Giáo dục và truyền thông phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học

Sáng nay (5/11), tại Trường THPT Phan Đình Phùng (Hà Nội) đã diễn ra Hội thảo “Giáo dục và truyền thông phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học”. Hội thảo do Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) phối hợp với Báo Giáo dục và Thời đại (Bộ GD&ĐT) tổ chức.

Phát biểu khai mạc, Nhà báo Triệu Ngọc Lâm, Tổng biên tập Báo Giáo dục và Thời đại nhấn mạnh, cuộc chiến chống thuốc lá không thể chỉ dựa vào y học hay pháp luật mà còn là cuộc chiến của ý thức, tri thức và nhân cách. Giáo dục và truyền thông là hai mũi nhọn quan trọng nhất. Môi trường học đường không chỉ là nơi dạy chữ, mà còn là nơi trồng người.

Mỗi thầy cô không chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn là tấm gương sống, truyền cảm hứng về lối sống lành mạnh, trách nhiệm với bản thân và cộng đồng. Truyền thông giáo dục phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học không đơn thuần là tuyên truyền, mà là quá trình gieo mầm giá trị sống giúp học sinh hiểu và tin tưởng.

Bà Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá phát biểu tại sự kiện.

Nhà báo Triệu Ngọc Lâm chia sẻ thêm, ngành giáo dục giữ vị trí đặc biệt trong cuộc chiến phòng, chống tác hại của thuốc lá. Mỗi bài giảng, hoạt động ngoại khóa, câu chuyện thầy cô kể… đều có thể trở thành liều vắc-xin ý thức, giúp học sinh hiểu rõ tác hại của thuốc lá và biết cách tự bảo vệ mình.

Trong những năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn các cơ sở giáo dục xây dựng trường học không khói thuốc, tích hợp nội dung phòng, chống thuốc lá vào các môn học, đồng thời tăng cường tuyên truyền qua báo chí và mạng xã hội.

Tuy nhiên, thách thức vẫn còn lớn khi các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới ngày càng tinh vi, đánh trúng tâm lý tò mò và muốn thể hiện bản thân của học sinh. Công tác quản lý, giám sát trong môi trường học đường, đặc biệt ở bậc THPT và đại học, vẫn còn nhiều khoảng trống.

Để công tác phòng, chống thuốc lá trong học đường đạt hiệu quả bền vững, mỗi thầy cô cần trở thành “đại sứ truyền thông”, lan tỏa giá trị của lối sống lành mạnh. Bảo vệ học sinh hôm nay chính là bảo vệ sức khỏe, trí tuệ và phẩm chất của Việt Nam ngày mai.

Còn theo ông Nguyễn Quang Minh, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Phú Thọ, tỉnh này đã xây dựng mô hình “Trường học không khói thuốc” tại tất cả các cơ sở giáo dục trên địa bàn. 100% trường ban hành quy chế cấm hút thuốc trong khuôn viên, 100% học sinh, giáo viên ký cam kết thực hiện, các hoạt động ngoại khóa và truyền thông trở thành thường xuyên và có chiều sâu.

Tỉnh Phú Thọ đã tham gia Cuộc thi thiết kế bài giảng phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2025 với 193 tác phẩm đến từ 138 trường, trong đó 3 tác phẩm xuất sắc đoạt giải. Đây là minh chứng cho tinh thần trách nhiệm, sáng tạo và tâm huyết của đội ngũ giáo viên.

Bài học kinh nghiệm từ Phú Thọ gồm, chính sách rõ ràng, lãnh đạo làm gương, quy chế nội bộ nghiêm túc, phối hợp chặt chẽ với phụ huynh và các tổ chức xã hội, kiểm tra, giám sát và khen thưởng minh bạch.

Ông Nguyễn Quang Minh đề xuất, đổi mới thông điệp truyền thông, tập trung vào thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; tổ chức các chiến dịch sáng tạo; phát huy vai trò giáo viên chủ nhiệm và học sinh tuyên truyền viên; phối hợp liên ngành để kiểm soát nguồn cung; thiết lập chỉ số “Không khói thuốc” trong trường học để đánh giá và khen thưởng định kỳ.

Ý kiến của cô Đào Thị Cúc, Phó Hiệu trưởng Trường THCS Đống Đa (Hà Nội) nhấn mạnh đến trách nhiệm của nhà trường, phụ huynh và học sinh. Theo cô, tỷ lệ học sinh 13-15 tuổi hút thử thuốc lá cao, ảnh hưởng đến sức khỏe, nhân cách và môi trường học đường.

Trường THCS Đống Đa đã truyền thông qua clip, vẽ tranh, tích hợp nội dung phòng chống thuốc lá vào các môn học và phát động phong trào “Học sinh nói không với thuốc lá điện tử”. Nhà trường cũng phối hợp với địa phương kiểm tra hành chính và nhấn mạnh truyền thông sinh động, gần gũi, bằng ngôn ngữ “tuổi teen”, phối hợp đa chiều giữa nhà trường, gia đình, xã hội.

Với trường Trường THCS Nguyễn Du (Thái Nguyên), cô Phùng Thị Thu Trang, Phó Hiệu trưởng cho biết, ứng dụng công nghệ thông tin và mạng xã hội giúp giáo viên và học sinh hiểu rõ tác hại thuốc lá. Trường sử dụng fanpage, website, video “made by teen” và công nghệ AI để tuyên truyền, đồng thời bồi dưỡng năng lực số cho giáo viên.

Cô Trang gợi ý phân tích dữ liệu về thực trạng hút thuốc lá của học sinh, tăng cường các hoạt động trải nghiệm như trồng cây, thiết kế sản phẩm STEM, dự án tại địa phương hoặc trường học về phòng chống tác hại thuốc lá.

Thầy Cao Lê Quang, Giáo viên mỹ thuật Trường THCS Đặng Văn Ngữ (Huế) thì nói về vai trò của giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống. Thầy đưa ra ba phương pháp, tích hợp nội dung vào các môn học, tổ chức hoạt động trải nghiệm như diễn đàn, sân khấu hóa, thi sáng tác, thành lập câu lạc bộ “Học sinh nói không với thuốc lá”; phối hợp nhà trường, gia đình, xã hội.

Còn thầy La Ngọc Duy, Trường PTDT Nội trú THCS và THPT Na Hang (Tuyên Quang) chia sẻ kinh nghiệm thiết kế tiết học và hoạt động giáo dục phòng chống thuốc lá hấp dẫn học sinh thông qua Infographic trực quan, sinh động, giúp học sinh dễ tiếp thu và nhớ lâu.

Về phía Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế), bà Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ cho hay, theo báo cáo của WHO năm 2021, sử dụng thuốc lá đã và đang gây ra gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm tại Việt Nam, với hơn 100.000 ca tử vong do thuốc lá mỗi năm (trong đó 84.500 người tử vong/năm do hút thuốc chủ động và 18.800 người tử vong do tiếp xúc thụ động với khói thuốc).

Bảo vệ học sinh khỏi tác hại của thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, luôn là một mục tiêu quan trọng và ưu tiên hàng đầu của Chương trình Phòng.

Mục tiêu này được thể hiện đồng bộ, thống nhất từ trong Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, Chiến lược quốc gia về Phòng chống tác hại của thuốc lá

Trong thời gian qua, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo, các bộ, ngành và các tỉnh, thành phố trên cả nước triển khai nhiều hoạt động thiết thực nhằm phòng, chống tác hại của thuốc lá trong học sinh, sinh viên.

Hàng nghìn buổi truyền thông trực tiếp tại trường học đã được tổ chức; hàng trăm tài liệu, video, bài giảng, và sản phẩm truyền thông đã được biên soạn, phổ biến rộng rãi; nhiều cuộc thi, chương trình ngoại khóa, mô hình “Trường học không khói thuốc” được duy trì thường xuyên.

Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã tổ chức các lớp tập huấn sử dụng Tài liệu hướng dẫn giáo dục lồng ghép nội dung phòng, chống tác hại của thuốc lá trong bài giảng môn học và hoạt động giáo dục cấp Trung học phổ thông cho giáo viên tại các địa phương.

Những hoạt động này đã góp phần đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục, giúp giáo viên có thêm công cụ, kỹ năng để truyền tải kiến thức về phòng, chống tác hại của thuốc lá một cách sinh động, gần gũi và hiệu quả hơn tới học sinh, sinh viên.

Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá cho thấy tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên giảm đáng kể ở nhóm 13-17 tuổi giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% năm 2019; ở nhóm 13-15 tuổi giảm từ 2,5% năm 2014 xuống còn 1,9% năm 2022.

Đây là những kết quả rất đáng khích lệ trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá. Tuy nhiên, những thành tựu này đang có nguy cơ bị phá bỏ bởi sự gia tăng nhanh chóng tỷ lệ sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới, chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, đặc biệt trong giới trẻ.

Ở thanh thiếu niên 13-17 tuổi, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023; ở nhóm 13-15 tuổi, tỷ lệ này đã tăng hơn gấp đôi, từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023. Đáng lưu ý, ở nữ giới từ 11-18 tuổi, theo kết quả sơ bộ điều tra tại 11 tỉnh, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã đạt 4,3% năm 2023.

Những con số trên cho thấy, nếu chúng ta không có các biện pháp mạnh mẽ và quyết liệt để ngăn chặn thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, các kết quả đạt được trong hơn một thập kỷ qua có thể bị xóa bỏ.

Trong thời gian tới, theo bà Hải, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Báo Giáo dục và thời đại cùng các bộ, ngành và địa phương để mở rộng các hoạt động tuyên truyền, giáo dục về phòng, chống tác hại của thuốc lá, đặc biệt là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong trường học thông qua việc hỗ trợ xây dựng tài liệu giảng dạy, chương trình đào tạo kỹ năng tuyên truyền cho giáo viên, nhân rộng các mô hình trường học không khói thuốc, đồng thời đẩy mạnh truyền thông đa nền tảng nhằm giúp học sinh, sinh viên dễ dàng tiếp cận thông tin chính xác, khoa học và gần gũi hơn.

D.Ngân