EU đang mở cửa với nhiều thị trường, lợi thế thuế quan của Việt Nam sẽ dần thu hẹp

Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Thương mại Việt Nam – EU năm 2025 do Bộ Công thương tổ chức ngày 17/10 được coi là dịp để đánh giá hiệu quả 5 năm thực thi Hiệp định EVFTA và định hướng tận dụng Hiệp định trong thời gian tới.

Ông Ngô Chung Khanh, Phó vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công thương cho biết, việc đánh giá toàn diện về kết quả thực thi các hiệp định thương mại là điều không dễ.

Nhưng xét ở khía cạnh tích cực, năm 2020, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và EU đạt hơn 50 tỷ USD. Đến cuối năm 2024, con số này tăng lên hơn 65 tỷ USD, tức tăng khoảng 25%. Nhiều ngành hàng chủ lực như thủy sản, dệt may, da giày đều ghi nhận mức tăng trưởng đáng kể về giá trị tuyệt đối, ngày càng có nhiều thương hiệu Việt Nam xuất hiện tại thị trường EU và ngược lại, các thương hiệu EU cũng hiện diện nhiều hơn tại Việt Nam.

Tuy nhiên, nếu phân tích sâu hơn thì trong 5 năm, thị phần Việt Nam gần như không thay đổi đáng kể. Ví dụ từ lĩnh vực thủy sản, giá trị xuất khẩu có tăng nhưng chưa thực sự ổn định. Năm 2020 đạt khoảng 950 triệu USD, đến năm 2022 tăng lên 1,3 tỷ USD, sau đó giảm còn dưới 1 tỷ USD vào năm 2023 và năm nay dự kiến phục hồi lên khoảng 1,1 tỷ USD.

Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, Bộ Công thương.

“So với tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, tỷ trọng xuất khẩu sang EU có thời điểm tăng, có thời điểm giảm, tức là giá trị tuyệt đối có tăng nhưng giá trị tương đối không tăng, thậm chí có lúc giảm”, ông Khanh nói.

Ngoài ra, thị phần của Việt Nam tại EU trong nhiều mặt hàng chủ lực vẫn còn rất khiêm tốn. Thủy sản chiếm khoảng hơn 4%, nông sản khoảng 2%, tức tổng cộng chỉ khoảng 6% thị phần. Trong khi đó, mỗi năm EU nhập khẩu hàng hóa trị giá khoảng 2.640 tỷ USD, còn Việt Nam xuất khẩu sang EU hơn 60 tỷ USD, tương đương chỉ khoảng 1,4% tổng kim ngạch nhập khẩu của EU. Ngược lại, EU chỉ chiếm hơn 4% trong tổng xuất khẩu của Việt Nam.

Ông Khanh đánh giá, hai bên còn một dư địa rất lớn để khai thác. Nhờ các hiệp định thương mại, mức thuế nhập khẩu đã giảm về 0%, và nếu không có EVFTA, nhiều mặt hàng sẽ chịu thuế suất từ 13 - 20%, trong đó có các sản phẩm thủy sản từng phải chịu thuế 13%.

“Tại sao hai bên đều có tiềm lực mạnh, có một hiệp định chất lượng cao, với những tiêu chuẩn hàng đầu, nhưng thị phần của Việt Nam tại EU vẫn không tăng trong suốt 5 năm qua và vẫn ở mức rất khiêm tốn?”, ông Chung đặt vấn đề và khẳng định, 5 năm qua là “thời gian vàng” cho quan hệ thương mại Việt Nam – EU, nhưng Việt Nam lại đang dần mất đi lợi thế thuế quan.

Thực tế, EU đang dần thay đổi theo bối cảnh thế giới và chính sách của nhiều quốc gia. Hướng đi của EU là thúc đẩy, tăng cường hơn nữa các FTA và liên kết kinh tế. Vừa qua, EU đã kết thúc đàm phán FTA với Indonesia và dự kiến hiệp định sẽ có hiệu lực vào tháng 1/2027. Bên cạnh đó, các cuộc đàm phán với Malaysia, Thái Lan cũng đang tiến triển, và thậm chí với khối Mercosur (bị đình trệ suốt 20 năm) cũng có những bước tiến tích cực.

Theo ông Khanh, nhiều người vẫn còn xem nhẹ yếu tố thuế quan trong cạnh tranh thương mại, nhưng thực tế chỉ cần chênh lệch 1% cũng có thể tạo ra khác biệt lớn.

Ông dẫn chứng tại Mexico, quốc gia này áp mức thuế lên tới 50% đối với hàng hóa nhập khẩu từ các nước châu Á không có FTA. Do đó, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã nhanh chóng chuyển hướng sang Mexico để tận dụng lợi thế lớn giữa mức thuế 50% và 0%.

Rõ ràng, Việt Nam đang mở rộng xuất khẩu sang nhiều thị trường mới, đây là tín hiệu tích cực, thể hiện nỗ lực đa dạng hóa thị trường. Tuy nhiên, việc mở rộng cần có trọng tâm, tránh tình trạng tập trung quá mức vào thị trường mới mà lãng quên những thị trường truyền thống như EU – nơi Việt Nam đã có nền tảng và lợi thế rõ ràng.

Ông cảnh báo, khi EU tiến gần hơn đến việc ký kết các FTA với các đối tác trong khu vực, lợi thế thuế quan của Việt Nam sẽ dần thu hẹp.

“Cách đây 5 năm, tôi từng chia sẻ rằng Việt Nam vẫn còn nhiều dư địa để tận dụng hiệu quả hơn các ưu đãi từ FTA. Đến nay, nhận định đó vẫn hoàn toàn đúng. Trong khi các nước trong khu vực đang tiến nhanh trong đàm phán FTA với EU, việc Việt Nam chưa khai thác hết lợi thế sẵn có là điều rất đáng tiếc”, ông nhấn mạnh.

Hồng Ân