Giải mã ô nhiễm bụi mịn 'mù sương' gây tổn thương phổi, gia tăng ung thư

Ô nhiễm không khí như "mù sương mùa đông" tại các đô thị của Việt Nam

Trong hơn một thập kỷ qua, nhiều nghiên cứu quốc tế đã đưa ra bằng chứng rõ ràng, tiếp xúc lâu dài với bụi mịn trong không khí, đặc biệt là PM₂.₅ - loại hạt có kích thước nhỏ đến mức có thể xuyên sâu vào phế nang - làm tăng đáng kể nguy cơ ung thư phổi. Các hạt bụi này mang theo kim loại nặng, hợp chất hữu cơ độc hại, có thể gây viêm mạn tính, tổn thương ADN và tạo điều kiện cho tế bào phát triển bất thường.

Đây là hồi chuông cảnh báo đối với các quốc gia đang phát triển cũng như những đô thị lớn, nơi hoạt động giao thông, công nghiệp, xây dựng vẫn đang sản sinh lượng bụi mịn vượt xa khả năng kiểm soát.

Không khí ô nhiễm là kết quả của quá trình tích tụ lâu dài từ nhiều nguồn phát thải. Ở các thành phố lớn, bụi mịn đến từ giao thông, hoạt động xây dựng, các cơ sở sản xuất nhỏ xen lẫn trong khu dân cư, đốt rác sinh hoạt và cả ô nhiễm xuyên biên giới. Những hạt bụi này nhỏ hơn sợi tóc hàng chục lần, đi xuyên qua đường hô hấp, bám vào phế nang như lớp cặn khó rửa trôi.

Một nghiên cứu châu Âu còn chỉ ra, ngay cả khi nồng độ bụi mịn thấp hơn tiêu chuẩn khuyến cáo, nguy cơ ung thư phổi vẫn xuất hiện. Điều đó có nghĩa, "ngưỡng an toàn" thực sự vẫn chưa thể xác định - và cơ thể con người không hề được bảo vệ hoàn toàn trước ô nhiễm không khí.

Nạn nhân đầu tiên chịu ảnh hưởng là những người sống lâu năm ở đô thị, người có bệnh phổi mạn tính, người cao tuổi, trẻ nhỏ và cả những người vốn tưởng chừng "khỏe mạnh". Ô nhiễm không khí không phân biệt lối sống hay thói quen hút thuốc; nó tác động lên tất cả, mỗi ngày một chút, cho đến khi phổi trở nên tổn thương đủ để tạo ra thay đổi không thể đảo ngược.

ThS.BS Nguyễn Duy Anh, chuyên gia về Y học hạt nhân và Ung bướu

Góc nhìn của chuyên gia

Trao đổi với PV Báo PNVN, ThS.BS Nguyễn Duy Anh, chuyên gia về Y học hạt nhân và Ung bướu khẳng định, những kết luận của y học quốc tế hoàn toàn phù hợp với thực tế Việt Nam: "Không chỉ ở Việt Nam, mà nhiều nghiên cứu ở các nước trên thế giới chứng minh rằng ô nhiễm không khí làm gia tăng nguy cơ phát triển bệnh lý ung thư phổi. Đặc biệt đối với môi trường có khói bụi công nghiệp, những nơi có nhiều nhà máy sử dụng hóa chất".

Theo BS Duy Anh, mỗi ngày người dân đều phải đối diện với không khí ô nhiễm, dù ý thức hay không. Nhưng điều đáng mừng là vẫn có những biện pháp giúp giảm nguy cơ. "Để phòng tránh, người dân cần cố gắng giữ môi trường xung quanh trong lành. Nếu sống ở thành phố có mức độ ô nhiễm không khí cao thì nên trang bị máy lọc không khí trong nhà. Nếu không có điều kiện, có thể thay thế bằng việc trồng cây xanh quanh nhà, giữ nhà cửa thông thoáng để trao đổi không khí".

Khói bụi từ các hoạt động sinh hoạt cũng là yếu tố gây hại, dù nhỏ nhưng mang tính tích lũy. Vì vậy, BS Duy Anh khuyến cáo người dân nên hạn chế đốt rác, đốt nhiều hương khói, tránh các hành vi làm tăng ô nhiễm ngay trong chính không gian sống của mình.

Bác sĩ nhấn mạnh: "Khi đi ra ngoài nên đeo khẩu trang. Khi từ ngoài về, cần súc miệng, rửa tay, thay quần áo sạch. Bên cạnh đó, nên tập luyện thể thao, đặc biệt là các bài tập giúp tăng trao đổi thông khí như đi bộ, chạy bộ. Khi phổi được tăng thông khí, các tác nhân gây hại như khói, bụi, virus sẽ bị cuốn trôi ra ngoài, không tồn đọng trong phổi".

Với bác sĩ, đây không chỉ là lời khuyên y khoa, mà là thói quen bảo vệ sức khỏe lâu dài - giúp giảm đáng kể nguy cơ ung thư phổi ở cả người trẻ, người già và người không hút thuốc.

Với tốc độ đô thị hóa nhanh và mật độ giao thông dày đặc, Việt Nam đang đối diện mức độ ô nhiễm không khí tăng cao, đặc biệt tại Hà Nội và TPHCM. Để giảm gánh nặng ung thư phổi, chuyên gia cho rằng cần đồng thời cải thiện chất lượng không khí và tăng cường phòng ngừa cá nhân.

Các chính sách kiểm soát khí thải, quy hoạch giao thông, giám sát chất lượng không khí và xanh hóa đô thị được xem là những giải pháp căn bản. Nhưng quan trọng không kém là việc nâng cao nhận thức cộng đồng: hiểu rõ tác hại, chủ động bảo vệ bản thân và hạn chế các hoạt động gây ô nhiễm.

Bên cạnh đó, mỗi người có thể bắt đầu từ những điều rất nhỏ: đeo khẩu trang, mở cửa thông thoáng, trồng thêm cây, tránh đốt rác, giảm sử dụng phương tiện cá nhân trong những ngày không khí xấu. Những thay đổi nhỏ, nhưng khi được nhân rộng, có thể tạo ra sự khác biệt lớn cho sức khỏe cộng đồng.

Ô nhiễm không khí không còn là nguy cơ tiềm ẩn - nó đã trở thành một yếu tố gây bệnh được chứng minh bằng khoa học, một "kẻ thù vô hình" đối với phổi. Trong khi chờ đợi những thay đổi lớn từ chính sách và đô thị, việc bảo vệ mình khỏi nguy cơ ung thư phổi bắt đầu từ chính từng nhịp thở của mỗi người.

Thùy Dung