Gắn trách nhiệm người đứng đầu với chỉ tiêu chống ngập, xử lý nước thải đô thị đến 2030

Ngày 28/10, Quốc hội thảo luận tại hội trường về báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề "việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành".

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TPHCM) dành phần lớn thời gian để nói về thực trạng ô nhiễm và ngập úng đô thị, một trong những thách thức lớn trong công tác bảo vệ môi trường hiện nay.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội)

Ông dẫn chứng, theo các báo cáo chuyên ngành, bụi mịn ở Hà Nội và TPHCM nhiều thời điểm vượt ngưỡng an toàn, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe hàng triệu người dân.

Trong khi đó, tỷ lệ nước thải đô thị được xử lý mới đạt khoảng 18%, nghĩa là phần lớn nước thải vẫn xả thẳng ra sông, hồ, kênh, rạch. Nhiều địa phương thường xuyên đối mặt với tình trạng ngập nặng sau mưa lớn hoặc triều cường, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân.

"Tôi đề nghị Quốc hội xác định Nghị quyết cần quy định các chỉ tiêu bắt buộc, có lộ trình rõ ràng: đến năm 2027, tối thiểu 35% lượng nước thải đô thị loại I và II được xử lý; đến năm 2030, đạt khoảng 70%. Kèm theo đó là cơ chế gắn trách nhiệm người đứng đầu nếu chưa đạt", ông Hùng nói, đồng thời kiến nghị bổ sung nhiệm vụ rà soát quy hoạch chống ngập, thích ứng biến đổi khí hậu tại các đô thị ven biển và vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng cũng đề nghị tập trung vào ba nhóm chính sách lớn.

Một là xử lý dứt điểm các cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng - hiện còn 38/435 cơ sở chưa khắc phục, cần quy định thời hạn hoàn thành trước năm 2026 và áp dụng thuế môi trường bổ sung để đảm bảo nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền".

Hai là đẩy nhanh lộ trình phân loại rác tại nguồn, quy định bắt buộc phân loại tối thiểu ba nhóm rác (hữu cơ, tái chế, còn lại) từ ngày 1/1/2027, đồng thời thí điểm cơ chế trả phí theo khối lượng rác ở đô thị, có hỗ trợ cho hộ nghèo.

Ba là nâng tỷ lệ chi ngân sách cho môi trường lên tối thiểu 1,2% tổng chi ngân sách từ năm 2027, huy động thêm vốn xã hội qua trái phiếu xanh, tín dụng xanh, và công khai bản đồ ô nhiễm, ngập úng đô thị để người dân cùng giám sát.

Đầu tư đồng bộ hạ tầng, dữ liệu

Đại biểu Trần Văn Tiến (đoàn Phú Thọ). (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội)

Đại biểu Trần Văn Tiến (đoàn Phú Thọ) đánh giá cao nỗ lực của Đoàn giám sát trong việc đánh giá toàn diện công tác thực thi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, song cho rằng báo cáo cần làm rõ hơn một số nội dung cụ thể.

"Phần về xây dựng, quản lý hệ thống quan trắc môi trường, cập nhật cơ sở dữ liệu, kiểm kê khí nhà kính, và đặc biệt là việc xây dựng, cập nhật kịch bản biến đổi khí hậu, nước biển dâng, ngập lụt đô thị vẫn còn nêu chung chung, cần được phân tích rõ hơn", ông Tiến nói.

Theo đại biểu, việc đánh giá kỹ các yếu tố này sẽ giúp Chính phủ và các địa phương chủ động hơn trong quy hoạch đô thị, phòng ngừa rủi ro thiên tai và bảo vệ môi trường sống của người dân.

Ông Tiến cũng lưu ý thêm rằng nhiều địa phương vẫn chưa có hệ thống thu gom nước thải sinh hoạt tách riêng khỏi nước mưa như quy định của Luật Bảo vệ môi trường.

