Gam màu Đen - Trắng tiếp tục chia rẽ sâu sắc xã hội Mỹ

Các chuyên gia đã chỉ ra những nét tương đồng của làn sóng bất ổn này ở Mỹ với các cuộc bạo loạn hồi năm 2011 ở Anh, sau khi một người đàn ông bị cảnh sát bắn chết khiến các cuộc biểu tình biến thành bạo loạn trong 4 ngày bạo loạn, với cảnh cướp phá và đốt nhà diễn ra khắp nơi.

Giáo sư Clifford Stott, chuyên gia về hành vi đám đông và chính sách trật tự công cộng tại ĐH Keele, chia sẻ: “Cái chết của Floyd có thể trở thành mồi lửa vì nó tượng trưng cho mối quan hệ giữa cảnh sát và cộng đồng da màu. Khi có bất bình đẳng về cấu trúc thì đối đầu rất dễ xảy ra”. Giáo sư Stott đã nghiên cứu các cuộc bạo loạn năm 2011 ở Anh một cách sâu rộng và phát hiện rằng bạo loạn lan rộng vì những người biểu tình dù ở các TP khác nhau nhưng chia sẻ các đặc điểm chung - chẳng hạn họ cùng chung sắc tộc, hoặc vì họ đều không thích cảnh sát. Điều này có nghĩa là khi cảnh sát dường như bị áp đảo, người phản đối ở các nơi khác nhau cảm thấy có thêm quyền lực để huy động.

Các chuyên gia nói, biểu tình bạo lực khó xảy ra khi cảnh sát có mối quan hệ tốt với cộng đồng địa phương - cách họ phản ứng với các cuộc biểu tình cũng đóng vai trò quan trọng. Giáo sư Stott cho rằng "bạo loạn là một sản phẩm của sự tương tác - chủ yếu liên quan đến cách cảnh sát đối xử với đám đông.” Ông chỉ rõ, trong một đám đông biểu tình, có khi chỉ một vài người đối đầu với cảnh sát cũng làm bùng phát căng thẳng. Tuy nhiên, “cảnh sát lại thường phản ứng với đám đông như thể tất cả họ là một khối” và nếu mọi người cảm thấy việc cảnh sát sử dụng vũ lực chống lại họ là không chính đáng, tâm lý “chúng ta đối đầu với chúng nó” sẽ gia tăng. Điều này “có thể thay đổi cách mọi người cảm nhận về bạo lực và đối đầu - chẳng hạn, họ có thể bắt đầu cảm thấy bạo lực là hợp pháp trong hoàn cảnh đó.”

Biểu tình và bạo loạn đã diễn ra nhiều ngày tại Mỹ. Ảnh tư liệu

Darnell Hunt, Trưởng khoa Khoa học xã hội, ĐH California ở Los Angeles (UCLA), cho rằng cảnh sát ở Mỹ đã “thêm dầu vào lửa” trong dịp cuối tuần. Ông nói “triển khai lực lượng Vệ binh quốc gia, sử dụng đạn cao su và bình xịt hơi cay - các chiến thuật này của cảnh sát có thể làm trầm trọng thêm một tình huống vốn dĩ đã căng thẳng.” Hình mẫu này xuất hiện trong các cuộc biểu tình khác trên khắp thế giới. Ví dụ, vào năm 2019, Hong Kong đã trải qua 7 tháng biểu tình chống chính phủ, ban đầu chủ yếu là ôn hòa nhưng sau đó ngày càng trở nên bạo lực.

Nghiên cứu cho thấy các hiệu ứng trên mạng xã hội cũng có thể khiến mọi người dễ bị kích động bạo lực, nếu họ tin đồng nghiệp của họ có cùng quan điểm đạo đức như họ. Tại Mỹ, hàng trăm DN đã bị thiệt hại khi cướp bóc đã xảy ra tràn lan ở Los Angeles và Minneapolis vào cuối tuần qua.

