EVFTA 'mở cửa' Bắc Âu: Doanh nghiệp Việt cần đi xa bằng xuất xứ

Phóng viên Báo Công Thương đã có cuộc trao đổi với bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Vụ trưởng, Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm thị trường Bắc Âu xung quanh vấn đề này.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Vụ trưởng, Tham tán thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm thị trường Bắc Âu

Doanh nghiệp Việt đã sẵn sàng đến đâu với quy tắc xuất xứ Bắc Âu?

- Thưa bà, trong quá trình trực tiếp làm việc và hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận thị trường Bắc Âu, Thương vụ đánh giá như thế nào về mức độ sẵn sàng của doanh nghiệp trong việc tuân thủ quy tắc xuất xứ và tổ chức hồ sơ cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O)? Việc đáp ứng các quy định này đến nay đã tạo ra những lợi ích cụ thể gì cho hàng hóa Việt Nam khi thâm nhập và mở rộng thị phần tại khu vực Bắc Âu?

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Sau 5 năm EVFTA có hiệu lực, có thể nói năng lực tuân thủ quy tắc xuất xứ và chuẩn bị hồ sơ C/O của doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu sang Bắc Âu đã có bước cải thiện rõ rệt, đặc biệt ở những doanh nghiệp xuất khẩu thường xuyên và các ngành hàng có chuỗi cung ứng tương đối ổn định. Nhiều doanh nghiệp đã chủ động hơn trong việc kiểm soát nguồn nguyên liệu, lưu trữ chứng từ và trao đổi sớm với đối tác nhập khẩu về yêu cầu xuất xứ.

Việc tuân thủ tốt quy tắc xuất xứ giúp hàng hóa Việt Nam hưởng lợi theo hai hướng. Thứ nhất là lợi ích trực tiếp về thuế quan, giúp giảm chi phí và tăng sức cạnh tranh. Thứ hai, và ngày càng quan trọng tại Bắc Âu, là lợi ích về thị trường: doanh nghiệp có hồ sơ xuất xứ rõ ràng, minh bạch thường được đối tác đánh giá cao hơn về độ tin cậy và khả năng hợp tác lâu dài.

Doanh nghiệp da giày tận dụng khá tốt ưu đãi từ EVFTA (Ảnh: Cấn Dũng)

Ví dụ, ở nhóm dệt may và giày dép, nhiều doanh nghiệp tận dụng tốt EVFTA đã duy trì được đơn hàng ổn định với các nhà nhập khẩu Thụy Điển, ngay cả trong giai đoạn thị trường EU suy giảm. Hay với đồ gỗ, những doanh nghiệp kiểm soát tốt nguồn gỗ hợp pháp và xuất xứ EVFTA thường dễ tiếp cận các chuỗi phân phối lớn hơn so với các nhà cung cấp chỉ cạnh tranh bằng giá.

“Điểm nghẽn” lớn nhất trong chuỗi tuân thủ xuất xứ của doanh nghiệp

- Với đặc thù là khu vực đặc biệt coi trọng minh bạch, bền vững và khả năng truy xuất nguồn gốc, theo quan sát của Thương vụ, doanh nghiệp Việt Nam đang gặp “điểm nghẽn” lớn nhất ở đâu trong chuỗi tuân thủ: từ tổ chức nguồn nguyên liệu, đáp ứng quy tắc xuất xứ, đến năng lực xây dựng và quản trị hệ thống chứng từ?

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Từ góc nhìn thị trường Bắc Âu, điểm vướng lớn nhất của doanh nghiệp Việt Nam không nằm ở riêng quy tắc xuất xứ hay thủ tục C/O, mà ở sự thiếu đồng bộ giữa nguồn nguyên liệu, quy tắc xuất xứ, và hệ thống chứng từ. Nhiều doanh nghiệp về mặt kỹ thuật có thể đáp ứng quy tắc xuất xứ, nhưng chưa xây dựng được một hệ thống quản trị đủ chặt chẽ để chứng minh một cách nhất quán khi đối tác yêu cầu truy xuất hoặc khi xảy ra hậu kiểm.

Trong thực tế, các nhà nhập khẩu không chỉ hỏi “có C/O hay không”, mà thường yêu cầu doanh nghiệp giải trình rõ chuỗi giá trị: nguyên liệu đến từ đâu, được quản lý thế nào, có tách biệt với các dòng nguyên liệu không đáp ứng EVFTA hay không. Nếu hồ sơ chỉ được chuẩn bị theo từng lô hàng, thiếu tính hệ thống, doanh nghiệp rất dễ gặp khó khăn.

