Giảm áp lực tiêu thụ lúa gạo khi vào vụ

Thu hoạch lúa ở đồng lúa xã Thạnh Đông A, huyện Tân Hiệp, Kiên Giang. Ảnh: Văn Sĩ/TTXVN

Trong bối cảnh thị trường lúa gạo biến động ngày càng phức tạp, đòi hỏi ngành hàng lúa gạo phải tổ chức lại toàn diện – từ sản xuất, thu mua đến tạm trữ và xuất khẩu. Một trong những ý tưởng được giới chuyên gia và quản lý kỳ vọng là đưa hợp tác xã nông nghiệp vào tham gia tạm trữ lúa gạo, bên cạnh doanh nghiệp và các thành phần kinh tế khác để giảm áp lực tiêu thụ lúa gạo khi vào chính vụ.

Theo ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam, phương thức tạm trữ lúa gạo hiện nay chủ yếu dựa vào doanh nghiệp. Trong những giai đoạn thị trường khó khăn, doanh nghiệp được giao nhiệm vụ thu mua và tạm trữ lúa, gạo – một cách làm được đánh giá là linh hoạt, hiệu quả tức thời. Tuy nhiên, cách làm này bộc lộ nhiều hạn chế nếu xét về lâu dài: năng lực tồn trữ của doanh nghiệp chưa cao; doanh nghiệp chỉ đóng ở số địa bàn nhất định nên phạm vi hoạt động hẹp, việc trung chuyển lúa khó khăn, tốn kém và quy trình đưa sản phẩm trở lại thị trường còn nhiều vướng mắc.

Từ thực tế đó, ông Lê Thanh Tùng cho rằng cần đa dạng hóa phương thức tạm trữ, mở rộng đối tượng tham gia; trong đó hợp tác xã là một mắt xích quan trọng. Đặc biệt, việc tạm trữ lúa thay vì gạo có nhiều ưu điểm hơn về thời gian lưu kho, tính linh hoạt khi chế biến và thuận lợi trong bảo quản.

Mặc dù hiện nay chưa nhiều hợp tác xã tham gia sâu vào công tác tạm trữ, song một số mô hình liên kết đã chứng minh hiệu quả thực tiễn. Ông Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng trường Chính sách công và Phát triển nông thôn (thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đánh giá: “Một số hợp tác xã như hợp tác xã Vĩnh Cường (Cà Mau), hợp tác xã Vinacam (An Giang) hay các tổ hợp tác ở Mỹ Xuyên (Cần Thơ) đã bước đầu hợp tác thành công với doanh nghiệp trong thu mua và tạm trữ lúa.”

Tại An Giang, một số hợp tác xã đã kết hợp với Tập đoàn Tân Long và Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An để tổ chức thu gom, sấy và lưu kho. Doanh nghiệp có thể cho hợp tác xã thuê kho tạm trữ hoặc phối hợp sắp xếp lịch xuống giống và thu hoạch, giúp giảm áp lực lên hệ thống sấy và lưu trữ khi vào vụ.

Theo ông Trần Minh Hải, khi hợp tác xã được tổ chức theo chuỗi và có sự liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, cả hai bên đều chủ động được đầu ra, đặc biệt trong các tình huống thị trường biến động mạnh.

Thái Lan – quốc gia xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới có cơ cấu sản xuất lúa tương đồng với Việt Nam, chủ yếu là các nông hộ nhỏ. Để bình ổn thị trường trong nước, từ năm 2011 đến nay, Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan đã triển khai chính sách hỗ trợ tín dụng cho hợp tác xã có đủ điều kiện để tham gia tạm trữ lúa gạo.

“Chính phủ Thái Lan không đặt mục tiêu lợi nhuận cho chương trình này mà tập trung ổn định thị trường, giữ giá cho nông dân trong mùa thu hoạch”, ông Trần Minh Hải cho hay. Cụ thể, các hợp tác xã có trên 1.500 xã viên và kho bãi đạt chuẩn sẽ được vay tín dụng với lãi suất thấp. 70% khoản vay được dùng để thu mua lúa trực tiếp từ nông dân, đem về sấy và lưu kho chờ thị trường thuận lợi để tiêu thụ.

Theo ông Trần Minh Hải, mô hình này hoàn toàn có thể áp dụng tại Việt Nam, nhưng cần có chính sách cụ thể, hỗ trợ mạnh mẽ và thời gian đủ dài để hợp tác xã xây dựng năng lực.

Hợp tác xã cần tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị lúa gạo, đặc biệt khâu tạm trữ. Ảnh minh họa: Tuấn Phi-TTXVN

Tuy vậy, hiện các hợp tác xã ở Việt Nam vẫn còn đối mặt với không ít rào cản. Theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, phần lớn hợp tác xã chưa đáp ứng được các yêu cầu cơ bản về hạ tầng và vận hành chuỗi giá trị. Khoảng 70% hợp tác xã không có kho bãi, nhà xưởng; 80% không có cơ sở sơ chế, chế biến; 90% thiếu hệ thống kho lạnh bảo quản nông sản. Bên cạnh đó, thiếu vốn, hạn chế về năng lực quản lý và sự liên kết yếu với doanh nghiệp là những điểm nghẽn cần được tháo gỡ.

Ông Hoàng Trọng Thủy cho rằng, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ tài chính, đất đai và hạ tầng phù hợp cho các hợp tác xã tại vùng nguyên liệu trọng điểm.

Trong chuỗi ngành hàng lúa gạo, hợp tác xã đóng vai trò quan trọng trong tổ chức sản xuất tập trung, đồng bộ giống, nâng cao chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Khi ngành hàng hướng tới phát triển bền vững, giảm phát thải và nâng cao giá trị gia tăng như Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại Đồng bằng sông Cửu Long, thì vai trò hợp tác xã càng cần được phát huy.

Ông Trần Minh Hải nhận định: “Chỉ cần 2 – 3 triệu tấn lúa được tạm trữ thông qua hệ thống hợp tác xã vào những thời điểm quan trọng là đã đủ để ổn định thị trường trong nước và xuất khẩu”. Tuy nhiên, để làm được điều này, các hợp tác xã cần nâng cấp cả về quy mô thành viên, năng lực quản lý lẫn hạ tầng cơ sở.

Bích Hồng/Bnews/vnanet.vn