Giáo dục cộng đồng để hạn chế rủi ro từ vũ khí 3D

Trong khi Lầu Năm Góc coi đây là "vũ khí đột phá" để nâng cao sức mạnh chiến đấu, thì các nhà hoạt động an toàn súng đạn lại cảnh báo về "làn sóng" vũ khí tự chế không thể kiểm soát.

“Lưỡi hái tử thần” trên chiến trường

Drone có thể hiểu như là những chiếc flycam, nhưng nó lớn hơn flycam rất nhiều, là máy bay không người lái (UAV) loại nhỏ, được sản xuất bằng composite với công nghệ in 3D rồi lắp ráp, đã không còn là "phép màu viễn tưởng", mà đã trở thành công cụ thực chiến của Quân đội Mỹ.

Ngày 16-10, Sư đoàn dù 101 (101st Airborne Division) tại căn cứ Fort Campbell, Kentucky, chính thức ra mắt Hệ thống xây dựng mục đích thu hút (Purpose Built Attritable System - PBAS), tức UAV loại nhỏ, giá rẻ, có thể sản xuất hoàn toàn trong nước và lắp ráp ngay tại chỗ.

Thiếu tướng Travis McIntosh, Phó Tư lệnh sư đoàn, nhấn mạnh: "Đây không chỉ là tiến bộ, mà là bằng chứng rằng “Đại bàng gào thét”, và đang dẫn đầu về đổi mới, sức mạnh và sự linh hoạt".

PBAS được thiết kế dành cho các đơn vị chiến thuật nhỏ. Với khả năng lắp ráp modul cho drone chỉ trong 20 phút bởi chính binh sĩ. Chiếc drone này cung cấp tầm nhìn của góc nhìn thứ nhất (first-person view) cho trinh sát, xác định mục tiêu và thả tải trọng (bom mìn) chết người hoặc phi sát thương.

Chi phí sản xuất cho drone chỉ khoảng 750 USD/chiếc, giảm mạnh so với 2.400 USD của các sản phẩm thương mại, giúp Quân đội Mỹ dễ dàng "hy sinh" chúng trong các cuộc tấn công hàng loạt.

Sự ra đời của PBAS nằm trong chiến lược của Ban Chỉ đạo tích hợp robot và tự động (Robotics and Autonomous Integration Directorate - RAID), thuộc Sư đoàn 101. RAID tập trung tích hợp robot và trí tuệ nhân tạo (AI) vào mọi chức năng chiến đấu, từ không kích tầm xa đến hỗ trợ hậu cần. Theo các quan chức quân đội Mỹ, công nghệ này giúp duy trì "sự vượt trội" trong các chiến dịch quy mô lớn.

Tháng 8-2025, Quân đội Mỹ đã khởi động Khóa học tăng cường sát thương không người lái (Unmanned Advanced Lethality Course - UALC), đào tạo binh sĩ in 3D các bộ phận drone ngay tại chiến trường, bao gồm bảo dưỡng máy in và vận hành drone.

Trước đó vào tháng 7-2025, Lầu Năm Góc kêu gọi các nhà cung cấp tham gia sản xuất drone giá rẻ, nhấn mạnh nhu cầu in 3D gần tiền tuyến để tính toán "lợi ích chiến trường" trong môi trường chiến đấu thực tế, giảm chi phí phát triển và tăng tốc độ triển khai.

Mối đe dọa ngầm dưới lớp vỏ dân sự

Trong khi quân đội ca ngợi in 3D như "lá chắn công nghệ", thì các nhà hoạt động an toàn súng đạn lại nhìn thấy "con dao hai lưỡi". Ngày 16-10, tại Hội nghị thượng đỉnh ở New York, tổ chức Everytown for Gun Safety, đã cảnh báo về sự bùng nổ vũ khí in 3D không thể truy vết, có nguy cơ vượt qua cả "súng ma" (ghost guns) từ bộ kit lắp ráp.

Dữ liệu từ khoảng 20 sở cảnh sát lớn cho thấy, số súng in 3D thu giữ tăng từ hơn 30 chiếc năm 2020 lên trên 300 chiếc năm 2024, chủ yếu ở các đô thị như New York và Los Angeles.

Súng in 3D khó kiểm soát hơn, do chúng được sản xuất tại nhà, không qua kênh thương mại, và bản thiết kế thì nhan nhản trên mạng, còn với giá máy in ngày càng rẻ (dưới 200 USD).