Giáo sư Hunt - người đã nghiên cứu các cuộc bạo loạn năm 1992 ở Los Angeles - cho rằng việc nhắm mục tiêu, hoặc chọn lọc mục tiêu trong các cuộc phá hoại và cướp bóc là có một lịch sử lâu dài. Cả giáo sư Stott và giáo sư Hunt đều cảnh báo việc cướp bóc rất phức tạp - đặc biệt là khi nhiều người có động lực khác nhau tham gia, bao gồm cả những người nghèo, hoặc tội phạm có tổ chức. Các chuyên gia về trật tự công cộng cho rằng đối với cảnh sát, chìa khóa để ngừa bạo lực là thể hiện hành động công chính cũng như lôi kéo người biểu tình vào các cuộc đối thoại.

Theo giáo sư Hunt, các cuộc bạo loạn ở Mỹ tuần này là nghiêm trọng nhất kể từ năm 1968 - sau khi Martin Luther King bị ám sát. Ông nói: “Bạn không thể nghĩ về sự tàn bạo của cảnh sát, và hồ sơ của một số cộng đồng nhất định, mà không xét đến sự bất bình đẳng tồn tại trong lòng xã hội và kích động những người liên quan. Vụ án George Floyd không phải là nguyên nhân - nó chỉ là giọt nước tràn ly. Có thể nói ngay cả các vụ cảnh sát giết người cũng chỉ là triệu chứng bề nổi - nguyên nhân sâu xa là tệ nạn thượng đẳng da trắng, phân biệt chủng tộc và những điều mà Mỹ đã không xử lý một cách rốt ráo”.

Các cuộc biểu tình đòi công lý, phản đối bạo lực của cảnh sát và nạn phân biệt chủng tộc đã diễn ra tại hơn 70 TP lớn tại Mỹ. Thủ đô Washington phải ban hành lệnh giới nghiêm trong đêm 1-6. Theo giới quan sát, hố sâu ngăn cách hai màu đen - trắng ngày càng thêm sâu, nhất là kể từ khi ông Donald Trump bước chân vào Nhà Trắng.

Hình ảnh George Floyd, 46 tuổi. một nhân viên bảo vệ của một nhà hàng, bị cảnh sát kẹp cổ nằm sấp dưới đất, cố thốt lên rằng “Tôi không thở được" đã gợi lại hình ảnh những gì đã xảy ra đối với Eric Garner, 44 tuổi, cách đây 6 năm. Người này cũng chết ngạt do bị một cảnh sát da trắng kẹp cổ trong một lần bị bắt giữ, bất chấp 11 lần kêu gào “Tôi không thở được”.

Đây không phải là hai trường hợp đơn lẻ. Danh sách các nạn nhân mỗi ngày một dài, phần đông là người Mỹ gốc châu Phi, ở đủ mọi độ tuổi. Celia Belin, nhà nghiên cứu thuộc Bookings Institution trên kênh truyền hình France 5 lưu ý, sự phân hóa này đã bắt đầu từ một thập niên qua, nhất là kể từ khi ông Barack Obama, một người Mỹ gốc châu Phi đầu tiên, đặt chân vào Nhà Trắng. Người dân Mỹ bắt đầu chọn phe Trắng hay Đen. Xu hướng này ngày càng được đẩy mạnh hơn khi ông Donald Trump trở thành chủ nhân Nhà Trắng.

Bùng nổ xã hội lần này phản ảnh rõ có một sự cách biệt chủng tộc trong hành xử của cảnh sát, cách xử lý tư pháp đối với người da màu. Theo giới quan sát, nạn phân biệt đối xử chưa phải là nguyên nhân duy nhất của làn sóng bất bình đó.

Với một thực tế về nạn bất bình đẳng đáng báo động này, liệu Tổng thống Mỹ có thể tiếp tục phớt lờ khi chỉ còn vài tháng nữa là đến kỳ bầu cử tổng thống Mỹ?

Hồng Phúc