Gặp người viết tiểu thuyết ''Nguyễn Du''

Nhà văn Nguyễn Thế Quang và tiểu thuyết “Nguyễn Du”

Ông viết về bốn con người ở ba vùng đất sát nhau đó là: Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ ở Hà Tĩnh; bà Hoàng Thị Loan ở Nghệ An và mới đây nhất là Đại tướng Võ Nguyên Giáp ở Quảng Bình. Ôi cái dải đất miền Trung gió Lào cát bỏng này, cái eo thắt lưng của đất nước lại là nơi sinh ra các vĩ nhân - những con người làm rạng danh non sông đất nước. Ông sinh năm 1942 ở Thanh Chương (Nghệ An), đã từng mấy chục năm dạy văn cấp 3 ở cái trường khá nổi tiếng mang tên chí sĩ: Huỳnh Thúc Kháng - cũng là một con người đất miền Trung. Với ông, thi nhân không chỉ “đau” về thân phận nàng Kiều, mà còn mang nỗi đau lớn trước thời cuộc khi phải chứng kiến những bi kịch giữa Hoàng đế và kẻ sĩ, giữa quyền lực và trí thức. Vì thế, câu tựa cho cuốn tiểu thuyết này ông chọn: “Mai cốt cách tuyết tinh thần” của Nguyễn Du. Ông viết “Nguyễn Du” là muốn kí thác vào đó những suy ngẫm của mình trước những thăng trầm “dâu bể” của cuộc đời, của lịch sử đất nước. Và cũng vì ông rất tự hào về mảnh đất núi Hồng, sông Lam, đã sản sinh một con người có cốt cách và tài năng bậc ấy...

Một ngày đầu tháng 8, tôi tìm đến gặp ông ở thành phố Vinh. Ông kể cho chúng tôi nghe hành trình đi tìm tư liệu để viết tiểu thuyết “Nguyễn Du”. Ngoài đọc hàng nghìn trang sách, đặc biệt là các pho sách đồ sộ có tính chính xác tin cậy như: “Đại Nam chính biên liệt truyện” hay “Đại Nam thực lục”, ông còn bỏ công, bỏ sức, bỏ tiền tự đi điền dã lần theo bước chân thăng trầm của Nguyễn Du, để khơi ra mạch truyện cho mình. Ngoài vùng đất Nghi Xuân quen thuộc mà ông đã đến hàng chục lần, ông ra Thái Bình quê vợ Nguyễn Du. Tại đây, ông đã được một người bạn thơ thân thiết Nguyễn Long - tác giả bài thơ lục bát nổi tiếng “Thường dân” đưa đi thực tế suốt cả một ngày. Có một điều trùng hợp nào đó giữa Nguyễn Du với: “Đau đớn thay phận đàn bà - Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung” đến Nguyễn Long: “Quanh năm chân đất đầu trần - Tác tao sau những vũ vần bão giông” (Thường dân) thời nay đã giúp Nguyễn Thế Quang đồng cảm giữ nguyên cảm xúc tươi nồng của mình khi gặp lại bao người xưa, cảnh cũ và bồi hồi nhớ về bậc thi hào của đất nước đã về ở ẩn nơi đây cách hơn 200 năm trước. Nhà văn tiếp tục hành trình vào Quảng Bình, rất may mắn gặp được kết thân với cụ Nguyễn Tú, một người chuyên nghiên cứu văn học dân gian khá sâu ở Đồng Hới. Để hình dung ra cảnh sinh hoạt của vua quan triều đình Gia Long, nhà văn đã vào Huế và được các nhà nghiên cứu Huế học cung cấp nhiều tư liệu quý. Đó là các ông Nguyễn Đắc Xuân, Phan Thuận An đã dồn hết bao tâm huyết thời gian dành cho Nguyễn Thế Quang những buổi đàm đạo không chỉ về học thuật mà còn gợi lên thật sinh động không khí triều đình nơi đây một thời. Ông có may mắn được nhà văn Nguyễn Khắc Phê và nhà văn Hồng Nhu động viên kịp thời, sát cánh cùng ông chia sẻ những trang viết. Nhà văn Hồng Nhu hồi đó là Tổng Biên tập Tạp chí Sông Hương, có một thời sống và viết ở Nghệ An nên có quen biết với Nguyễn Thế Quang, đã nhiều lần tâm sự thân tình: “Nguyễn Du quá lớn, quá quen nên quá khó đối với bất kỳ người cầm bút nào do đó em thấy không thể không viết thì nên tiếp tục viết” khi mà Nguyễn Thế Quang có lúc chán nản định bỏ cuộc.

