Gen Z mê... rắn

Minh Hiển trong một buổi thuyết minh về rắn cho cộng đồng trekking

Từ ghét hóa yêu

Sau một hồi sục sạo trong nhà bếp của một gia đình tại TX. Hương Trà, Minh Hiển đã xác định được vị trí của con rắn hoa cỏ cổ đỏ (thường được gọi với cái tên rắn học trò hay rắn hổ lửa). Thuần thục dùng móc khều mình rắn ra khỏi ngách tủ, Hiển cẩn thận dùng chiếc kẹp dài nhẹ nhàng gắp con rắn đang vùng vẫy cho vào túi đựng an toàn.

Thở phào vì vừa cứu được rắn, vừa giúp người nhờ cứu hộ rắn thoát khỏi nỗi lo sợ, Hiển cho biết: “Con rắn này mình sẽ mang ra khu vực rừng vắng người qua lại để thả đi. Môi trường tự nhiên sẽ tốt hơn cho loài rắn cũng như tránh xung đột với con người”.

Ít ai biết rằng, loài rắn hoa cỏ cổ đỏ dù vô cùng quen thuộc với người Huế nhưng lại mang trong mình loại nọc độc khá mạnh. “Ngoài độc của bản thân, rắn hoa cỏ cổ đỏ còn tích nọc độc từ mồi cóc. Tuy nhiên, loài này khá hiền lành và răng nanh để tiết nọc lại nằm ở cuối hàm trên nên rất khó để tiêm được nọc độc. Vì vậy, tốt nhất khi gặp loại rắn này, chúng ta không nên cầm nắm hay trêu đùa vì bản thân chúng cũng không muốn làm hại con người”, Minh Hiển tỉ mỉ phân tích.

Nhìn sự nhẹ nhàng, cẩn trọng và cả tôn trọng dành cho loài rắn thân thuộc này, chúng tôi càng ngạc nhiên hơn vì trước đây, chính bản thân Hiển đã từng “tận diệt” rắn. Trả lời cho thắc mắc điều gì đã biến một chàng trai từng sợ hãi và ghét loài rắn vừa trở thành người cứu hộ, vừa là cái tên quen thuộc được những người quan tâm đến loài rắn tại Việt Nam yêu mến như bây giờ, Hiển bộc bạch: “Chính những sự kiện nhỏ đã dần tạo nên thay đổi lớn trong suy nghĩ của mình. Đó là lần đầu tiên mình gây hại cho loài rắn. Lần đầu tiên tự tay cầm nắm, lần đầu tiên nuôi và cảm nhận rằng tình yêu dành cho loài rắn ngày một lớn dần. Lần đầu tiên quên hẳn cả thì giờ để tra cứu tên khoa học, tên tiếng Anh và những thông tin liên quan đến rắn”.

Kiến thức và tình cảm đã đổi thay luôn cả định kiến và tương lai của Hiển. Với tình yêu rắn của mình, Minh Hiển đã chọn theo học ngành Công nghệ Sinh học tại Trường đại học Khoa học tự nhiên (ĐHQG Thành phố Hồ Chí Minh). Và diệu kỳ thay, loài rắn cũng chính là sợi dây kết nối để Minh Hiển trở thành một mắt xích quan trọng của Nhận dạng rắn và Sơ cứu rắn cắn tại Việt Nam (Snake Identification and First Aid for Snakebites in Vietnam, gọi tắt là SIFASV), một cộng đồng về rắn của Việt Nam có số lượng thành viên “khủng” trên Facebook.

Nguyễn Minh Phú, một thành viên của SIFASV chia sẻ cách nhận biết và phân loại rắn độc, rắn không độc

Cùng cứu người, bảo vệ rắn

Tính đến cuối năm 2023, Việt Nam là nơi cư ngụ của khoảng 60 loài rắn độc và mỗi năm có đến khoảng 30.000 trường hợp bị rắn cắn. Thế nhưng, những biện pháp phòng tránh và hạn chế rủi ro do rắn cắn vẫn chưa được nhiều người biết đến. Ngược lại, chính bản thân các loài rắn tại Việt Nam lại đang bị gây hại không cần thiết dẫn đến sự suy giảm về số lượng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cân bằng sinh thái. Đó là lý do ba năm trước, SIFASV ra đời.

