Giải bài toán đô thị xanh từ quy hoạch

Quy hoạch là nền tảng cho phát triển bền vững

Tốc độ đô thị hóa nhanh khiến Hà Nội đối diện đồng thời nhiều thách thức. Diện tích cây xanh bình quân đầu người thấp hơn tiêu chuẩn khuyến nghị, hệ thống mặt nước bị thu hẹp, trong khi mật độ xây dựng tăng cao. Tình trạng ngập úng cục bộ và ô nhiễm không khí tại các khu vực trung tâm đang trở thành vấn đề đáng quan tâm. Những tồn tại này phản ánh sự cần thiết phải đặt quy hoạch ở vị trí trung tâm trong phát triển đô thị. Quy hoạch không chỉ xác định sử dụng đất, mà còn là cơ sở để kết nối giữa chính sách, thiết kế kiến trúc và quản lý hạ tầng. TS.KTS Phan Đăng Sơn - Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam nhận định: “Phát triển đô thị xanh tại Hà Nội cần được nhìn nhận như quá trình tổ chức lại không gian sống, hướng tới sự hài hòa giữa yếu tố tự nhiên, con người và văn hóa”.

Phát triển đô thị xanh là xu thế tất yếu hiện nay.

Theo TS. KTS Phan Đăng Sơn, việc hình thành đô thị xanh không chỉ dựa vào các công viên hay hồ nước quy mô lớn, mà quan trọng hơn là xây dựng hệ thống “mảnh xanh” phân bố đều trong các khu dân cư. Nhà ở, trường học và không gian công cộng nhỏ là ba nhóm công trình có khả năng tạo chuyển biến rõ rệt nếu được quy hoạch và cải tạo đúng hướng.

Đối với nhà ở đô thị, đặc biệt là nhà ống và các khu chung cư cũ, giải pháp được đề xuất là tận dụng mái và tường để tăng diện tích cây xanh, mở giếng trời, sử dụng vật liệu có khả năng giảm nhiệt và tăng độ thấm. Việc cải tạo tầng trệt các khu nhà cũ thành không gian sinh hoạt cộng đồng kết hợp mảng xanh giúp tăng tính gắn kết xã hội, đồng thời cải thiện vi khí hậu tại khu dân cư.

Trong hệ thống hạ tầng xã hội, trường học nội đô được xem là hạt nhân quan trọng để thúc đẩy mô hình “giáo dục xanh”. Việc thay mặt sân cứng bằng vật liệu thấm, trồng thêm cây bóng mát, bố trí mái xanh hoặc vườn học tập không chỉ giúp giảm nhiệt độ môi trường mà còn hình thành ý thức sinh thái cho học sinh.

Đối với không gian công cộng nhỏ như vỉa hè, ngõ xóm, quảng trường hay sân chơi, việc tổ chức lại theo hướng tăng diện tích cây, bố trí ghế ngồi, khu vực sinh hoạt cộng đồng, kết hợp thu nước mưa được đánh giá là khả thi. TS.KTS Nguyễn Việt Huy – Trường Đại học xây dựng Hà Nội cho rằng: “Những can thiệp nhỏ nếu được kết nối trong tổng thể quy hoạch sẽ tạo nên hiệu quả cộng hưởng, giúp thành phố thích ứng với điều kiện khí hậu và duy trì bản sắc đô thị”.

Những giải pháp này cho thấy, khi quy hoạch được định hướng rõ ràng, từng công trình, dù quy mô nhỏ đều có thể trở thành thành tố của mạng lưới xanh, góp phần làm dịu vi khí hậu và nâng cao chất lượng môi trường sống cho người dân.

Đồng bộ quy hoạch với quản lý và sự tham gia của cộng đồng

Để các định hướng về đô thị xanh có thể triển khai bền vững, cần sự phối hợp đồng bộ giữa quy hoạch, cơ chế quản lý và sự tham gia của cộng đồng. Theo các chuyên gia, hoàn thiện hệ thống quy định về tiêu chuẩn xanh, chỉ tiêu diện tích thấm và tỷ lệ cây xanh cho từng loại công trình là bước đi quan trọng. Các quy định này không chỉ giúp kiểm soát xây dựng mà còn là cơ sở để triển khai chính sách khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư vào các dự án xanh. Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ trong giám sát và quản lý đô thị sẽ hỗ trợ chính quyền trong công tác điều hành và minh bạch thông tin.

Công viên Hòa Bình - một trong những không gian xanh giữa lòng Thủ đô Hà Nội. Ảnh: Phạm Hùng

Từ góc độ thực tế, theo TS.KTS Bùi Thị Minh Nguyệt, đô thị xanh không thể chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý. Khi cộng đồng được tham gia thiết kế, sử dụng và gìn giữ không gian công cộng, hiệu quả sẽ lâu dài và bền vững hơn. Các mô hình cộng đồng tự quản, trồng cây và duy trì vệ sinh môi trường tại khu dân cư là ví dụ cụ thể cho cơ chế phối hợp này.

Bên cạnh sự tham gia của người dân, cơ chế hợp tác công tư được xem là nguồn lực cần thiết để triển khai đồng bộ. Huy động DN cùng tham gia đầu tư cải tạo công trình, không gian công cộng và hạ tầng xanh sẽ TP giảm gánh nặng ngân sách, đồng thời tạo thêm giá trị xã hội và kinh tế.

Phát triển đô thị xanh là tiến trình dài hạn, gắn liền với chiến lược phát triển Thủ đô đến năm 2050. Theo các chuyên gia, lộ trình này được đề xuất theo ba giai đoạn: trước mắt, tập trung cải tạo các công trình nhỏ, có tác động trực tiếp đến đời sống; giai đoạn tiếp theo, mở rộng và kết nối các không gian xanh trong toàn đô thị; về lâu dài, hướng tới hệ thống hành lang xanh – mặt nước liên hoàn, kết hợp ứng dụng công nghệ trong quản lý và giám sát môi trường.

Việc triển khai Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Đồ án điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 đang mở ra giai đoạn phát triển mới cho Hà Nội. Hai đồ án này khẳng định phát triển đô thị xanh là yêu cầu cốt lõi, đồng thời xác định rõ vai trò của quy hoạch là trục trung tâm, vừa định hướng không gian phát triển, vừa điều tiết hạ tầng, môi trường, và kết nối các nguồn lực xã hội.

Trong tầm nhìn đến giữa thế kỷ XXI, quy hoạch không chỉ là công cụ quản lý mà còn là hệ trục dẫn hướng cho toàn bộ tiến trình phát triển Thủ đô. Khi quy hoạch thực sự gắn với nhu cầu của người dân, được triển khai đồng bộ trong quản lý, hạ tầng, kiến trúc và văn hóa, Hà Nội có thể đạt được mục tiêu kép: phát triển hiện đại nhưng vẫn giữ được bản sắc, mở rộng không gian nhưng vẫn bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên, hướng tới một Thủ đô xanh, thông minh và đáng sống.

Lại Tấn