Tôi hỏi ông: Ai là người đọc thẩm định bản thảo đầu tiên cuốn “Nguyễn Du”. Nguyễn Thế Quang bảo: đó là nhà văn Nguyễn Quang Thân, cũng là con người đất Hương Sơn (Hà Tĩnh); là tác giả vở kịch lịch sử nổi tiếng “Hội thề” viết về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi lãnh đạo, hay tiểu thuyết lịch sử “Con ngựa Mãn Châu”. Nguyễn Quang Thân đọc xong bảo: Cách viết còn tuyến tính, tuần tự mà tiểu thuyết không phải là kể chuyện, phải dựng lên nhân vật và số phận, vấn đề tư tưởng. Chủ đề tư tưởng, vâng, một ý nghĩ chớp lóe vụt đến với Nguyễn Thế Quang với câu thơ của Nguyễn Du khi viết về Từ Hải: “Chọc trời khuấy nước mặc dầu - Dọc ngang đã biết trên đầu có ai” là một tư thế, một hành xử, một khát vọng tự do. Sau này, trong tiểu thuyết cảnh vua Gia Long đối thoại với Nguyễn Du khá hấp dẫn với sức nặng tư tưởng có thể nói có cả tính thời sự đó là cốt cách Nguyễn Du trước quyền lực về mối quan hệ quyền lực và trí thức được thể hiện rất rõ trong cách đối thoại giữa vua Gia Long và Nguyễn Du. Khi nghe vua hỏi: “Thơ khanh viết hay lắm. Sao khanh không có bài nào ca ngợi ta nhỉ”. Nguyễn Du chậm rãi trả lời: “Xin bệ hạ cho thần được làm điều thần nghĩ”. Gia Long cười sảng khoái: “Khá lắm! Thế mới là Nguyễn Du của ta chứ. Ta có cần gì ngợi ca. Ta chỉ cần những bề tôi có tài, có cốt cách như khanh. Xung quanh ta biết bao kẻ xu nịnh nhưng nhà thơ đích thực thì không được xu nịnh bất kì ai, kể cả quyền lực và mỹ nữ”. Đó cũng là những trang sách nhà văn bảo ông viết đầy cảm xúc và nhập hồn. Sau lần gặp nhà văn Nguyễn Quang Thân, Nguyễn Thế Quang để lắng lại thời gian một năm, gỡ tác phẩm ra viết lại bố cục thành năm phần: Ra Bắc, Bó thân về với triều đình, Đoạn trường tân thanh, Sóng gió cung đình và Kết.

