Giải bài toán cải thiện sinh kế cho người dân vùng hồ thủy điện Hòa Bình: Bài 3 - Biến đổi khí hậu đè nặng cuộc sống người dân

>> Bài 1 - Cuộc sống đảo lộn vì chạy nước sông Đà

>> Bài 2 - "Trả nợ” người dân vùng hồ

Đợt mưa lũ lịch sử năm 2017, 2018 đã phá hủy hầu hết hạ tầng các xã vùng cao huyện Đà Bắc. Ảnh: Lũ ống, lũ quét gây trượt sạt, tàn phá hạ tầng nhà dân ở xóm Nhạp, xã Đồng Ruộng. Do đặc điểm địa hình độ dốc lớn, chia cắt, làm được một công trình hạ tầng cũng rất căn ke và phải chắt chiu nhiều năm. Thế nhưng chỉ một đợt thiên tai, mưa lũ thì mất bao công sức phục hồi, làm mới. Đợt mưa lũ năm 2017, 2018, đường 433 đi các xã vùng cao huyện Đà Bắc và nhiều đường giao thông liên xã bị trượt sạt khối lượng đất, đá lớn chưa từng có, một thời gian dài mới thông xe bước 1. Đường sá bong bật, đứt gãy, ngầm tràn bị đánh vỡ và cả người bị cuốn trôi. Nhiều xã bị cô lập, hạ tầng, đời sống người dân vùng hồ gần như phải làm lại từ đầu. Suối Nánh trở thành suối dữ. Đất, đá bồi lấp lòng suối tới cả chục mét, nhiều khu vực trở thành mặt đường. Lũ ống, lũ quét làm thiệt mạng nhiều người. Bản đồ cảnh báo nguy cơ thiên tai của cơ quan chức năng gần đây đánh giá, trên địa bàn nhiều xã vùng hồ, nguy cơ trượt sạt rất cao, tập trung ở huyện Đà Bắc, xã Sơn Thủy (Mai Châu)… Nhiều người lý giải do hồ tích nước hàng chục năm, cộng với gặp mưa lũ lớn kéo dài nên đã hình thành các cung trượt sẵn sàng đổ ập xuống vùi lấp nhà cửa, dân cư. Xã Nánh Nghê (Đà Bắc) có diện tích lớn, đồi núi rộng, độ dốc lớn tới 50 - 60%, không có mặt bằng nên người dân phải bám đồi núi làm nhà sinh sống, thường xuyên bị cô lập bởi mưa lũ, trượt sạt, đá lở, đá lăn. Cuộc sống người dân thường trực bất an, lo lắng. Sau trận mưa lũ, sạt lở kinh hoàng năm 2017, Nhà nước đã xây dựng khu tái định cư Bưa Cốc giúp bà con yên tâm hơn, song cuộc sống vẫn khó khăn. Chủ tịch UBND xã Nánh Nghê Đặng Minh Tấn cho biết: Nhà cửa, công trình hạ tầng được xây dựng bên sườn dốc, bám núi đồi, nguy cơ rất cao trượt sạt, đá lở, đá lăn, đặc biệt các xóm Cơi, Bưa Xen, Duốc. Địa bàn xã có những vụ đá văng, đá lở vào nhà dân, người đi đường bị thương hoặc thiệt mạng. Chính quyền, người dân mong muốn các cấp, các ngành có giải pháp tính toán xây dựng điểm tái định cư, hỗ trợ sản xuất để cuộc sống người dân ổn định. Kết quả rà soát mới đây, huyện Đà Bắc có 83/122 thôn, bản còn các điểm nguy cơ cao về thiên tai, với 170 điểm có nguy cơ sạt lở đất, đá, lũ quét. Huyện có khoảng 850 hộ nằm trong khu vực nguy cơ về thiên tai, trong đó có 630 hộ nằm trong khu vực nguy trượt sạt đất, đá; 190 hộ nằm trong khu vực có nguy cơ lũ ống, lũ quét. Đặc biệt, 4 điểm có dân cư tập trung nhiều hộ tại các chòm xóm như: Bưa Xen, Cơi, Duốc (xã Nánh Nghê), với 74 hộ nằm trong khu vực đá lăn, lũ quét từ năm 2018, hiện còn những khối đá to treo lửng phía trên khu dân cư có thể trượt xuống bất kỳ lúc nào. Xóm Tuổng Bãi (xã Mường Chiềng) có 51 hộ dân nằm dưới điểm sụt lún từ năm 2016 và điểm lũ quét từ năm 2017. Tại xóm Rằng (xã Cao Sơn) còn 14 hộ nằm trong điểm sạt lở đất, lũ quét từ năm 2017. Xóm Riêng (xã Tú Lý) còn 12 hộ nằm trong điểm sạt lở đất từ mùa mưa bão năm 2016, hiện có vết nứt, sụt lún, điểm sụt trượt cao xuống khoảng 25 cm, rãnh rộng từ 25 - 30 cm, rất nguy