Nick Suplina, Phó Chủ tịch cấp cao về pháp lý và chính sách của Everytown, so sánh: "Chúng ta đang chứng kiến sự tăng trưởng quen thuộc, giống như ghost guns ban đầu. Nếu không hành động, con số sẽ bùng nổ".

Một nghiên cứu học thuật ghi nhận 186 vụ việc liên quan súng in 3D quốc tế từ giữa 2014 đến tháng 8-2023, và xu hướng đang lan sang các nhóm cực hữu, tạo ra vũ khí không dấu vết cho các mối đe dọa an ninh, bao gồm chuyển đổi súng bán tự động thành tự động.

Về quy định, súng in 3D không dấu vết bị cấm ở 7 bang Mỹ, theo Đạo luật Súng không thể phát hiện 1988. Tại New York, công tố viên quận Manhattan Alvin Bragg, đã thúc đẩy các nền tảng như YouTube và các trang thiết kế kỹ thuật số loại bỏ hướng dẫn in súng, đồng thời yêu cầu nhà sản xuất máy in 3D thêm phần mềm nhận diện hình dạng linh kiện súng để chặn sản xuất.

Các nhà hoạt động đề xuất luật mới: Tội phạm hóa việc sản xuất ghost guns hoặc bán bản thiết kế. Báo cáo "In ấn bạo lực" của Everytown hồi tháng 7 kêu gọi hành động khẩn cấp, để ngăn chặn sự lan rộng toàn cầu.

Mặt trái của "cuộc cách mạng in ấn"

Công nghệ in 3D đang định hình lại cả quân sự và dân sự, với thị trường hàng không vũ trụ và quốc phòng dự kiến tăng từ 3,5 tỷ USD năm 2025 lên 36,7 tỷ USD năm 2035. Trong quân sự, nó mang lại lợi ích rõ rệt. Đó là sản xuất phụ tùng tại chỗ giảm gánh nặng logistics, drone tùy chỉnh tăng tính linh hoạt, và nguyên mẫu vũ khí nhanh chóng thúc đẩy đổi mới, giúp tăng cường chuỗi cung ứng và khả năng sẵn sàng chiến đấu.

FBI từng nhấn mạnh lợi ích cho lực lượng thực thi pháp luật, như tái tạo hiện trường tội phạm, song song với rủi ro vũ khí bất hợp pháp. Các ứng dụng bao gồm in cơ sở hạ tầng kiên cố, như máy in bê tông 3D của Không quân Mỹ, giúp xây dựng nhanh chóng và an toàn hơn.

Tuy nhiên, ranh giới giữa quân sự và dân sự ngày càng mờ nhạt. Bản thiết kế drone PBAS có thể bị sao chép cho mục đích xấu, trong khi súng in 3D - dù chỉ chiếm phần nhỏ trong hàng vạn khẩu thu giữ hàng năm, đang theo quỹ đạo bùng nổ như ghost guns.

Sự gia tăng ở các nhóm cực đoan và tội phạm có tổ chức làm phức tạp hóa an ninh dân sự. Hiện nay, Luật Liên bang của Mỹ chưa cấm sản xuất máy in 3D, dẫn đến khoảng trống quy định. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, công nghệ này có thể lan sang các khu vực xung đột, đòi hỏi phối hợp quốc tế.

Mặc dù mang lại lợi ích, in 3D đặt ra thách thức lớn khi rủi ro lạm dụng trong dân sự, có thể làm suy yếu lợi thế quân sự nếu công nghệ rơi vào tay kẻ xấu. Quân đội Mỹ đang đẩy mạnh "chuyển đổi tại chỗ" (transforming-in-contact), cho phép binh sĩ in drone theo nhu cầu, nhưng cần kiểm soát chặt chẽ để tránh rò rỉ.

Về phía dân sự, các chuyên gia kêu gọi luật mới cấm chia sẻ bản thiết kế súng, đồng thời khuyến khích ngành công nghiệp tự áp dụng phần mềm chặn.

Hội nghị New York nhấn mạnh, vai trò của các công ty như Print&Go trong việc tự nguyện thêm tính năng an toàn, tương tự như máy photocopy không in tiền giả. Ngoài ra, giáo dục cộng đồng về rủi ro và hợp tác quốc tế là cần thiết để ngăn chặn sự lan tỏa của vũ khí in 3D đến các khu vực bất ổn.

Vĩnh Cẩm