Bộ tiểu thuyết “Nguyễn Du” được tái bản

Khi nghe tôi hỏi ở tiểu thuyết này phần hư cấu có nhiều không thì ông cho biết: Cuộc đời của các nhân vật, các sự kiện, các lời nói của những nhân vật lịch sử là có thật. Mối quan hệ của Nguyễn Du và Ngô Nhân Tĩnh, Lê Quang Định, Vũ Trinh; quan hệ giữa Lê Chất, Lê Văn Duyệt, Nguyễn Hữu Nghi với Nguyễn Văn Thành... các việc làm, lời nói của vua Gia Long về những việc xung quanh vụ án Nguyễn Văn Thành đều có trong cuốn “Đại Nam thực lục chính biên”. Riêng các cảnh đối thoại với vua Gia Long, cảnh Nguyễn Du đi sứ bên Tàu, cảnh Nguyễn Du gặp Hồ Xuân Hương thì phải hư cấu tưởng tượng. Có một điều hay là nữ sĩ họ Hồ lại có gốc gác quê ở Quỳnh Lưu (Nghệ An) nên ông có thời gian tiếp cận thêm nhiều chi tiết thú vị. Cùng tiếp chuyện với ông là vợ ông - cô giáo Trần Kim Cúc, có dáng người nhỏ nhắn. Nguyễn Thế Quang bật mí: Bà là độc giả đầu tiên của những trang bản thảo tiểu thuyết “Nguyễn Du”, viết đến đâu ông đều đưa cho bà đọc trước góp ý. Đó là người phụ nữ dịu dàng truyền cảm hứng cho ông và chính bà là người động viên ông kiên trì viết xong để xuất bản. Khi thấy tập bản thảo dày cộp đã lấy giấy phép, ông thật sự băn khoăn khi chưa tìm ra nguồn tiền để in ấn. Bà liền tháo nhẫn, gom hết đồ nữ trang vàng cho ông bán để lấy tiền in ấn. Và cũng thật may mắn, buổi sáng trước lúc ra hiệu vàng, ông sang thắp hương mộ Nguyễn Du ở Tiên Điền. Thường, lúc nào bí viết ông lại sang mộ cụ Nguyễn tâm sự với cụ và sau đó nối tiếp được sự hanh thông. Đang đứng bên mộ cụ thì nhà văn Trung Trung Đỉnh - Giám đốc NXB Hội Nhà văn - nơi cấp giấy phép điện vào đã có đối tác bỏ tiền ra in tập tiểu thuyết “Nguyễn Du” và ông được hưởng nhuận bút bằng sách. Vui quá, cụ Nguyễn linh thiêng thật, cả hai ông bà thở phào nhẹ nhõm vì kinh tế gia đình ông hồi đó khá chật vật...

Có một điều lâu nay tôi băn khoăn là hình dáng bên ngoài của Nguyễn Du, bởi khi tiếp xúc của ông Nguyễn Ban - hậu duệ đời thứ 6 hay nghe mọi người tả ông Nguyễn Minh, cháu trực hệ của ông Nguyễn Du thì cả hai ông này dáng người nhỏ bé. Nhưng theo sự khẳng định của nhà văn Nguyễn Thế Quang thì dáng vóc Nguyễn Du cao lớn chững chạc, tướng quan võ. Thế còn tính cách Nguyễn Du điều gì hấp dẫn với nhà văn khi viết? Nguyễn Thế Quang bảo: Cụ Nguyễn lạ lắm, nếu độc giả đọc kĩ tiểu thuyết được miêu tả con người Nguyễn mà sách “Chính biên liệt truyện” đã nhận xét: bề ngoài chỉ “ẩm ẩm, ừ ừ”, nhưng bên trong “kiêu ngạo tự phụ”, thể hiện sự cứng cỏi của một cái tôi đầy bản lĩnh.

Trước lúc chia tay, nhà văn Nguyễn Thế Quang tâm đắc: Viết tiểu thuyết lịch sử thì tư liệu cũng chỉ là bước đầu, dù rất quan trọng nhưng đó chỉ là phần nhỏ của việc sáng tác. Điều khó khăn nhất đối với trang viết là phải đồng cảm cùng nhân vật, phải hiểu thời đại họ để miêu tả xây dựng được nội tâm phong phú, cốt cách nhân vật, cái “hồn” nhân vật. Vâng, với ba lần tái bản tiểu thuyết “Nguyễn Du” của ba nhà xuất bản khác nhau, nhà văn đã dựng được thần thái Đại thi hào một cách sống động và Nguyễn Du cũng đang đồng hành dõi theo, nhập cuộc với chúng ta hôm nay.

Bút ký: NGUYỄN NGỌC PHÚ