nếu G7 được coi là biểu tượng của quyền lực phương Tây, thì SCO đang nổi lên như “bản đối xứng” ở lục địa Á – Âu, phản ánh khát vọng của nhiều quốc gia trong việc thoát khỏi sự chi phối độc quyền của một vài trung tâm quyền lực.

Bối cảnh hội nghị Thiên Tân đặc biệt nhạy cảm. Chiến sự Ukraine vẫn chưa có dấu hiệu lắng xuống, phương Tây đang tranh luận về khả năng ràng buộc Kiev bằng các “bảo đảm an ninh” dài hạn, trong khi Moscow tiếp tục duy trì sức ép.

Trong bối cảnh đó, sự có mặt của Tổng thống Vladimir Putin là một tuyên bố chính trị: Nga không hề bị cô lập, mà trái lại còn có được một vành đai đối tác rộng lớn. Đối với Moscow, SCO không chỉ là diễn đàn hợp tác, mà còn là “lá chắn ngoại giao”, giúp Nga mở rộng không gian chiến lược và gửi thông điệp rằng thế giới không thể đơn giản gạt bỏ một cường quốc hạt nhân ra ngoài cuộc chơi.

Như Giáo sư Alexander Rahr, chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Berlin nhận định: “SCO là nhịp cầu nối Nga với phần còn lại của lục địa Á – Âu, nơi Moscow có thể chứng minh mình không phải là kẻ bên lề, mà là một cực quan trọng trong trật tự mới”. Bên cạnh đó, theo ông, việc Tổng thống Vladimir Putin tham dự trực tiếp là minh chứng cho thông điệp: Nga có lựa chọn và không phải lựa chọn nào cũng đi qua kênh phương Tây.

Với Trung Quốc, hội nghị tại Thiên Tân là cơ hội vàng để Bắc Kinh khẳng định vị thế lãnh đạo. SCO được Trung Quốc coi là công cụ để “dệt mạng lưới” ảnh hưởng trên toàn bộ vành đai Á – Âu, từ Trung Á đến Trung Đông.

Không chỉ dừng ở hợp tác an ninh, Bắc Kinh còn muốn biến SCO thành nền tảng kinh tế - tài chính thay thế, nơi đồng nhân dân tệ có thể từng bước thách thức vị thế độc tôn của đô la Mỹ. Thậm chí, khả năng phát hành đồng stablecoin gắn với Nhân dân tệ, nếu được thảo luận, sẽ là cú hích mạnh mẽ, báo hiệu tham vọng không giấu giếm của Trung Quốc trong việc kiến tạo một “kiến trúc tài chính song song”.

Nhà phân tích Yu Jie, chuyên gia về Trung Quốc tại Chatham House (Anh), nhận định, Bắc Kinh đang tận dụng SCO để khẳng định vai trò trung tâm ở lục địa Á – Âu, đồng thời tạo ra những cơ chế kinh tế giúp giảm phụ thuộc vào phương Tây. Đó vừa là chiến lược tài chính, vừa là chiến lược địa chính trị.

Sự có mặt của Tổng Thư ký António Guterres lại mang một sắc thái hoàn toàn khác. Đây là lần hiếm hoi người đứng đầu LHQ trực tiếp tham dự một hội nghị của SCO. Nó không chỉ là sự thừa nhận về sức nặng ngày càng lớn của tổ chức này, mà còn mở ra kênh kết nối mới giữa một cơ chế toàn cầu và một cơ chế khu vực.

Nhà nghiên cứu Andrey Kortunov, cựu Giám đốc Hội đồng Các vấn đề quốc tế Nga (RIAC), nhận định: “Việc Tổng Thư ký LHQ tham dự cho thấy SCO đã vượt ra ngoài cái bóng của một liên minh khu vực. Đây là bước đi củng cố hình ảnh SCO như một đối tác bổ sung trong trật tự đa cực”. Có thể nói, sự hiện diện của ông António Guterres chính là “dấu chứng thực” về tính chính danh quốc tế của SCO, khiến phương Tây không thể tiếp tục coi tổ chức này như một “câu lạc bộ Á – Âu” thuần túy.

Dĩ nhiên, SCO vẫn tồn tại nhiều mâu thuẫn nội bộ. Ấn Độ và Pakistan căng thẳng triền miên, quan hệ Ấn – Trung chưa bao giờ suôn sẻ, trong khi Nga và một số quốc gia Trung Á cũng có lợi ích khác biệt. Nhưng điều đáng chú ý là, thay vì phá vỡ cấu trúc, những mâu thuẫn ấy lại phản ánh đặc trưng của một thế giới đa cực: vừa cạnh tranh, vừa hợp tác, cùng tồn tại trong một khuôn khổ linh hoạt.

Nhà phân tích Ankit Panda (Carnegie Endowment for International Peace) nhận định: “SCO chính là minh chứng sống động cho ngoại giao đa cực – nơi không ai có quyền áp đặt, nhưng mọi bên đều có thể tìm thấy lợi ích để ở lại bàn đối thoại”.

Điều quan trọng nhất của hội nghị Thiên Tân không nằm ở những tuyên bố hùng hồn, mà ở việc SCO có thể hiện thực hóa bằng hành động cụ thể hay không. Nếu đưa ra được sáng kiến ổn định Afghanistan, tạo cơ chế thanh toán giảm phụ thuộc vào đô la Mỹ, hoặc chí ít là phát đi tiếng nói chung về khủng hoảng Ukraine, thì SCO sẽ ghi dấu như một cực quyền lực đang định hình lại luật chơi toàn cầu. Nếu không, tổ chức này sẽ lại rơi vào tình trạng “hội nghị nhiều hơn hành động”, chỉ dừng ở mức biểu tượng.

Trong một thế giới nhiều biến động, khi các thiết chế phương Tây lộ rõ giới hạn và rạn nứt, SCO đang có cơ hội để chứng minh mình là phương án thay thế - không phải để thay thế NATO hay G7, mà để bổ sung, cân bằng và mở ra lựa chọn mới cho những quốc gia muốn thoát khỏi thế “phụ thuộc đơn cực”.

Chính vì vậy, hội nghị tại Thiên Tân có thể được coi là phép thử năng lực của SCO, đồng thời là lời khẳng định về một trật tự quốc tế mới đang dần hiển hiện: trật tự của sự phân tán quyền lực, của nhiều cực, nhiều trung tâm, nơi không ai có thể độc quyền chi phối.

Khi ánh đèn Thiên Tân bừng sáng, thế giới sẽ dõi theo không chỉ những cái bắt tay hay những tấm ảnh lưu niệm, mà cả câu trả lời cho một câu hỏi then chốt: SCO sẽ đi bao xa để biến vị thế chính trị thành quyền lực thực chất? Câu trả lời ấy, nếu rõ ràng, sẽ không chỉ định hình tương lai của SCO, mà còn góp phần vẽ lại bản đồ quyền lực toàn cầu trong nhiều thập niên tới.

Khổng Hà