Fablab: Không gian chế tác mở thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong trường học

Không gian mở cho sáng tạo và hợp tác

Chia sẻ tại Hội thảo "Mô hình Fablab đối với đổi mới sáng tạo trong công tác giảng dạy và thực tiễn triển khai" ngày 29/11, bà Đào Hồng Quyên, thành viên Fablab Fellow toàn cầu - Liên minh thúc đẩy giáo dục STEM khẳng định, Fablab không phải chỉ là một phòng thí nghiệm nhỏ như nhiều người vẫn hình dung. Trên thực tế, Fablab có thể có quy mô từ rất nhỏ với chỉ vài thiết bị cơ bản cho đến những trung tâm lớn với đầy đủ máy móc công nghệ cao. Quan trọng hơn, đây là không gian mở, nơi mọi người có thể đến học tập, cộng tác và tự do chế tác các sản phẩm số, từ những bản vẽ kỹ thuật tới mô hình thực tế.

Trong chuyến khảo sát tại một Fablab lớn ở nước ngoài, bà Đào Hồng Quyên ấn tượng mạnh với quy mô “khủng” của không gian này. Fablab nằm trọn trong một tòa nhà lớn, được thiết kế kỹ lưỡng để bất kỳ ai đến cũng có thể tìm được khu vực phù hợp với nhu cầu chế tác của mình. Ở đây, mọi thứ đều được phân chia khoa học: khu kim loại, khu gỗ, khu in 3D, CNC, studio sáng tạo, khu điêu khắc, thậm chí có cả không gian dành riêng cho nghệ sĩ địa phương.

Điều đặc biệt là Fablab này hoạt động giống một hệ sinh thái mở: có nhóm nghệ sĩ, có tổ chức liên kết cộng đồng, có các lớp hướng dẫn chế tác số cho người mới. Người dùng có thể đến để học cách in 3D, khắc laser, tạo sản phẩm nghệ thuật hoặc chế tác mô hình kỹ thuật. Mức phí chỉ khoảng 20-40 USD/tháng - một con số rất thấp để người dân được sử dụng máy móc vốn rất đắt đỏ.

Fablab này cũng tổ chức các hoạt động hỗ trợ cộng đồng: xe robot Fablab di động, thùng dụng cụ lưu động để mang thiết bị đến những nơi thiếu máy móc. Nhiều giáo viên ví đây như “món quà tập huấn”, vì họ có thể học thực hành ngay tại điểm lưu động.

Ngày hội STEM của học sinh Trường Maya tại Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH). Ảnh: USTH

Tại Việt Nam, Fablab của Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH) chính thức khai trương năm 2020. Không gian của Fablab USTH bao gồm 4 khu chức năng cơ bản: không gian đào tạo, không gian làm việc chung (co-working), không gian thiết kế (design), và không gian tiền sản xuất (pre-production). Ở đó, sinh viên và người dùng được tiếp cận máy in 3D, máy CNC, máy phay, máy tiện, bo mạch, thiết bị tự động hóa (PLC), bộ lập trình Arduino, phần mềm thiết kế 2D/3D, và nhiều công cụ hỗ trợ khác.

Từ khi thành lập, Fablab USTH đã trở thành “công xưởng của các cá nhân đam mê kỹ thuật”: nơi nhiều dự án sáng tạo ra đời, từ máy in 3D tự chế, hệ thống thủy canh tự động, đến các thiết bị cơ khí, điện tử phục vụ cộng đồng. Fablab USTH cũng mở cửa không chỉ với sinh viên mà còn với học sinh phổ thông và cộng đồng bên ngoài, khuyến khích tinh thần tự làm, tự chế, tự sáng tạo.

Theo ThS. Mai Thùy Dung, quản lý phòng STEM lab Hòa Lạc, Trung tâm vũ trụ Việt Nam, giá trị lớn nhất mà Fablab mang lại là sự thay đổi trong cách dạy và cách học. Tại xưởng chế tác, người học buộc phải vận dụng tổng hợp kiến thức toán, lý, công nghệ, tin học, kỹ năng thiết kế và làm việc nhóm. Mỗi sản phẩm là một dự án tích hợp, đúng tinh thần của giáo dục STEM/STEAM.

