Giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

Xuất phát từ những điều kiện tự nhiên, điều kiện lịch sử hết sức đặc biệt, văn hóa Việt Nam, con người Việt Nam có những giá trị, phẩm chất độc đáo. Ðó là tinh thần nồng nàn yêu nước và nhân văn; đó là anh hùng trong chiến đấu, nhưng tinh tế trong ứng xử; đó là sáng tạo trong lao động, nhưng giản dị trong lối sống; đó là tinh thần cố kết cộng đồng, là lòng khoan dung, cởi mở, giàu năng lực tiếp biến...

Những giá trị văn hóa ấy đã gắn kết các cá nhân thành cộng đồng, cùng chung tay dựng xây đất nước, cùng ra sức bảo vệ non sông, cùng chia sẻ những nỗi đau trong thiên tai, địch họa, cùng khát vọng về một cơ đồ tươi sáng “sánh vai với các cường quốc năm châu”.

Thực tiễn phát triển đất nước trong thời kỳ đổi mới đã khẳng định vị thế quan trọng của văn hóa, con người trong chiến lược phát triển quốc gia. Văn hóa không chỉ giới hạn tầm vóc trong chiều sâu những phẩm giá tinh thần mà nó còn là nguồn lực trực tiếp cho sự phát triển đất nước. Bên cạnh hiệu ích xã hội lớn lao như vun đắp một đời sống tinh thần lành mạnh cho cá nhân và cộng đồng, khơi dậy lòng tự hào dân tộc và hướng con người, xã hội loài người theo các giá trị Chân - Thiện - Mỹ thì văn hóa trong xã hội hiện đại còn có những thế mạnh khác mà trong xã hội truyền thống ít được đề cập đến. Sự phát triển của các ngành công nghiệp sáng tạo, sự mở rộng của thị trường các sản phẩm và dịch vụ văn hóa với những hiệu ích kinh tế không nhỏ đã mang lại những kỳ vọng vào một hướng phát triển nhanh, bền vững, phát huy tối đa nguồn lực nội sinh chính là văn hóa và con người Việt Nam.

Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Ðảng ta đã luôn quan tâm đến vấn đề xây dựng, phát triển văn hóa và con người. Trên cơ sở quán triệt sâu sắc các quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển văn hóa, xây dựng con người vào hoàn cảnh lịch sử cụ thể của đất nước, Văn kiện các kỳ Ðại hội Ðảng đã nhất quán khẳng định tầm quan trọng của việc phát huy vai trò của văn hóa và sức mạnh của con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp cách mạng. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc đã khẳng định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”. Nghị quyết 33-NQ/TW ngày 9-6-2014 của Hội nghị Trung ương 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước tiếp tục nhấn mạnh: “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến Chân - Thiện - Mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Trong Dự thảo Văn kiện Ðại hội XIII của Ðảng, vấn đề xây dựng, phát triển văn hóa, con người được xác định là một trong các định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Tăng đầu tư cho phát triển sự nghiệp văn hóa. Xây dựng, phát triển, tạo môi trường và điều kiện xã hội thuận lợi nhất để khơi dậy truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc, niềm tin, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Tài năng, trí tuệ, phẩm chất của con người Việt Nam là trung tâm, mục tiêu và động lực phát triển quan trọng nhất của đất nước”. Phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam được xác định vừa là nhiệm vụ trọng tâm, vừa là khâu đột phá có ý nghĩa chiến lược để đẩy mạnh quá trình phát triển nhanh và bền vững đất nước trong thời gian tới.

Đứng trước yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước trong giai đoạn cách mạng mới, giai đoạn chứa đựng nhiều dấu mốc lịch sử trọng đại, giai đoạn cả nước tập trung thực hiện Nghị quyết Ðại hội XIII của Ðảng với nhiều quan điểm, chủ trương lớn, mang tính đột phá để đưa đất nước ngày càng phát triển, trong bối cảnh quốc tế vừa có những thời cơ, vừa có những thách thức, vấn đề phát triển văn hóa và con người Việt Nam cần phải được chú trọng cả về tầm nhìn, về ưu tiên đầu tư các nguồn lực để xứng đáng với vai trò, vị trí và tầm quan trọng của lĩnh vực này. Muốn vậy, cần chú ý các vấn đề sau:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, của toàn xã hội về vị trí, vai trò của văn hóa đối với sự phát triển con người, xã hội, đối với sự phát triển quốc gia. Phát triển văn hóa xét cho đến cùng chính là vì con người, vì sự ấm no, hạnh phúc của con người. Con người vừa là chủ thể sáng tạo ra văn hóa, đồng thời cũng là mục tiêu của phát triển văn hóa. Vì thế, đầu tư cho văn hóa cũng chính là đầu tư cho con người.

