Giáo sư Lê Anh Vinh: Học sinh bây giờ 'lười' suy nghĩ, muốn có câu trả lời ngay

Tại hội thảo quốc gia về phát triển khoa học giáo dục trong kỷ nguyên đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tại Đại học Hà Nội mới đây, các chuyên gia, nhà giáo dục đã thảo luận về vai trò của AI, những thách thức trong học tập, giảng dạy và điều cần trang bị cho giáo viên, người học.

“Đưa công nghệ vào giáo dục là xu hướng không thể đảo ngược”

Chia sẻ tại hội thảo, GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, cho hay việc đưa công nghệ vào giáo dục là xu hướng không thể đảo ngược. Trong đại dịch Covid-19, việc cung cấp thiết bị học tập cho học sinh là giải pháp “cứu cánh”, giúp duy trì hoạt động dạy và học trong bối cảnh khẩn cấp.

Từ tình huống đặc biệt ấy, một xu hướng mới hình thành là tăng cường cung cấp thiết bị công nghệ cho học sinh. Tuy nhiên, theo GS Vinh, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tăng cường sử dụng máy tính trong trường học không đồng nghĩa với việc cải thiện kết quả học tập.

“Công nghệ có thể giải quyết vấn đề khi buộc phải sử dụng. Nhưng trong điều kiện bình thường, công nghệ chỉ nên được xem là giải pháp bổ trợ chứ không thể thay thế các hoạt động giáo dục cốt lõi”, ông nhấn mạnh.

Cùng với đó, sự bùng nổ của AI khiến khái niệm học tập thích ứng (adaptive learning) ngày càng được quan tâm. Tuy nhiên, ông Vinh cho rằng xu hướng này chỉ phát huy hiệu quả khi giáo viên chủ động sử dụng AI như một công cụ chứ không phải để thay thế vai trò của người thầy.

Ông dẫn ví dụ về việc sử dụng AI để chấm bài tự động. Về mặt kỹ thuật, AI có thể xử lý hàng nghìn bài luận trong thời gian ngắn, giúp giảm tải công việc cho giáo viên. Nhưng khi giáo viên sử dụng AI để chấm bài, họ cũng không thể ngăn cản học sinh dùng AI để viết.

“Khi giáo viên dùng AI để dạy, học sinh dùng AI để học, cuối cùng không ai thực sự dạy, cũng chẳng ai thực sự học. Khi đó, ý nghĩa của giáo dục sẽ biến mất”, ông Vinh cảnh báo.

GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam. Ảnh: HANU

Bên cạnh sử dụng AI, xu hướng “game hóa” trong dạy học cũng được nhiều giáo viên áp dụng nhằm tăng sự tương tác của học sinh. Tuy nhiên, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng sự hứng thú này thường ngắn hạn và không cải thiện đáng kể kết quả học tập dài hạn.

“Game hóa có thể tạo ra sự hào hứng ban đầu với việc 'học thông qua chơi', nhưng nếu không được thiết kế cẩn trọng, nó không thể nuôi dưỡng động lực nội tại của học sinh”, ông nói.

Đáng lo ngại hơn, việc công nghệ cung cấp câu trả lời nhanh chóng có thể làm suy giảm năng lực tư duy bậc cao của học sinh, bao gồm tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề phức tạp và sự kiên trì với vấn đề khó.

"Ngày xưa khi còn là học sinh, có những bài toán sao, có thể ngẫm nghĩ cả tuần, bạn nào giải được thì hào hứng lắm. Nhưng bây giờ, học sinh không có khái niệm như thế. Đưa bài không làm được thì bảo “con chưa học, con không biết”. Học sinh bây giờ quá đề cao tốc độ, muốn gì cũng phải có câu trả lời ngay, không chờ đợi chặng đường để ra kết quả nữa. Đây là vấn đề của công nghệ. Sự kiên trì của học sinh cũng mất dần đi", ông Vinh cảnh báo.

Đặt mục tiêu cao hơn cho giáo dục trong kỷ nguyên AI

Trong bối cảnh AI ngày càng hiện diện sâu rộng, GS.TS Lê Anh Vinh cho rằng điều quan trọng nhất là xác định rõ mục tiêu cuối cùng của giáo dục.

“Chúng ta muốn hình thành một thế hệ trẻ Việt Nam như thế nào? Câu trả lời sẽ quyết định việc chúng ta nên đầu tư trọng tâm vào công nghệ hay con người”, ông Vinh nói.

Theo ông, nếu mục tiêu của giáo dục chỉ là thành tích, điểm số, các giải pháp công nghệ hiện nay rất hiệu quả trong việc hỗ trợ học sinh học tốt, thi tốt. Nhưng nếu hướng tới một thế hệ học sinh phát triển toàn diện, có năng lực, kỹ năng, nhân cách để trưởng thành và hạnh phúc, vai trò của giáo viên là không thể thay thế. Khi đó, công nghệ chỉ đóng vai trò hỗ trợ, còn trung tâm của giáo dục vẫn là mối quan hệ và sự tương tác giữa thầy và trò.

Các chuyên gia thảo luận tại hội thảo. Ảnh: HANU

Điều này cũng đòi hỏi giáo viên phải đặt mục tiêu cao hơn trong việc học, thông qua sự hỗ trợ của công nghệ.

“Nếu trước đây, phần lớn thời gian trên lớp được dùng để truyền thụ kiến thức, giờ đây với sự hỗ trợ của công nghệ, người học có thêm 'trợ lý' giúp tiếp cận kiến thức trước khi vào lớp. Thời gian trên lớp quay trở lại bản chất của giáo dục là thảo luận, trao đổi và người thầy đóng vai trò là người hướng dẫn”, ông Vinh phân tích.

Theo ông, trước đây giáo viên cần 30 phút để soạn một bài giảng “đạt mức 6 điểm”, còn nay với sự hỗ trợ của công nghệ, chỉ 5 phút cũng có thể đạt mức đó. Tuy nhiên, người làm giáo dục không nên hài lòng với “sản phẩm 6 điểm trong 5 phút”, mà cần tận dụng 30 phút cùng công nghệ để tạo ra “sản phẩm 8-9 điểm”.

Đồng quan điểm, PGS.TS Nguyễn Đức Sơn, Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, cho rằng chỉ khi giáo viên có năng lực tự chủ nghề nghiệp, họ mới không lệ thuộc vào AI.

“Khi người thầy hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình, họ sẽ biết dùng AI vào việc gì và dùng như thế nào. Ngược lại, nếu thiếu tự chủ, giáo viên rất dễ 'buông' mình và phụ thuộc vào công nghệ. Do đó, không chỉ người học, giáo viên cũng cần được bồi dưỡng năng lực tự chủ nghề nghiệp trong kỷ nguyên số”, ông Sơn nhận định.

Thúy Nga