"Cần sớm có phương án xử lý triệt để các bãi chôn lấp rác không đạt chuẩn và đầu tư hệ thống thu gom nước thải đồng bộ", đại biểu Trần Văn Tiến kiến nghị.

Ở góc độ đầu tư và quản lý, đại biểu Lý Anh Thư (đoàn An Giang) nhấn mạnh, công tác bảo vệ môi trường chỉ có thể đạt hiệu quả khi hạ tầng được đầu tư đồng bộ và người đứng đầu địa phương chịu trách nhiệm rõ ràng.

"Cần giao chỉ tiêu, tiêu chí đánh giá kết quả đầu tư công về môi trường trong đánh giá năng lực quản lý, điều hành của người đứng đầu bộ, ngành, địa phương", bà Thư nói.

Theo đại biểu Lý Anh Thư, đây sẽ là động lực mạnh mẽ để các địa phương chủ động bố trí nguồn vốn, giám sát hiệu quả dự án và không xem đầu tư môi trường là hạng mục phụ.

Bà cũng nhấn mạnh, hiện nay, hệ thống hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường vẫn còn thiếu đồng bộ, manh mún, nhiều công trình xử lý rác, nước thải bị "đắp chiếu" do thiếu kinh phí vận hành hoặc công nghệ lạc hậu.

"Đầu tư hạ tầng môi trường phải được xem là hạ tầng thiết yếu, ngang tầm với hạ tầng kinh tế - xã hội khác. Nếu không có cơ chế ưu tiên và chính sách xã hội hóa mạnh mẽ, chúng ta sẽ không thể đạt mục tiêu phát triển bền vững", bà Thư nêu rõ.

Pháp lý về phân loại rác rõ ràng nhưng thực tiễn đáng báo động

Đại biểu Hoàng Quốc Khánh (đoàn Lai Châu). (Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội)

Đại biểu Hoàng Quốc Khánh (đoàn Lai Châu) thì cho rằng, hiện nay khung pháp lý về phân loại rác tại nguồn đã rất rõ ràng nhưng thực tiễn thi hành đáng báo động. Theo đó, báo cáo giám sát cho thấy mới chỉ có 32/63 tỉnh thành (trước sáp nhập) triển khai phân loại rác, đồng nghĩa với việc còn 31 địa phương chưa thực hiện. Mỗi ngày cả nước phát sinh khoảng 69.400 tấn rác thải sinh hoạt.

Theo đại biểu Hoàng Quốc Khánh, phần lớn trong số này không được phân loại mà được xử lý theo phương thức chôn lấp (chiếm tới 62,97%) và đốt. Ngay cả ở các đô thị lớn đã thí điểm phân loại rác tại nguồn, kết quả vẫn hạn chế do thiếu tính đồng bộ giữa các khâu từ phân loại, thu gom đến xử lý.

Đi sâu phân tích những nguyên nhân cốt lõi khiến một chủ trương đúng đắn như phân loại rác tại nguồn chưa thể đi vào cuộc sống, Đại biểu Hoàng Quốc Khánh khẳng định phân loại rác tại nguồn là giải pháp căn cơ, lâu dài, hướng tới xây dựng lối sống xanh, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường bền vững. Để đạt được mục tiêu này, theo Đại biểu, cần có một sự vào cuộc đồng bộ và mạnh mẽ của cả hệ thống.

Đặc biệt, đại biểu cũng cảnh báo về ô nhiễm rác thải nhựa là rất lớn, lượng rác thải nhựa phát sinh mỗi năm lên tới hàng triệu tấn nhưng chỉ có khoảng 27% là được tái chế. Người dân vẫn còn có thói quen sử dụng đồ nhựa một lần, trong khi các doanh nghiệp, chợ, siêu thị, các khu du lịch... vẫn chưa chuyển đổi sang khuyến khích sử dụng bao bì thân thiện với môi trường.

Bảo Loan