"Chưa kể, khi được thực hành trong môi trường "thật", học sinh thấy rằng khoa học không xa vời mà rất gần gũi và thú vị. Cùng với đó, học sinh có thể tăng cường tư duy phê phán và giải quyết vấn đề, rèn luyện kĩ năng hợp tác và giao tiếp khi làm việc nhóm...", ThS. Mai Thùy Dung chia sẻ.

Bài học quốc tế cho Việt Nam

Trong bối cảnh yêu cầu nhân lực có kỹ năng công nghệ ngày càng cao, nhiều ý kiến cũng cho rằng, Fablab trở thành cầu nối giữa đào tạo và thực tiễn. Đây cũng là “đất” để ý tưởng khởi nghiệp nảy nở, bởi sinh viên có thể tạo ra mẫu thử với chi phí thấp và thời gian nhanh.

Tuy nhiên, theo bà Đào Hồng Quyên, việc tận dụng Fablab trong nhà trường không hề đơn giản. Ngay cả ở nước ngoài, giáo viên tiểu học khó tham gia các khóa vận hành thiết bị phức tạp, trong khi các lớp tập huấn khó triển khai theo yêu cầu riêng của từng trường...Vì vậy, họ chọn cách bố trí kỹ thuật viên Fablab lên tận trường mỗi tuần một buổi, mang theo máy móc và tổ chức lớp thực hành tại chỗ.

Theo bà Quyên, bài học quan trọng từ Fablab quốc tế là giáo viên không thể đảm nhiệm tất cả. Để tránh quá tải, cần có kỹ thuật viên chuyên trách hỗ trợ vận hành máy móc, chuyên gia đến trường theo lịch định kỳ và cơ chế tài chính chia sẻ giữa nhà trường, phụ huynh và các nguồn tài trợ xã hội.

Bà Đào Hồng Quyên, thành viên Fablab Fellow toàn cầu - Liên minh thúc đẩy giáo dục STEM chia sẻ tại Hội thảo. Ảnh: Minh Vân

Mô hình “Fablab lưu động” có thể áp dụng tại Việt Nam, đặc biệt ở những vùng thiếu thiết bị, giúp học sinh tiếp cận công nghệ mới với chi phí hợp lý, đồng thời giảm áp lực đầu tư cho nhà trường. Một giải pháp khả thi khác là xây dựng các “Góc Maker” nhỏ trong trường, gồm bàn chế tác mini, một máy in 3D nhỏ, kệ vật liệu đơn giản và vài bộ kit STEM theo cấp độ từ dễ đến khó. Góc nhỏ này đủ để học sinh “chạm tay” vào sáng tạo, từ giấy - vật liệu mềm - sản phẩm 3D đơn giản - tới cơ khí nhỏ, phù hợp ngân sách và năng lực giáo viên, đồng thời chuẩn bị nền tảng trước khi bước vào Fablab lớn.

Đồng thời, theo bà Quyên, các viện nghiên cứu hoặc sở khoa học công nghệ tại các địa phương cần minh bạch thông tin về địa điểm, lịch mở cửa, chi phí và quy định an toàn giúp học sinh tiếp cận Fablab dễ dàng, biến không gian này thành trung tâm sáng tạo cộng đồng.

"Một lý do khiến nhiều học sinh quốc tế tìm đến Fablab dễ dàng là họ chỉ cần tra cứu từ khóa “fablab + tên thành phố”. Tại Việt Nam, nếu xây dựng mạng lưới tương tự, chỉ cần tìm “Fablab Hà Nội” hay “Fablab Đà Nẵng”, học sinh có thể biết ngay địa chỉ, lịch mở cửa, chi phí, quy định an toàn. Điều này giúp Fablab thực sự trở thành không gian sáng tạo của cộng đồng, chứ không chỉ nằm trong phạm vi một trường", bà Quyên nói.

Minh Vân