Hai là, đẩy mạnh thể chế hóa quan điểm, đường lối của Ðảng về vấn đề phát huy sức mạnh văn hóa, con người Việt Nam thành các chiến lược, chương trình, kế hoạch cụ thể. Hệ thống quan điểm, đường lối của Ðảng về vấn đề văn hóa, con người ngày càng được hoàn thiện. Công việc trọng tâm hiện nay là triển khai hệ thống, quan điểm này trong đời sống thực tiễn. Muốn vậy, đòi hỏi phải có sự vào cuộc, phối hợp chặt chẽ của các ban, bộ, ngành chứ không đơn thuần chỉ là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Trước hết, Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2045 cũng như các chiến lược phát triển khác phải thể hiện được sứ mệnh lớn lao của văn hóa như tinh thần văn kiện của Ðảng đã khẳng định.

Ba là, giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa truyền thống. Văn hóa Việt Nam là mạch nguồn suốt chiều dài lịch sử dân tộc. Nền văn hóa Việt Nam mà chúng ta đang sở hữu hôm nay là sự kế thừa những thành quả văn hóa sáng tạo của lớp lớp cha ông trong quá khứ cũng như kết quả của quá trình giao lưu, tiếp biến với nhiều nền văn hóa khác trên thế giới. Chính vì vậy, bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa không chỉ là vấn đề đạo lý mà là một tất yếu khách quan. Bảo tồn tốt để làm cơ sở cho việc khai thác, phát huy hiệu quả giá trị di sản văn hóa và ngược lại, phát huy tốt di sản văn hóa sẽ tạo nguồn lực để bảo tồn tốt.

Bốn là, tập trung nguồn lực phát triển có trọng tâm, trọng điểm một số lĩnh vực văn hóa. Văn hóa là một lĩnh vực phong phú, rộng lớn nhưng cũng hết sức tinh tế, nhạy cảm. Chính vì vậy, công tác quản lý văn hóa, cụ thể là tập trung nguồn lực phát triển văn hóa cũng cần phải có những nhận thức, những kế hoạch hành động vừa mang tầm chiến lược, nhưng cũng phải hết sức cụ thể. Ðể phát huy sức mạnh văn hóa, năng động hóa nền văn hóa dân tộc, đồng thời hạn chế sự phân tầng trong sáng tạo và hưởng thụ văn hóa, cần phân định rõ những lĩnh vực văn hóa cần sự hỗ trợ, đầu tư của Nhà nước và những lĩnh vực có thể để cho thị trường điều tiết dưới sự định hướng của Nhà nước. Cần thật sự đổi mới nội dung, phương thức đầu tư phát triển văn hóa, khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, kém hiệu quả cũng như tình trạng buông lỏng sự lãnh đạo, quản lý lĩnh vực này.

Năm là, phát triển ngành công nghiệp sáng tạo. Công nghiệp sáng tạo hay công nghiệp văn hóa là sự khẳng định mối quan hệ ngày càng sâu sắc giữa kinh tế và văn hóa. Việc phát triển ngành công nghiệp văn hóa từ khi có Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam (năm 2016) đến nay đã có những kết quả bước đầu. Hà Nội được UNESCO công nhận là thành phố sáng tạo (năm 2019) là một minh chứng cho thấy Việt Nam có khả năng khai thác nguồn lực văn hóa phục vụ cho sự phát triển của các địa phương và quốc gia. Tập trung xây dựng các không gian sáng tạo, các thành phố sáng tạo. Tạo môi trường thuận lợi cho sự ra đời các ý tưởng, hoạt động sáng tạo. Ở đó, văn hóa trở thành nguồn tài nguyên vô hạn để khai thác, phát triển thành các sản phẩm, các chuỗi giá trị.

Văn hóa là một lĩnh vực trọng yếu của đời sống xã hội, có vị trí, vai trò hết sức quan trọng trong sự hoàn thiện nhân cách của mỗi cá nhân, sự vững chắc của mỗi cộng đồng và rộng hơn là sự phát triển của mỗi quốc gia. Sẽ không thể có một sự phát triển nhanh và bền vững nếu không phát huy được nội lực của chính quốc gia đó. Mà nội lực quan trọng nhất của mỗi một quốc gia chính là con người, là những sáng tạo của con người quốc gia đó. Chính vì vậy “khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” phải được xem là nhiệm vụ chiến lược để khơi dậy sức mạnh nội sinh của dân tộc trong giai đoạn cách mạng hiện nay.

PGS, TS VŨ THỊ PHƯƠNG HẬU

Viện trưởng Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh