Gia đình thời công nghệ số

Các thành viên Ban công tác Mặt trận xóm Bờ Đậu, xã Cổ Lũng (Phú Lương) chia sẻ kinh nghiệm gìn giữ tổ ấm gia đình.

Bà Nguyễn Thị Thanh Dung, chuyên viên Phòng Quản lý Văn hóa (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch), cho biết: "Gia đình là tế bào của xã hội, nếu các thành viên trong gia đình thiếu sự gắn kết, đối thoại, thì những giá trị nền tảng cũng bị mai một. Trong bối cảnh công nghệ hiện nay, mỗi gia đình cần xây dựng cho mình một “văn hóa công nghệ”, tức là có những quy tắc chung để sử dụng thiết bị số một cách có kiểm soát, phù hợp với giá trị và hoàn cảnh của từng nhà. Trẻ em cần được hướng dẫn, định hướng thay vì bị bỏ mặc cùng thiết bị".

Công nghệ số đã mang đến những tiện ích vượt bậc trong việc kết nối các thành viên gia đình, đặc biệt là trong bối cảnh khoảng cách địa lý ngày càng trở nên phổ biến do học tập, công tác hay di cư. Những ứng dụng như Zalo, Facebook, Viber, Messenger hay các nền tảng gọi video như Zoom, Google Meet đã trở thành cầu nối giúp cha mẹ có thể nhìn thấy con cái mỗi ngày dù ở cách xa hàng ngàn cây số, ông bà có thể theo dõi hoạt động học tập của cháu, hay anh chị em giữ liên lạc thường xuyên dù ở hai đầu đất nước hay hai nửa bán cầu.

Nhưng khi mọi việc đều được “số hóa”, từ giao tiếp, giải trí đến làm việc, thì thời gian dành cho nhau giữa các thành viên trong gia đình bị thu hẹp lại. Hình ảnh vợ chồng ngồi bên nhau, mỗi người quay về một hướng khác; rồi bên mâm cơm mỗi người đều chăm chú vào màn hình điện thoại. Tình cảm trở nên tẻ nhạt, bữa cơm không còn ấm áp những câu chuyện của người thân dành cho nhau, mà thay vào đó bằng tin nhắn khô khan.

Đặc biệt trẻ em, những “công dân số” sinh ra và lớn lên trong thế giới công nghệ là đối tượng chịu ảnh hưởng rõ rệt nhất. Trẻ có thể biết dùng điện thoại, máy tính bảng trước khi biết cầm bút hay đánh vần. Internet trở thành kho tàng kiến thức giúp trẻ tiếp cận thế giới, học hỏi nhanh chóng và phát triển tư duy. Tuy nhiên, trên môi trường mạng tiềm ẩn vô vàn nội dung độc hại ảnh hưởng đến tâm hồn con trẻ. Hơn nữa, xem nhiều thành quen, xem lâu thành nghiện và có lối sống lệ thuộc vào thiết bị số. Trẻ dễ bị cuốn vào thế giới ảo, mất kết nối với cuộc sống thật, giảm khả năng giao tiếp và tư duy độc lập.

Điều đó nhắc nhở ông bà, cha mẹ hãy là một tấm gương về việc sử dụng công nghệ mỗi ngày, nhất là trước mắt con trẻ. Thay vì cấm đoán, áp đặt, ông bà, cha mẹ chủ động tìm hiểu công nghệ, hiểu thế giới của con và cùng con đặt ra những quy tắc sử dụng hợp lý. Giúp con hiểu rõ công nghệ là công cụ, không phải là trung tâm của cuộc sống.

Ông Chu Văn Cam, xóm Đồng Luông, xã Tân Long (Đồng Hỷ) hướng dẫn cho các cháu đọc chữ và nói tiếng dân tộc mình.

Ông Lý Quý Sông, người cao tuổi có uy tín ở xóm Gốc Thị, xã Nam Hòa (Đồng Hỷ), cho biết: Trước kia, khi các con chưa có gia đình riêng, mọi hoạt động trong nhà đều gắn bó. Giờ mỗi người một nơi, tôi cũng học cách dùng điện thoại thông minh để gọi video, gửi hình ảnh, xem các bài viết con cháu chia sẻ. Tuy nhiên, tôi luôn nhắc các cháu không được lạm dụng điện thoại, mỗi lần gia đình có việc, gặp nhau, nhất là lúc ngồi bên mâm cơm thì phải cất điện thoại, nói chuyện với cha mẹ và mọi người.

Ông Chu Văn Cam, xóm Đồng Luông, xã Tân Long (Đồng Hỷ): Tôi thường xuyên dạy cho các cháu đọc sách, học nói tiếng mẹ đẻ, đó là cách giúp bọn trẻ xa dời màn hình tivi và trò chơi trên thiết bị điện tử.

Không chỉ tác động đến mối quan hệ và giáo dục, công nghệ số còn thay đổi cấu trúc và chức năng truyền thống của gia đình. Nếu ngày xưa gia đình là nơi gói gọn các chức năng sinh hoạt, học tập, chăm sóc, nuôi dưỡng thì nay, nhiều chức năng đó đã được “khoán” ra ngoài. Học tập qua mạng, bác sĩ tư vấn từ xa, giúp việc qua ứng dụng, robot lau nhà, mua sắm online... khiến gia đình dần mất đi tính gắn bó thường ngày. Cùng với đó, các mô hình gia đình cũng đa dạng hơn: Gia đình đơn thân, gia đình đa thế hệ sống tách biệt, gia đình ảo qua mạng.

Tình yêu thương, trách nhiệm và sự chia sẻ, những nền tảng làm nên một gia đình đúng nghĩa vẫn cần được giữ gìn và phát huy. Bất chấp những đổi thay về hình thức, gia đình vẫn phải là nơi an toàn nhất, nơi mỗi người được là chính mình, được lắng nghe và được yêu thương.

Để làm được điều đó trong thời đại số, mỗi gia đình cần xây dựng một “văn hóa công nghệ” riêng, tức là những nguyên tắc chung để sử dụng thiết bị số một cách có kiểm soát. Ví như: Không dùng điện thoại trong bữa ăn, không làm việc hay học tập trong không gian sinh hoạt chung vào thời gian nghỉ ngơi, dành thời gian cuối tuần để cả nhà cùng tham gia các hoạt động không công nghệ; cùng sử dụng công nghệ thành cầu nối gắn kết các thế hệ.

Thế giới số làm xã hội thay đổi từng ngày. Theo đó, những giá trị của gia đình truyền thống, lối ứng xử, cách giao tiếp giữa các thành viên trong gia đình, dòng họ dần mất đi sự gần gũi. Chính vì thế, gia đình thời công nghệ số cần có thích nghi phù hợp để điều chỉnh, giữ lại những giá trị nhân văn trong quan hệ gia đình truyền thống. Ngọn lửa yêu thương trong mỗi mái ấm không tự cháy mãi, mà cần được nuôi dưỡng bằng sự quan tâm chân thành, bằng thời gian thực sự của các thành viên trong gia đình dành cho nhau. Giản đơn là bên mâm cơm không điện thoại, và mọi người biết lắng nghe nhau nói.

Phạm Ngọc Chuẩn