“Cùng những người đồng sáng lập là thạc sĩ Nguyễn Văn Tân (Trung tâm Nghiên cứu Côn trùng - Ký sinh trùng, Đại học Duy Tân), anh Nguyễn Huy (kỹ sư điện tử đam mê rắn), anh Phạm Minh Hiếu (chủ kênh youtube Sứ giả rừng xanh), bác sĩ Nguyễn Thị Ngát (Bệnh viện Chợ Rẫy), SIFASV là cộng đồng nơi chúng mình cùng nhau chia sẻ những kiến thức về rắn đến gần hơn với mọi người”, Minh Hiển cho biết.

Với lợi thế khác nhau, mỗi thành viên đều có vai trò quan trọng trong guồng quay khổng lồ này. Riêng với Hiển, từ những kiến thức tích lũy được, chàng trai xứ Huế đã gửi gắm công sức vào hàng loạt bài viết chất lượng về rắn để hướng dẫn cách phân biệt rắn độc và rắn không độc, làm gì khi bị rắn độc cắn... Ngoài ra, Hiển còn thực hiện những bức vẽ các hoa văn đặc trưng của những loài rắn dễ gây nhầm lẫn trong quá trình nhận dạng nhằm cung cấp thêm kiến thức có ích cho cộng đồng. Những hoạt động trên góp phần giúp các thành viên nhanh chóng định danh, hỗ trợ nhiều trường hợp bị rắn cắn và đưa ra lời khuyên xác đáng, kịp thời cứu chữa người bị nạn.

Nguyễn Minh Phú, một thành viên của SIFASV chia sẻ cách nhận biết và phân loại rắn độc, rắn không độc

Dù tuổi đời còn non trẻ, số lượng thành viên của SIFASV đã đạt hơn 122 nghìn người và vẫn tiếp tục tăng nhanh. Mỗi ngày, guồng quay lớn này tiếp nhận hàng chục, thậm chí hàng trăm những câu hỏi liên quan đến định dạng và cứu hộ rắn, từ đó mang lại lợi ích lớn cho cộng đồng.

Như trường hợp của anh Lường Văn Tùng (huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La) là một ví dụ điển hình. Anh Tùng bị rắn độc cắn, chân phải nhanh chóng bị sưng tấy và tím bầm. Nhờ SIFASV hỗ trợ nhận dạng con rắn cắn anh là loài rắn lục cườm và cả sự tích cực của các y, bác sĩ của Bệnh viện Bạch Mai, anh Tùng đã kịp thời được cứu chữa và thoát khỏi lưỡi hái tử thần. Anh Tùng cảm kích: “Tôi thật sự rất biết ơn SIFASV và các y, bác sĩ tại bệnh viện. Nhờ sự hỗ trợ và đồng hành của mọi người mà tôi đã thoát khỏi cảnh hiểm nghèo”.

Không riêng trường hợp của anh Tùng, nhiều nạn nhân không may bị rắn cắn cũng đã được hỗ trợ nhận dạng kịp thời để tiến hành sát trùng (rắn không độc) hoặc hướng dẫn sơ cứu và di chuyển đến bệnh viện phù hợp (với các loại rắn độc).

Song song với hoạt động nhận dạng và sơ cứu, các thành viên chủ chốt và cả những bạn trẻ tài năng đam mê rắn trên khắp mọi miền của nhóm còn có thêm nhiều hoạt động ý nghĩa khác như cứu hộ, tái thả và giáo dục về rắn cho cộng đồng.

Hiện nay, cùng với các hoạt động liên quan đến nhận dạng và sơ cứu rắn cắn, cứu hộ rắn, Minh Hiển còn chia sẻ kiến thức đến với nhiều người thông qua những buổi hướng dẫn cùng cộng đồng trekking - Những người thường chạm trán với loài rắn trong các chuyến đi khám phá núi rừng. Không chỉ thế, sắp tới đây, SIFASV còn dự định sẽ lập trang web phục vụ tra cứu và cập nhật các thông tin mới nhất về loài rắn. “Chúng mình hy vọng khi trang web thành công, công cụ này với những nội dung được cập nhật liên tục sẽ giúp ích thêm cho nhiều người với tiêu chí cứu người, bảo vệ rắn”, Minh Hiển nói.

Mai Huế - Ảnh: Minh Hiển