Gìn giữ ký ức 50 năm sau chiến tranh Đông Dương qua công tác bảo quản tư liệu ảnh

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huy, Giám đốc Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên cho biết, Lai Xá là làng nghề nhiếp ảnh danh tiếng nhưng đang đứng trước nguy cơ “mất mát ký ức”. Ảnh gia đình, ảnh liệt sĩ đã thất thoát quá nhiều. Có ba gia đình liệt sĩ không còn một tấm ảnh thờ thân nhân, họ chỉ thờ bằng Bằng Tổ quốc ghi công. Đó là thực tế rất xót xa cần được nhìn nhận nghiêm túc để sớm có biện pháp hỗ trợ bảo tồn di sản trong cộng đồng.

Đoàn công tác gồm các chuyên gia và cán bộ làm công tác bảo quản hiện vật bảo tàng, trung tâm lưu trữ tham quan Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, xã Hoài Đức, thành phố Hà Nội. Ảnh: TTXVN phát

Theo ông Nguyễn Văn Huy, dự án “Lưu giữ và bảo quản ký ức 50 năm sau chiến tranh Đông Dương” tại làng nhiếp ảnh Lai Xá do Bảo tàng Hà Nội, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ, Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá và Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên phối hợp thực hiện. Dự án được khởi động từ ngày 12/9/2025. Trong đó, giai đoạn 1 tập trung nghiên cứu, kiểm kê di sản ký ức và di sản vật chất, đặc biệt là di sản ảnh của các liệt sĩ tại làng Lai Xá. Hiện nay, nhóm dự án đã đến từng nhà, gặp gỡ thân nhân 44 gia đình liệt sĩ, lắng nghe câu chuyện, kiểm kê và số hóa di sản ảnh của 39 gia đình, đồng thời tổ chức chia sẻ kinh nghiệm bảo quản ảnh ngay tại cộng đồng.

Về nguyên nhân Làng nghề Nhiếp ảnh Lai Xá đứng trước nguy cơ “mất mát ký ức”, ông Nguyễn Văn Huy cho rằng có nhiều nguyên nhân: do chiến tranh, thiên tai, cuộc sống cơ cực, nhà cửa ẩm thấp, di chuyển nhà cửa trước đây... trong đó có nguyên nhân do công tác bảo quản tư liệu, nhất là ảnh trong cộng đồng còn mang tính tự phát, thiếu hiểu biết chuyên môn. Nhiều người chưa nhận ra rằng tấm ảnh gốc không chỉ là vật kỷ niệm, còn là chứng tích lịch sử vô giá, mang trong mình linh hồn của một thời đại.

Đoàn công tác gồm các chuyên gia và cán bộ làm công tác bảo quản hiện vật bảo tàng, trung tâm lưu trữ tham quan Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, xã Hoài Đức, thành phố Hà Nội. Ảnh: TTXVN phát

Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá là làng nghề truyền thống lâu đời với trên 120 năm tuổi và được biết đến là cái nôi của nền nghệ thuật nhiếp ảnh Việt Nam. Câu chuyện ở Lai Xá đứng trước nguy cơ "mất mát ký ức" phản ánh vấn đề chung về bảo tồn di sản trong cộng đồng, nhấn mạnh vai trò của bảo tàng như cầu nối giữa chuyên môn và người dân. Công tác bảo tồn không chỉ là nhiệm vụ của bảo tàng mà là quá trình tương tác hai chiều, tạo nên hệ sinh thái “Bảo tàng – Cộng đồng” bền vững.

Khi bảo tàng làm tốt công tác chuyên môn và thể hiện sự trân trọng di sản, cộng đồng sẽ tin tưởng, chia sẻ tư liệu, kỷ vật để được tư vấn và số hóa, góp phần làm giàu kho di sản quốc gia. Ngược lại, bảo tàng giúp cộng đồng nâng cao nhận thức, kỹ năng bảo tồn, giúp các thế hệ sau kết nối với quá khứ, duy trì vòng tuần hoàn ký ức quý báu.

Giám đốc Bảo tàng Hà Nội Nguyễn Tiến Đà phát biểu khai mạc hội thảo Ảnh: Tuyết Mai/TTXVN

Giám đốc Bảo tàng Hà Nội Nguyễn Tiến Đà cho biết, trong khuôn khổ dự án “Lưu giữ và bảo quản ký ức 50 năm sau chiến tranh Đông Dương” tại làng nhiếp ảnh Lai Xá, Hội thảo nâng cao kiến thức và kỹ năng thực hành trong công tác bảo tồn tư liệu ảnh tại các bảo tàng được tổ chức, nhằm góp phần gìn giữ và phát huy giá trị của di sản tư liệu – một phần ký ức quý giá của dân tộc.

Tại hội thảo, các chuyên gia đến từ Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ và Bảo tàng Hà Nội chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm trong công tác bảo tồn tư liệu ảnh; lưu giữ, bảo quản các kỷ vật chất liệu giấy, ảnh đang được gìn giữ trong cộng đồng dân cư làng nhiếp ảnh Lai Xá cũng như tại kho cơ sở của Bảo tàng Hà Nội. Hội thảo gồm các buổi lý thuyết chuyên sâu về tư liệu ảnh, nguyên nhân gây hư hỏng, nguyên tắc bảo quản, cùng các buổi thực hành trực tiếp về lưu trữ và xử lý bộ sưu tập ảnh.

Bà Barbara Joan Phodes – Chuyên gia bảo quản ảnh của Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ chia sẻ tại hội thảo. Ảnh: Tuyết Mai/TTXVN

Chia sẻ tại hội thảo, bà Barbara Joan Phodes, chuyên gia bảo quản ảnh của Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Hoa Kỳ bày tỏ vinh dự khi được tham gia dự án “Lưu giữ và bảo quản ký ức 50 năm sau chiến tranh Đông Dương” tại làng nhiếp ảnh Lai Xá; đánh giá cao những kết quả tích cực ban đầu, là tiền đề cho giai đoạn tiếp theo của dự án.

Hội thảo diễn ra từ ngày 15 - 17/10, không chỉ là dịp nâng cao năng lực chuyên môn về bảo quản ảnh, còn là cầu nối gắn kết các bảo tàng và trung tâm lưu trữ trong việc bảo tồn tư liệu ảnh ngày càng chuyên nghiệp, hiệu quả, góp phần gìn giữ ký ức lịch sử chung của cộng đồng.

Tuyết Mai (TTXVN)