Ví dụ, ở ngành thực phẩm chế biến, nhiều doanh nghiệp đáp ứng quy tắc xuất xứ nhưng lại thiếu liên kết giữa hồ sơ C/O với hệ thống truy xuất nội bộ, dẫn đến việc phải giải trình bổ sung. Trong khi đó, các doanh nghiệp đầu tư sớm vào truy xuất nguồn gốc lại có lợi thế rõ rệt khi làm việc với các chuỗi bán lẻ Bắc Âu.

Ưu đãi EVFTA: Lợi thế chỉ bền khi gắn với chiến lược dài hạn

- Việc tận dụng các ưu đãi về xuất xứ trong khuôn khổ EVFTA và các FTA thế hệ mới được kỳ vọng tạo lợi thế cạnh tranh rõ rệt cho hàng hóa Việt Nam tại Bắc Âu. Thương vụ nhìn nhận hiệu quả thực chất của việc tận dụng ưu đãi này hiện nay ra sao, đặc biệt xét trên các khía cạnh như khả năng giữ thị trường, mở rộng đơn hàng và xây dựng quan hệ dài hạn với đối tác Bắc Âu?

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Việc tận dụng ưu đãi xuất xứ từ EVFTA đã mang lại hiệu quả tích cực cho hàng hóa Việt Nam tại Bắc Âu, nhưng hiệu quả này thể hiện rõ nhất ở những doanh nghiệp coi EVFTA là một phần của chiến lược dài hạn, chứ không chỉ là công cụ giảm thuế cho từng đơn hàng.

Thực tế cho thấy, các doanh nghiệp tận dụng tốt C/O ưu đãi thường có khả năng duy trì thị trường ổn định hơn, ít bị gián đoạn đơn hàng và có vị thế tốt hơn trong đàm phán với đối tác. Theo số liệu thống kê chung của EU, tỷ lệ sử dụng ưu đãi EVFTA của Việt Nam đã tăng đều qua các năm, song vẫn còn dư địa lớn nếu so với tiềm năng thực tế của nhiều ngành hàng.

Tại Bắc Âu, lợi thế của EVFTA không chỉ nằm ở mức thuế suất, mà ở việc giúp doanh nghiệp Việt Nam được nhìn nhận như một đối tác có năng lực tuân thủ cao. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các nhà nhập khẩu Bắc Âu ngày càng siết chặt tiêu chí về bền vững, môi trường và trách nhiệm xã hội trong lựa chọn nhà cung cấp.

Ngành hàng nào còn dư địa và vai trò hỗ trợ của Thương vụ

- Theo Thương vụ, những nhóm ngành hoặc mặt hàng nào của Việt Nam hiện vẫn còn dư địa lớn tại thị trường Bắc Âu nếu doanh nghiệp khai thác tốt các ưu đãi về C/O và quy tắc xuất xứ? Trong thời gian tới, Thương vụ dự kiến sẽ ưu tiên những định hướng xúc tiến và hỗ trợ cụ thể nào để giúp doanh nghiệp Việt Nam tận dụng hiệu quả hơn các lợi thế này?

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy: Tại thị trường Bắc Âu, ngoài các nhóm hàng truyền thống, vẫn còn nhiều dư địa cho các sản phẩm của Việt Nam nếu doanh nghiệp tận dụng tốt ưu đãi về xuất xứ và tổ chức tuân thủ một cách bài bản. Có thể kể đến các nhóm như thực phẩm chế biến giá trị gia tăng, nông sản, thủy sản chế biến sâu, đồ gỗ và nội thất theo hướng thiết kế, bền vững, dệt may thân thiện môi trường, cùng một số sản phẩm công nghiệp nhẹ có chuỗi cung ứng ổn định.

Người tiêu dùng Bắc Âu không chỉ quan tâm đến giá, mà rất chú trọng đến nguồn gốc, tác động môi trường và trách nhiệm xã hội của sản phẩm. Những doanh nghiệp Việt Nam xây dựng được hồ sơ xuất xứ gắn với truy xuất và bền vững thường có lợi thế rõ rệt khi tiếp cận các nhà nhập khẩu và hệ thống phân phối lớn trong khu vực.

Trong thời gian tới, Thương vụ Việt Nam tại khu vực Bắc Âu tiếp tục ưu tiên hỗ trợ doanh nghiệp theo hướng thực chất và trọng tâm, trước hết là cung cấp thông tin thị trường cập nhật, có phân tích và gắn với yêu cầu cụ thể của từng phân khúc, từng nhóm sản phẩm. Trên cơ sở đó, Thương vụ tăng cường kết nối có chọn lọc giữa doanh nghiệp Việt Nam với các đối tác, nhà nhập khẩu và hệ thống phân phối Bắc Âu phù hợp, nhằm nâng cao hiệu quả tiếp cận thị trường.

- Xin cảm ơn bà!

Phương Lan thực hiện