Gánh nặng kinh tế do thuốc lá gây ra

Gánh nặng chi phí y tế

Thuốc lá từ lâu đã không chỉ là câu chuyện về sức khỏe mà còn là vấn đề kinh tế - xã hội ở quy mô toàn cầu. Chi phí y tế cho những bệnh liên quan đến thuốc lá, thiệt hại về mất năng suất lao động, chi tiêu hộ gia đình cho thuốc lá và các tổn thất về môi trường đang tạo nên áp lực lớn đối với tăng trưởng bền vững. Những con số cập nhật mới nhất cho thấy quy mô tổn thất kinh tế tiếp tục gia tăng, đặc biệt tại các quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao.

Gánh nặng bệnh tật, kinh tế do hút thuốc lá.

Tổ chức Y tế Thế giới cho biết tổng tổn thất kinh tế toàn cầu do thuốc lá gây ra mỗi năm rơi vào khoảng 1,66 đến 1,7 nghìn tỷ đô-la Mỹ, tương đương gần 1,7% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu. Số liệu này bao gồm cả chi phí y tế trực tiếp và chi phí gián tiếp từ mất năng suất lao động. Mỗi năm, thế giới ghi nhận hơn bảy đến tám triệu ca tử vong có liên quan đến thuốc lá, khiến nguồn nhân lực lao động bị ảnh hưởng nghiêm trọng và kéo theo thiệt hại kinh tế lâu dài.

Chi phí điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá luôn đứng trong nhóm cao nhất của hệ thống y tế. Người hút thuốc và người hít phải khói thuốc có nguy cơ mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi, ung thư thanh quản, bệnh tim mạch, đột quỵ và nhiều bệnh lý nguy hiểm khác. Để điều trị, người bệnh phải trải qua nhiều đợt nhập viện, xét nghiệm, phẫu thuật và chăm sóc phục hồi. Tại Hoa Kỳ, chi phí y tế trực tiếp do hút thuốc đã vượt mức 240 tỷ đô la Mỹ mỗi năm, chưa kể hơn 185 tỷ đô la Mỹ do giảm năng suất lao động.

Tại Việt Nam, chi phí điều trị, chăm sóc sức khỏe và mất năng suất lao động do thuốc lá gây ra ước tính khoảng 108 nghìn tỷ đồng mỗi năm. Đây là con số được cơ quan đại diện Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam đánh giá là tương đương khoảng 1,14% GDP. Con số này chưa bao gồm những chi phí gia tăng hằng năm do điều trị các bệnh mới nổi liên quan đến thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Mất năng suất lao động là một dạng tổn thất mà nhiều người thường bỏ qua nhưng thực tế gây thiệt hại lớn về kinh tế. Người hút thuốc thường phải nghỉ làm nhiều hơn, khả năng làm việc suy giảm và nguy cơ mất khả năng lao động sớm cao gấp nhiều lần so với người không hút thuốc. Nhiều trường hợp, người hút thuốc là lao động chính trong gia đình, khiến gánh nặng tài chính càng nặng nề hơn khi họ mắc bệnh.

Tiêu tốn cho một sản phẩm gây hại

Một trong những thiệt hại ít được nhìn thấy nhưng ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống người dân là chi tiêu hằng năm cho thuốc lá. Tại Việt Nam, người dân chi khoảng 49 nghìn tỷ đồng mỗi năm để mua thuốc lá. Đây là khoản tiền mà nhiều gia đình có thể dùng để cải thiện dinh dưỡng, đầu tư giáo dục hoặc phát triển sinh kế, nhưng lại bị tiêu tốn cho một sản phẩm gây hại.

Các khảo sát cho thấy người hút thuốc tại Việt Nam tập trung nhiều ở nhóm thu nhập thấp. Điều này tạo nên vòng xoáy nghèo hóa: Chi tiêu lớn cho thuốc lá làm giảm chi tiêu cho dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe, dẫn đến nguy cơ bệnh tật cao hơn và lại tăng chi phí điều trị. Đối với các hộ nghèo, một trường hợp mắc bệnh liên quan đến thuốc lá có thể khiến gia đình kiệt quệ tài chính, thậm chí rơi vào nghèo bền vững.

