Giải quyết thách thức của thị trường lao động hiện đại

Những cải tiến then chốt

Bộ luật Lao động sửa đổi bổ sung thêm đối tượng là người lao động làm việc mà không có hợp đồng lao động bằng văn bản. Bộ luật có một số nội dung được áp dụng cho khoảng 55 triệu người, thay vì phạm vi điều chỉnh hiện tại chỉ khoảng 20 triệu người là những người lao động có quan hệ lao động.

Bộ luật Lao động mới mang lại lợi ích cho người lao động và người sử dụng lao động

Bên cạnh đó, Bộ luật bổ sung, hoàn thiện thêm các quy định nhằm đảm bảo nguyên tắc không phân biệt giới và phòng, chống quấy rối tình dục tại nơi làm việc. Người sử dụng lao động giờ đây được yêu cầu phải “đảm bảo trả công bình đẳng cho các công việc có giá trị ngang nhau, không phân biệt giới tính” và bảo vệ thai sản. Đồng thời, lần đầu tiên, hành vi quấy rối tình dục được định nghĩa trong pháp luật và người sử dụng lao động có nghĩa vụ phải ban hành nội quy lao động, thực hiện các giải pháp nhằm ngăn chặn quấy rối tình dục tại nơi làm việc.

Tuổi nghỉ hưu cũng sẽ được điều chỉnh tăng dần lên 62 tuổi đối với lao động nam (mỗi năm tăng thêm 3 tháng) và 60 tuổi đối với lao động nữ (mỗi năm tăng thêm 4 tháng). Điều này giúp giảm khoảng cách giới từ 5 năm xuống còn 2 năm, đồng thời giúp xây dựng hệ thống bảo hiểm hưu trí bền vững hơn về tài chính.

Tương tự với pháp luật lao động của các nước tiên tiến, Bộ luật đã đưa ra những quy định pháp lý cho phép người lao động, người sử dụng lao động tự quyết định mức lương, điều kiện lao động thông qua đối thoại và thương lượng; trong đó vai trò của nhà nước chỉ giới hạn ở việc xác định những tiêu chuẩn pháp lý tối thiểu như tiền lương tối thiểu, giới hạn thời gian làm thêm giờ.

Bộ luật cũng đảm bảo bảo vệ các tổ chức của người sử dụng lao động và các tổ chức của người lao động trước hành vi can thiệp lẫn nhau của mỗi bên. Người lao động được hưởng sự bảo vệ đầy đủ trước những hành vi phân biệt đối xử do tham gia công đoàn.

Theo Bộ luật mới, cơ chế giải quyết tranh chấp lao động cũng đã được tinh giản. Nếu tranh chấp lao động không được hòa giải thành công, người lao động có thể lựa chọn đình công hợp pháp hoặc yêu cầu trọng tài phán quyết. Trước đây, cần thêm nhiều bước khác để có thể đình công hợp pháp.

Thách thức và cơ hội mới

Sự thay đổi này đưa pháp luật lao động, quan hệ lao động của Việt Nam tiệm cận hơn với Công ước số 98 của ILO về Quyền tổ chức và Thương lượng tập thể mà Việt Nam đã gia nhập năm 2019, cải tiến theo Công ước số 87 về Tự do Hiệp hội và Bảo vệ Quyền được tổ chức mà Chính phủ dự kiến sẽ phê chuẩn vào năm 2023. “Quan trọng hơn cả, những thay đổi này tạo nền tảng vững chắc cho Chính phủ, các tổ chức đại diện người sử dụng lao động và người lao động tiến lên trên con đường bền vững, hướng tới thịnh vượng chung và tránh được bẫy thu nhập trung bình. Điều đó sẽ thúc đẩy tiến trình nâng cấp xã hội và kinh tế của Việt Nam” - Giám đốc ILO Việt Nam cho biết.

Tuy nhiên, bên cạnh những cải tiến thì còn không ít thách thức khi thực hiện Bộ luật Lao động sửa đổi. ILO dẫn chứng, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 135 về tuổi nghỉ hưu và mới đây là Nghị định số 145 về điều kiện lao động và quan hệ lao động, nhằm triển khai các quy định có liên quan. Song, Chính phủ vẫn chưa ban hành nghị định hướng dẫn đăng ký tổ chức đại diện của người lao động và thương lượng tập thể. Thiếu những nghị định này, người lao động và người sử dụng lao động không thể thụ hưởng những quyền mới theo Bộ luật Lao động 2019.

“Chính phủ nên thông qua những nghị định về đăng ký các tổ chức đại diện của người lao động và thương lượng tập thể sớm nhất có thể, nhằm giúp người lao động, người sử dụng lao động thực thi quyền của mình” - bà Karen Curtis - Trưởng bộ phận về Tự do Hiệp hội của ILO - khuyến cáo, đồng thời nhấn mạnh: “Cần có sẵn tất cả công cụ pháp lý, để đảm bảo người lao động khi thực thi các quyền mới theo Bộ luật sẽ được bảo vệ tối đa, bao gồm khỏi các hình thức trả thù”.

Tiến sỹ Lee cho biết thêm: “Tôi hy vọng thực thi hiệu quả Bộ luật sẽ góp phần thúc đẩy quá trình chính thức hóa nền kinh tế phi chính thức, nơi phần lớn người lao động Việt Nam đang làm việc. Phát triển công nghệ cũng khiến gia tăng nhanh chóng số lượng lao động trong nền kinh tế dựa trên nền tảng Internet, như những tài xế xe công nghệ mà hiện chưa rõ có được pháp luật lao động điều chỉnh không. Chính phủ, tòa án, các đối tác xã hội cần cùng nhau tìm ra những giải pháp mới để giải quyết những thách thức của thị trường lao động hiện đại”.

Thanh Tâm