Gạo chất lượng cao Việt Nam bứt phá nhờ sản xuất xanh

Với hơn 7,2 triệu tấn gạo xuất khẩu trong 10 tháng năm 2025 và hàng nghìn tấn gạo mang chứng nhận xanh chuẩn bị ra thị trường, ngành gạo Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới - nơi chất lượng, trách nhiệm môi trường và giá trị gia tăng trở thành trụ cột.

Nhiều mô hình trồng lúa chất lượng cao đã hình thành tại các vùng trồng lúa trọng điểm. Ảnh: Phong Đỗ

Trụ cột mới của xuất khẩu nông sản

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 10 tháng năm 2025, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt 7,2 triệu tấn, kim ngạch 3,7 tỷ USD, giá bình quân 511 USD/tấn. Những con số này không chỉ phản ánh nhu cầu ổn định của thị trường, mà còn cho thấy sự dịch chuyển mạnh mẽ về chất lượng của sản phẩm gạo Việt Nam. Thay vì tập trung vào các dòng gạo trung bình, cơ cấu xuất khẩu đang nghiêng rõ về gạo thơm, gạo Japonica và đặc biệt là gạo sản xuất theo quy trình phát thải thấp.

Trong xu thế cạnh tranh gay gắt, yếu tố quyết định không còn nằm ở số lượng mà ở giá trị gia tăng và uy tín của sản phẩm. Đây cũng là lý do ngành lúa gạo Việt Nam chủ động chuyển từ tư duy “sản xuất nhiều” sang “sản xuất thông minh”, hướng đến thị trường trung và cao cấp.

Từ yêu cầu thực tế của thị trường, các bộ, ngành cùng cộng đồng doanh nghiệp đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm xây dựng thương hiệu cho hạt gạo Việt, nhất là nhãn hiệu tập thể “Gạo Việt xanh, phát thải thấp”. Nhãn hiệu này nhanh chóng nhận được sự quan tâm của doanh nghiệp và người tiêu dùng, mở ra hướng đi mới cho ngành hàng.

Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hiệp hội ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) Lê Thanh Tùng chia sẻ, nhãn hiệu “Gạo Việt xanh, phát thải thấp” mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong nỗ lực nâng cao chất lượng gạo, đáp ứng xu hướng tiêu dùng bền vững. Ông Lê Thanh Tùng cho biết, trong giai đoạn đầu đã có khoảng 20.000 tấn gạo được dán nhãn và 500 tấn trong số này đã xuất khẩu sang Nhật Bản. Đây là tín hiệu đáng mừng vì thị trường Nhật Bản vốn nổi tiếng với yêu cầu khắt khe về chất lượng, tiêu chuẩn vệ sinh và quy trình sản xuất bền vững.

Không chỉ là công cụ quảng bá, nhãn hiệu xanh còn tạo ra sự thay đổi lớn trong tư duy sản xuất. Các doanh nghiệp bắt đầu phân loại sản phẩm theo cấp độ chất lượng khác nhau, thay vì bán gạo đồng nhất như trước đây. Những lô gạo đạt chuẩn xanh được đưa vào phân khúc cao cấp, hướng tới người tiêu dùng có yêu cầu cao về an toàn...

Gạo hữu cơ Việt Nam xuất khẩu tại nhiều quốc gia. Ảnh: Nguyễn Phong

Đặc biệt, nhiều hệ thống bán lẻ lớn, như: Co.opmart và Aeon đã bắt đầu xem xét phân phối dòng sản phẩm này. Điều đó cho thấy xu hướng tiêu dùng bền vững đang trở thành tiêu chuẩn mới, đồng thời mở ra dư địa thị trường rộng lớn cho gạo xanh Việt Nam.

Một trong những cột mốc nổi bật của ngành gạo năm 2025 là việc xuất khẩu thành công lô gạo “low carbon” sang thị trường Nhật Bản. Đây không chỉ là câu chuyện về chất lượng sản phẩm, mà còn cho thấy năng lực đáp ứng tiêu chuẩn phát thải - yếu tố đang trở thành “giấy thông hành” quan trọng trong thương mại nông sản toàn cầu.

Theo Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An (Cần Thơ) Phạm Thái Bình, doanh nghiệp xuất khẩu 500 tấn gạo Japonica vào tháng 5-2025 và toàn bộ sản phẩm đều đạt yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt của đối tác Nhật Bản, mở ra cơ hội để các doanh nghiệp gạo Việt Nam tiếp cận nhiều thị trường khó tính khác trong tương lai.

Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao

Sự hình thành và phát triển của nhãn hiệu “Gạo Việt xanh” được gắn liền với Đề án “Phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Tại hội thảo quốc tế diễn ra tại Hà Nội tháng 5 vừa qua, TS Jongsoo Shin, Giám đốc khu vực châu Á của Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI) khẳng định, Việt Nam có tiềm năng rất lớn trong việc dẫn đầu chuyển đổi xanh cho ngành lúa gạo. Theo TS Jongsoo Shin, dự án 1 triệu héc-ta không chỉ cải thiện phương thức canh tác, mà còn mang lại lợi ích kép trong giảm phát thải, thích ứng biến đổi khí hậu và nâng cao thu nhập cho nông dân.

Các mô hình lúa phát thải thấp đang hình thành tại nhiều địa phương. Ảnh: Nguyễn Lý

Theo Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách nông nghiệp và môi trường (ISPAE) Trần Công Thắng, sản xuất lúa hiện chiếm 48% tổng phát thải của ngành Nông nghiệp và 75% lượng khí metan. Vì vậy, việc chuyển đổi sang mô hình phát thải thấp là yêu cầu cấp thiết, nếu Việt Nam muốn thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Thường trực, Tổng Thư ký Hiệp hội ngành hàng Lúa gạo Việt Nam Lê Thanh Tùng cho rằng, liên kết chuỗi giá trị trong mô hình giảm phát thải chưa thật sự rõ nét; một số mắt xích quan trọng như doanh nghiệp tiêu thụ và hệ thống phân phối quy mô lớn chưa tham gia sâu; quy mô thí điểm của các mô hình canh tác phát thải thấp vẫn còn nhỏ... Trong khi đó, mục tiêu của Đề án hướng tới 1 triệu héc-ta, tương ứng 13 triệu tấn lúa mỗi năm, đòi hỏi sự vào cuộc mạnh mẽ hơn của các doanh nghiệp, hợp tác xã, địa phương...

Lúa, gạo chất lượng là hướng đi của ngành lúa gạo Việt Nam. Ảnh: Đỗ Phong

Một vấn đề khác là thiếu công cụ đo lường phát thải đồng bộ, khiến việc đánh giá hiệu quả thực tế và tiếp cận thị trường tín chỉ carbon gặp khó khăn. Theo một số chuyên gia quốc tế, Việt Nam cần xây dựng hệ thống đo lường minh bạch, chuẩn hóa quy trình và tăng cường hợp tác quốc tế để khai thác hiệu quả lĩnh vực tiềm năng này.

Sự dịch chuyển mạnh mẽ của ngành lúa gạo cho thấy, Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới: Lấy chất lượng, trách nhiệm môi trường và khoa học - công nghệ làm nền tảng. Xuất khẩu gạo không chỉ là câu chuyện của hàng triệu tấn hàng hóa, mà còn là hành trình nâng tầm thương hiệu quốc gia...

Đỗ Minh