Đường xuân Tây Yên Tử

Từ những nét văn hóa đặc hữu

Núi rừng Yên Tử nằm trên cánh cung Đông Triều, như ôm lấy vùng Đông Bắc Việt Nam; trong đó sườn Đông chủ yếu thuộc tỉnh Quảng Ninh, sườn Tây thuộc tỉnh Bắc Giang. Đây là nơi thiên nhiên ban tặng những cảnh sắc tuyệt đẹp, kỳ thú, nơi hội tụ nhiều di sản văn hóa đặc sắc. Dọc sườn Tây Yên Tử còn hiện hữu nhiều di tích, công trình lịch sử - văn hóa liên quan đến sự hình thành và hưng thịnh của Phật giáo Trúc Lâm do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập. Miền di sản đó trải dài từ huyện Sơn Động, dọc theo sông Lục Nam đến huyện Yên Dũng (nay là thành phố Bắc Giang) với hệ thống chùa, tháp, di tích lịch sử cùng sự kỳ vĩ của dải núi non trùng điệp.

Lễ rước bài vị Tam Tổ Trúc Lâm từ chùa Vĩnh Nghiêm lên chùa Hạ thuộc Khu du lịch tâm linh - sinh thái Tây Yên Tử (Sơn Động).

Qua các cứ liệu khoa học lịch sử, cơ quan chuyên môn đã làm sáng tỏ hệ thống di tích chùa tháp phân bổ dọc dải núi Huyền Đinh - Yên Tử. Theo đó, trên địa bàn tỉnh Bắc Giang hiện có khoảng 11 di tích, dấu tích chùa tháp thuộc Phật giáo Trúc Lâm, phân bổ dọc theo đỉnh và sườn dải núi Huyền Đinh - Yên Tử, tiêu biểu như các ngôi chùa: Vĩnh Nghiêm, Hòn Tháp, Mã Yên, Bình Long, Hồ Bấc, Đám Trì… Bên cạnh đó, căn cứ vào các di tích, di vật mới được phát hiện gần đây cho thấy, không gian văn hóa Phật giáo Trúc Lâm không chỉ giới hạn trên dải núi Huyền Đinh - Yên Tử mà còn kéo sang huyện Yên Thế, Lạng Giang.

Qua các cứ liệu khoa học lịch sử, cơ quan chuyên môn đã làm sáng tỏ hệ thống di tích chùa tháp được phân bổ dọc theo dải núi Huyền Đinh - Yên Tử, khẳng định những giá trị văn hóa phong phú, đóng góp vào nhận thức chung về sự tồn tại và phát triển rực rỡ của Phật giáo Trúc Lâm bên sườn Tây Yên Tử.

Trong số các di tích thuộc Phật giáo Trúc Lâm tại Bắc Giang, chùa Vĩnh Nghiêm giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Đây là ngôi cổ tự được Phật hoàng Trần Nhân Tông chọn là nơi chứa hồ sơ của tăng, ni cả nước. Sau này, cả ba vị sư Tổ của Phật giáo Trúc Lâm là Trần Nhân Tông, Pháp Loa và Huyền Quang đều chọn chùa Vĩnh Nghiêm là trung tâm tu học, hoằng pháp... Đặc biệt, các sinh hoạt Tăng sự như: An cư kiết hạ, giáo dục Phật pháp luôn diễn ra tại đây, thu hút nhiều phật tử và các trí thức tìm về gieo duyên.

Có thể thấy, cùng với sườn Tây Yên Tử, vùng núi Nham Biền, nay thuộc thành phố Bắc Giang đã ghi dấu sự hưng thịnh của Phật giáo thời Lý - Trần. Trong đó các ngôi chùa cổ như: Hang Chàm, Nguyệt Nham, Liễu Đê, Kem… lưu dấu ấn Tam giáo đồng nguyên, dung hợp với văn hóa tín ngưỡng dân gian. Cùng đó là đình và đền thờ Thái sư Trần Thủ Độ, thể hiện tinh thần Phật giáo luôn hòa vào văn hóa và đời sống người Việt với tinh thần “An dân hộ quốc”…

Đến bức tranh đa sắc

Cùng với sự hình thành và hưng thịnh của Phật giáo Trúc Lâm, bên sườn Tây Yên Tử còn lưu giữ nhiều nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc gắn với các đền, miếu, phủ, tiêu biểu là Tín ngưỡng thờ Mẫu. Nếu điểm Thực hành Tín ngưỡng Phật giáo diễn ra tại các ngôi chùa thì không gian Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu được thực hiện chủ yếu ở các đền, phủ.

Trên hành trình trẩy hội xuân Tây Yên Tử, cùng với chiêm bái, lễ Phật tại các ngôi chùa, du khách còn hòa mình vào không gian của Tín ngưỡng thờ Mẫu mà trung tâm là hệ thống đền tại Khu du lịch sinh thái Suối Mỡ (Lục Nam). Tại đây có 3 ngôi đền (đền Hạ, đền Trung và đền Thượng) đều thờ chung một vị nữ thần là Thánh Mẫu Thượng ngàn (Công chúa Quế Mỵ Nương).

Theo sử liệu, trước đây đền Suối Mỡ đã là trung tâm lớn về Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu. Ngày nay, tại đây, Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu vẫn được duy trì. Hát chầu văn là hình thức biểu diễn nghệ thuật độc đáo, cuốn hút đông đảo người xem. Thông qua âm nhạc, lời ca, vũ đạo để phản ánh về lai lịch, ca ngợi công lao của các vị thánh, thần. Hoạt động tín ngưỡng này có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống văn hóa tâm linh của con người và còn nguyên giá trị cho đến ngày nay.

Vùng Tây Yên Tử còn sở hữu kho tàng di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc như các lễ hội, nghi lễ truyền thống và làn điệu dân ca của đồng bào các dân tộc thiểu số. Vẫn trên hành trình trẩy hội xuân Tây Yên Tử, du khách có thể ghé thăm các bản làng của người Dao sống tụ cư dưới chân Yên Tử để được hòa mình, tìm hiểu nét văn hóa đặc sắc của người Dao như: Nghi lễ cấp sắc, nghi lễ thờ cúng Bàn Vương (thủy tổ của người Dao), nghe dân ca Dao, hoặc trải nghiệm các nghề truyền thống của người Dao như: Hái lượm thuốc, thêu trang phục…

Từ những bản làng người Dao, chếch sang huyện Lục Ngạn, không chỉ nổi tiếng là vùng đất 4 mùa ngát hương hoa trái, mà còn là nơi toát lên nét riêng độc đáo với hội hát Sloong hao và phiên chợ xuân vùng cao Lục Ngạn. Với nét đẹp rất riêng, đến với hội hát Sloong hao và phiên chợ xuân vùng cao Lục Ngạn, du khách có cơ hội được thưởng thức văn hóa ẩm thực đặc trưng như: Xôi ba màu, thịt lợn quay, gà đồi, thịt chua…; đồng thời được trải nghiệm không gian văn hóa độc đáo của đồng bào các dân tộc thiểu số với những làn điệu dân ca ngân vang khắp núi rừng kéo dài hết cả mùa Xuân.

Hành trình trẩy hội xuân Tây Yên Tử rộn ràng giữa nhịp xuân sang, như đang khắc họa nên một bức tranh đa sắc màu lung linh, huyền ảo giữa dải núi non linh thiêng, huyền tích.

Phí Trường Giang