hiểm. Thực tế không chỉ mùa mưa, tại nhiều xóm, xã vùng cao của huyện xuất hiện đá lở, đá lăn, trượt sạt gây thiệt hại đến tính mạng của người dân. Cuộc sống, sản xuất của người dân vùng hồ có nhiều rủi ro trước sự biến đổi của thời tiết, thiên nhiên. Tháng 7/2021, mực nước hồ thủy điện xuống thấp kỷ lục, các con suối, nhánh sông bị khô cạn, cá lồng chết hàng loạt… Nắng nóng thiêu đốt kéo dài cả tháng trời, nước hồ thì cứ rút, nhiều khu vực hồ cạn trơ đáy, chỉ còn những eo nước nhỏ khô quắt, hằn những thớ đất nứt nẻ, những lồng bè cá co cụm dần theo con nước. Người dân thấp thỏm, lo lắng nhìn nước đỏ phù sa từ thượng nguồn loang dài đến đâu, cá sặc bùn, lờ đờ, ngoắc ngoải, chết sặc đến đó. Lòng hồ khi ấy thật hoang tàn, bên lồng cá, người dân vùng hồ mặt mày hốc hác, thẫn thờ, nước mắt đỏ hoe cố gắng vớt con cá nặng hàng chục kg đã chết, sục nước cứu vớt những con cá còn lại. Chủ tịch UBND xã Tiền Phong Xa Văn Thức kể lại: Nhìn dân mình vớt cá, cứu cá mà như muối xát lòng. Xóm Tút là xóm trượt sạt, Nhà nước đầu tư xây dựng khu tái định cư, người dân vừa mới ổn định cuộc sống thì cá bị chết hàng loạt do nắng nóng, sặc nước hồ. Lượng mưa ít, mực nước sông Đà trên địa phận tỉnh Hòa Bình xuống thấp, thời tiết nắng nóng, nhiệt độ lên tới 39 - 420C kéo dài trong nhiều ngày, gây ra hiện tượng nước sông sục bùn, thiếu oxy. Giá các loại cá đều giảm tới một nửa, khó bán. Xã có 7 xóm ven hồ với 700 lồng cá. Cá trắm đen gần chục kg, cá chiên, lăng 1 - 3 kg cũng chết. Người dân trông chờ vào nuôi cá, lên đồi trông vào gốc ngô thì không đủ ăn, đánh rọ tôm, nuôi cá là chính. Nhiều hộ trắng tay, biết bao tiền của, mồ hôi, công sức, dự định tan thành mây khói, cuộc sống chìm trong khó khăn. Năm đó, riêng huyện Đà Bắc bị thiệt hại hơn 30 tấn cá của người dân các xã: Đồng Ruộng, Nánh Nghê, Đồng Chum, Mường Chiềng, Tiền Phong, Yên Hòa. Thiên nhiên, thiên tai vùng hồ bất ổn, những biểu hiện bị tác động của biến đổi khí hậu cùng những tác động tiêu cực đang tàn phá tự nhiên. Cuộc sống người dân vùng hồ thường trực nguy cơ bấp bênh, nhiều rủi ro, cần có những giải pháp căn cơ, lâu dài, cải thiện sinh kế bền vững. Đồng chí Chủ tịch UBND huyện Đà Bắc Lường Văn Thi cho biết: Để phòng, chống thiên tai, huyện chỉ đạo rà soát các khu vực nguy cơ cao trượt sạt, lở đất, lũ ống, lũ quét; tuyên truyền, cảnh báo người dân, chủ động triển khai các phương án phòng tránh, sẵn sàng di dời người dân nhằm đảm bảo an toàn tính mạng, tài sản. Đặc biệt đề cao vai trò của chính quyền cơ sở, chủ động, cảnh báo, kiên quyết không để hộ dân nào sống trong vùng nguy hiểm ven suối, sườn núi, đồi tiềm ẩn nguy cơ trượt sạt, đá lở, đá lăn, lũ ống, lũ quét, hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại về người. Đối với việc phát triển nuôi cá lồng bè, huyện đã kiến nghị tỉnh có ý kiến với Công ty thủy điện Hòa Bình, Sơn La có kế hoạch phát điện, xả nước để thông báo cho chính quyền, người dân. Từ đó có phương án sản xuất, thông báo, tuyên truyền cho người dân vùng hồ điều chỉnh mùa vụ, thu hoạch cá sớm hơn đề phòng nước hồ về đột ngột làm cá chết hàng loạt gây thiệt hại cho người dân. Đẩy mạnh liên kết giữa người dân với các doanh nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cá sông Đà. (Còn nữa) Lê Chung