Gia tộc hiếm có ở Việt Nam có 3 đời nghệ sĩ đều lập kỷ lục về nghệ thuật

Ở vùng đất xứ Đoài giàu trầm tích văn hóa, có một gia đình mà 3 thế hệ đều để lại dấu ấn lớn lao với nghệ thuật Việt Nam. Đó là họa sĩ, Nghệ nhân Nhân dân Chu Mạnh Chấn - người thổi hồn ký ức làng quê Bắc Bộ vào tranh sơn mài, NSƯT Chu Lượng - nguyên Giám đốc Nhà hát Múa rối Thăng Long, nghệ sĩ đã đưa múa rối nước Việt Nam ra thế giới và họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang (Chu Quang) - người vừa tạo nên kỷ lục Guinness Thế giới với tác phẩm tranh sơn mài liền khối Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập.

Nghệ nhân Nhân dân Chu Mạnh Chấn - người thầy của các làng nghề Bắc Bộ

Nghệ nhân Nhân dân Chu Mạnh Chấn.

Người khởi mạch nguồn sáng tạo là họa sĩ, Nghệ nhân Nhân dân Chu Mạnh Chấn. Sinh năm 1932 tại Chàng Sơn (Thạch Thất, Hà Nội), mồ côi cha mẹ từ tuổi thiếu niên, tưởng chừng Chu Mạnh Chấn phải gác lại ước mơ cầm cọ. Nhưng chính niềm say mê cái đẹp đã dẫn ông đến Trường Mỹ nghệ Quốc gia, nơi Chu Mạnh Chấn học nghề sơn mài với những bậc thầy lớn. Từ đó, suốt cả đời, ông vừa dạy, vừa sáng tác, trở thành "người thầy của các làng nghề Bắc Bộ", dạy rất nhiều nghề khác: từ sơn mài, điêu khắc, thêu, làm tranh, chạm bạc...

Năm 2021, ở tuổi 89, Nghệ nhân Nhân dân Chu Mạnh Chấn khiến giới mỹ thuật ngạc nhiên khi tổ chức triển lãm Miền ký ức, trưng bày 28 tác phẩm như một hành trình lưu giữ cái đẹp đang phôi phai của làng quê Việt. Tranh của ông, có những ngôi đình đá ong, cây cầu cổ nay chỉ còn trong ký ức, có mùa gặt Ba Trại, chợ Bắc Hà, có cả chùa Thầy, chùa Hương, xứ Đoài mênh mang…

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều từng gọi ông là "người đi xuyên thời gian để phục dựng lại những vẻ đẹp đã bị lãng quên". Và quả đúng vậy, từng nét cọ của ông là sự níu giữ, là khát vọng gửi gắm đến hậu thế: trách nhiệm hôm nay với cái đẹp hôm qua.

Nghệ nhân Nhân dân Chu Mạnh Chấn cũng lập kỷ lục là họa sĩ duy nhất của Hà Nội vẽ chân dung Hoàng hậu Nam Phương năm 1950.

NSƯT Chu Lượng - gìn giữ văn hóa Việt và đưa nó bay xa

NSƯT Chu Lượng.

Nếu Nhà giáo Nhân dân Chu Mạnh Chấn nâng niu ký ức làng quê trong tranh, thì con trai ông - NSƯT Chu Lượng, lại chọn múa rối nước làm "sứ giả" văn hóa.

Sinh năm 1960, NSƯT Chu Lượng gắn bó cả đời với Nhà hát Múa rối Thăng Long, từng giữ cương vị Giám đốc. Ông không chỉ phục dựng những trò rối cổ đang mất dần mà còn sáng tạo, biến rối nước trở thành một loại hình nghệ thuật sống động, hấp dẫn cả khán giả quốc tế.

Những năm 1990, khi sân khấu rối nước còn thưa thớt người xem, NSƯT Chu Lượng cùng đồng nghiệp lội xuống làn nước lạnh Hồ Gươm, nâng niu từng quân rối để gây dựng lại khán giả. Rồi từ Hà Nội, rối nước Việt Nam theo chân ông đến Nhật Bản, Mỹ, Pháp, Tây Ban Nha… Tại đó, những con rối nhỏ bé đã khiến khán giả nước ngoài sững sờ trước một nghệ thuật độc đáo gắn với văn minh lúa nước.

Năm 2003, NSƯT Chu Lượng lập kỷ lục quốc gia với triển lãm sắp đặt Nhân gian - trưng bày 1.000 con rối tại Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Nhưng ông không dừng ở kỷ lục. Với Chu Lượng, rối nước không có bi kịch, không có tuyệt vọng, nó là niềm vui của người Việt gắn bó với thiên nhiên.

Vì thế, ngay cả khi đã nghỉ hưu, Chu Lượng sáng tạo để bảo vệ cái hồn trong sáng, lạc quan của nghệ thuật rối nước.

Họa sĩ Chu Quang - người tiếp nối và đưa sơn mài vươn tầm quốc tế

Họa sĩ Chu Quang.

Thế hệ thứ ba, Chu Nhật Quang (Chu Quang), sinh ra và lớn lên trong không gian đầy ắp hội họa và múa rối. Từ nhỏ, anh theo ông xuống xưởng rối, mê mẩn linh vật rồng, phượng, lân, rùa. Lớn lên, Chu Quang được đào tạo bài bản ở Mỹ và Úc, tốt nghiệp ngành Thiết kế ứng dụng tại RMIT (Melbourne), từ đó phát triển tư duy hội họa giao thoa Đông - Tây.

Tác phẩm sơn mài khổ lớn Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập của Chu Quang, kích thước 2,4x7,2m, nặng 3 tấn hiện được trưng bày tại Bảo tàng Hồ Chí Minh và được Guinness công nhận là bức tranh sơn mài liền khối lớn nhất thế giới. Đây không chỉ là kỷ lục cá nhân mà còn là niềm tự hào của mỹ thuật Việt Nam.

Trong sáng tác, Chu Quang chọn sơn mài - chất liệu truyền thống của ông nội để kể những câu chuyện hiện đại. Từ những tĩnh vật bình dị như bình gốm, hoa chuông, đến phong cảnh làng quê Bắc Bộ, anh đều kết hợp tinh tế kỹ thuật cổ truyền với màu sắc, tư duy đương đại. Trong tranh anh, truyền thống và hiện đại không đối lập mà hòa quyện, tạo ra một ngôn ngữ mới mẻ cho sơn mài Việt.

Từ Chu Mạnh Chấn đến Chu Lượng rồi Chu Quang, 3 thế hệ đã tạo nên một gia phả nghệ thuật độc đáo. Người khởi nguồn lưu giữ ký ức làng quê bằng sơn mài. Người kế tục làm sống lại rối nước và đưa nó ra thế giới. Người trẻ tiếp nối, đưa sơn mài Việt Nam chạm tới kỷ lục nhân loại.

Chia sẻ với PV VietNamNet, họa sĩ Chu Quang cho biết, với gia đình mình, nghệ thuật không chỉ là nghề mà là máu thịt, là trách nhiệm gìn giữ và trao truyền: "Những tác phẩm của chúng tôi, dù là tranh sơn mài hay con rối gỗ, đều mang chung một nhịp thở: tình yêu sâu nặng với văn hóa dân tộc, với cái đẹp giản dị, mộc mạc mà bền bỉ của đất nước Việt Nam".

Gia đình 3 đời nghệ sĩ họ Chu không chỉ tạo nên những kỷ lục mà còn để lại một thông điệp bất diệt: nghệ thuật dân tộc, nếu được yêu thương và nâng niu, sẽ không bao giờ lùi vào quên lãng.

Ảnh: NVCC

Tình Lê