Giải cứu ô nhiễm nguồn nước

Xâm nhập mặn là một trong những nguyên nhân tác động đến nguồn nước. Ảnh: M. Hoa.

Nhiều yếu tố đe dọa nguồn nước

Giới chuyên gia nhận định, quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, sự gia tăng dân số đã gây áp lực ngày càng lớn đối với tài nguyên nước và nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước khá đa dạng, trong đó tập trung chủ yếu vào các nguồn gây ô nhiễm chính sau: Nhiều khu, cụm công nghiệp, làng nghề chưa đầu tư hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung theo đúng quy định nên hầu hết lượng nước thải phát sinh trong quá trình sản xuất chưa đạt tiêu chuẩn trước khi xả ra môi trường; Người dân sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học trong sản xuất nông nghiệp đã làm cho nguồn nước ở sông, hồ, kênh, mương bị ô nhiễm. Chưa hết, nước thải sinh hoạt tại các đô thị, khu dân cư chưa được xử lý triệt để trước khi xả vào nguồn nước cũng đang đe dọa nguồn nước.

Rõ ràng, những tác động từ con người đang khiến cho tình trạng ô nhiễm nguồn nước trở nên trầm trọng hơn. Trước thực trạng này, vấn đề về cải thiện chất lượng nguồn nước tiếp tục được đặt ra, trong đó, nhiều ý kiến cho rằng, việc nghiên cứu, áp dụng các công nghệ hiện đại, kỹ thuật mới trong kiểm soát và đánh giá chất lượng nước là rất quan trọng, góp phần giảm tác động từ biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường.

Theo số liệu thống kê của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Quốc hội, đến tháng 6/2023, cả nước có khoảng 4.500 hệ thống công trình cho cả đô thị và nông thôn với công suất đến khoảng 11 triệu mét khối, đang khai thác hằng ngày khoảng 8,3 triệu m3, tập trung chủ yếu khai thác nguồn nước mặt với 87% và nước ngầm là 13%.

Đối với Thủ đô Hà Nội, hiện tổng công suất nguồn cấp nước từ các nhà máy nước tập trung đạt hơn 1,5 triệu m3/ngày đêm, tăng hơn 630 nghìn m3/ngày đêm so với năm 2016, ngoài ra còn kết nối bổ sung nguồn cấp từ Nhà máy Nước sạch Hà Nam để bổ sung nguồn cấp cho huyện Phú Xuyên. Mặc dù nguồn và mạng lưới cung cấp nước sạch đã được cải thiện rất nhiều nhưng vấn đề chất lượng nước sạch ở không ít khu vực vẫn chưa bảo đảm.

Đánh giá tiêu chuẩn đối với nguồn nước sinh hoạt hiện nay, PGS.TS Phạm Ngọc Châu, nguyên Chủ nhiệm Khoa Vệ sinh Quân đội (Học viện Quân y), nhấn mạnh, Bộ Y tế được giao xây dựng, ban hành tiêu chuẩn nước ăn uống, nước sinh hoạt và giám sát các tiêu chuẩn đó. Gần đây, Bộ Y tế đã ban hành 2 bộ tiêu chuẩn quốc gia là QCVN01 về nước ăn uống và QCVN02 về nước sinh hoạt cho nông thôn. Tuy nhiên để quản lý chất lượng nguồn nước theo tiêu chuẩn của cơ quan này thì vẫn gặp khá nhiều khó khăn. Đa số hợp đồng cung cấp nước tại các đô thị thời gian qua không có danh mục tiêu chuẩn về chất lượng nước. Hệ thống phân phối nước có vai trò thế nào trong vấn đề chất lượng nước cũng chưa rõ ràng.

Trong khi đó, biến đổi khí hậu ảnh hưởng không nhỏ đến việc suy giảm dòng chảy. Sự xâm nhập mặn cùng với tốc độ đô thị hóa nhanh, nước thải sinh hoạt và sản xuất... là những yếu tố khiến cho nguồn nước mặt và nước trong lòng đất ngày càng ô nhiễm.

“Chìa khóa” bảo vệ môi trường nước

Giới chuyên gia cho rằng, để giải quyết được chất lượng nguồn nước, trước tiên phải giải quyết vấn đề môi trường. Khoa học và công nghệ được coi là "chìa khóa" để bảo vệ môi trường, nguồn nước, ứng phó với biến đổi khí hậu. Do đó, các doanh nghiệp cần đổi mới quy trình vận hành, áp dụng công nghệ mới để bảo đảm an toàn nước, cải thiện chất lượng nước sạch...

Theo PGS.TS Vũ Đức Lợi, Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc (VKIST), để cải thiện nguồn nước, lấy lại sự “trong sạch” cho nguồn nước, rất cần nghiên cứu các kỹ thuật mới trong kiểm soát và đánh giá chất lượng nước. Hiện nay, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc có 6 nhóm nghiên cứu về lĩnh vực điện tử, công nghệ thông tin, cảm biến sinh học, công nghệ sinh học, công nghệ môi trường năng lượng và nghiên cứu chính sách về khoa học và công nghệ; trong đó, ở lĩnh vực năng lượng môi trường, đơn vị đã có một số công nghệ xử lý nước thải, xử lý nước bị nhiễm phèn, phát triển hệ thống lọc nước… từ đó, giúp nâng cao chất lượng nguồn nước sinh hoạt của người dân.

Về giải pháp trước mắt, giới chuyên gia cho rằng, cần hoàn thiện hệ thống xử lý nước thải tại khu dân cư và các khu công nghiệp, nông nghiệp. Để làm được điều này cần có sự kết hợp của 3 bên: Nhà nước-người đầu tư, doanh nghiệp-thi công và người dân-trực tiếp sử dụng.

Ngoài ra, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát hoạt động xả thải tại các khu công nghiệp để kịp thời phát hiện và xử lý sai phạm. Các nhà máy, xí nghiệp cần xây bể xử lý nguồn nước thải thay vì xả trực tiếp ra môi trường bên ngoài, đây được coi là một trong những biện pháp xử lý ô nhiễm môi trường nước hiệu quả. Bên cạnh đó, Nhà nước cần đẩy mạnh đầu tư xây dựng thêm những hệ thống xử lý nước thải, rác thải đạt chuẩn. Tích cực đầu tư nghiên cứu để tìm ra các biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường nước hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, sử dụng các biện pháp khắc phục ô nhiễm môi trường nước bằng cách sử dụng các nguồn năng lượng sạch để thay thế và áp dụng trong sản xuất công nghiệp như năng lượng Mặt trời, năng lượng gió… đây là một giải pháp an toàn có thể hạn chế được nguồn rác thải và nước thải độc hại, từ đó bảo vệ được môi trường nước.

Nước là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá. Với nước ngầm, để hình thành một tầng chứa nước dưới đất phải mất hàng trăm năm. Do đó, cần hạn chế khai thác nguồn nước dưới đất và chuyển sang khai thác nguồn nước mặt. Tuy nhiên, việc khai thác nước mặt đòi hỏi triển khai các biện pháp quản lý, bảo vệ nguồn nước mặt tổng thể, hiệu quả. Bên cạnh đó, những công nghệ hiện đại sẽ hỗ trợ hiệu quả hơn cho quá trình giám sát đầu vào, đầu ra nguồn nước; từ đó, nâng cao chất lượng đời sống người dân cả ở khu vực đô thị và nông thôn.

Thanh Xuân