Chi phí chăm sóc sức khỏe do hút thuốc không chỉ do cá nhân và gia đình tự chi trả mà còn tạo áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội. Quỹ bảo hiểm y tế phải chi khoản đáng kể cho điều trị các bệnh liên quan đến thuốc lá, khiến chi phí trung bình trên đầu thẻ bảo hiểm tăng theo từng năm. Quỹ bảo hiểm xã hội cũng phải chi trả cho các trường hợp mất sức lao động sớm do bệnh liên quan đến thuốc lá, làm giảm nguồn lực dự phòng trong dài hạn.

Ngoài sức khỏe và kinh tế, thuốc lá còn gây ra tổn hại lớn cho môi trường. Đầu lọc thuốc lá là một trong những loại rác thải phổ biến nhất trên toàn cầu, chứa hàng trăm chất hóa học độc hại và mất vài chục năm để phân hủy. Các thành phố phải chi khoản lớn cho việc thu gom và xử lý rác thải từ thuốc lá, đặc biệt ở các khu vực công cộng và bãi biển.

Tàn thuốc cũng là nguyên nhân dẫn đến nhiều vụ cháy rừng, cháy nhà và cháy phương tiện giao thông. Mỗi vụ cháy không chỉ thiệt hại tài sản mà còn kéo theo chi phí khắc phục, chi phí bảo hiểm và chi phí cho lực lượng phòng cháy chữa cháy. Đây là dạng tổn thất khó lượng hóa nhưng chiếm tỷ trọng không nhỏ trong tổng chi phí xã hội do thuốc lá gây ra.

Sự nổi lên của thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cũng gây thêm thách thức về kinh tế. Dù được quảng cáo là ít gây hại, nhiều nghiên cứu mới cho thấy thuốc lá điện tử gây tổn thương phổi và tim mạch, đồng thời làm tăng nguy cơ nghiện nicotine. Nếu tỷ lệ sử dụng gia tăng, đặc biệt trong giới trẻ, chi phí y tế trong tương lai sẽ còn lớn hơn nữa.

Trước gánh nặng kinh tế lớn, nhiều quốc gia đã áp dụng các giải pháp mạnh mẽ nhằm kiểm soát thuốc lá. Những biện pháp này bao gồm tăng thuế thuốc lá, cấm quảng cáo, mở rộng khu vực không khói thuốc, in cảnh báo bằng hình ảnh và triển khai các chương trình hỗ trợ cai nghiện. Trong đó, tăng thuế thuốc lá được xem là giải pháp hiệu quả nhất, vừa làm giảm tiêu thụ, vừa tăng nguồn thu ngân sách để bù đắp chi phí y tế.

Tại nhiều quốc gia, tăng thuế thuốc lá với mức đủ cao đã giúp giảm tỷ lệ hút thuốc từ 5 đến 15 % trong vài năm, đồng thời tăng nguồn thu ngân sách hàng tỷ đô la Mỹ. Những khoản ngân sách này có thể được tái đầu tư vào y tế dự phòng, nâng cao năng lực điều trị và hỗ trợ người dân cai nghiện.

Bên cạnh chính sách, truyền thông cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong thay đổi hành vi. Khi người dân hiểu rằng thuốc lá không chỉ gây bệnh mà còn là nguyên nhân làm tăng nghèo đói và giảm chất lượng cuộc sống, họ sẽ có động lực mạnh hơn để cai thuốc. Môi trường không khói thuốc tại nơi làm việc, trường học, bệnh viện và phương tiện giao thông công cộng cũng là biện pháp hiệu quả giúp bảo vệ sức khỏe cộng đồng đồng thời giảm chi phí y tế.

Huệ Nguyễn (tổng hợp)