Giới hạn quyền lực của ông Biden

“Thế giới đã thay đổi, và đó là lúc đòi hỏi hành động”, ông Joe Biden nói trong bài phát biểu 10 năm trước, sau khi Mỹ chứng kiến thảm kịch xả súng khiến 20 học sinh tiểu học thiệt mạng.

Khi thêm 19 trẻ em bị bắn chết bởi một tay súng ở Uvalde, Texas, hôm 24/5, ông Biden - hiện là tổng thống - lặp lại lời kêu gọi “phải làm gì đó”, nhấn mạnh rằng đã đến lúc “phải biến nỗi đau thành hành động”.

Nhưng một thập niên sau khi đảng Cộng hòa chặn thông qua luật an toàn súng đạn sau vụ xả súng ở trường học tại Newtown, Connecticut, ông Biden vẫn bị mắc kẹt giữa mong muốn tưởng nhớ người thiệt mạng bằng lời thề hành động và thực tế rằng ông không thể thực hiện lời hứa mà không có sự đồng thuận tại quốc hội Mỹ.

Hôm 25/5, ông Biden thông báo sẽ đến Uvalde trong những ngày tới. Ông khẳng định “việc một thanh niên 18 tuổi có thể bước vào cửa hàng và mua loại vũ khí dùng trong chiến tranh và bán trên thị trường là một sai lầm”.

Tuy nhiên, trong bài phát biểu ngắn gọn, ông thậm chí không lặp lại lời kêu gọi với quốc hội, trong đó yêu cầu kiểm tra lý lịch đối với người mua vũ khí hay thông qua lệnh cấm với loại vũ khí quân sự mà tay súng đã sử dụng ở Texas.

Tổng thống chỉ yêu cầu đúng một thứ mà ông gọi là bước đi “khiêm tốn”: Bỏ phiếu chấp thuận người mà ông đề cử lãnh đạo Cục Rượu, Thuốc lá, Súng và Thuốc nổ.

“Thượng viện nên phê chuẩn bổ nhiệm ông ấy ngay lập tức, không chần chừ”, ông Biden nói khi ký sắc lệnh về cải cách ngành cảnh sát.

Nhìn nhận "giới hạn thực tế"

Các quan chức Nhà Trắng cho biết tổng thống không nghĩ rằng Thượng viện sẽ thông qua luật an toàn súng đạn khi đảng Cộng hòa liên tục phản đối. Đảng Cộng hòa cho rằng động thái này sẽ vi phạm quyền ghi trong Tu chính án thứ 2 và không thể khiến các vụ xả súng như ở Texas dừng lại.

Chính quyền ông Biden hiểu về những giới hạn thực tế trong quyền hành pháp của một tổng thống, ngay cả trong thời điểm cả quốc gia chìm trong đau thương. Ông Biden không thể cấm vũ khí quân đội hay nâng tuổi mua súng trường bởi những hành động như vậy cần quốc hội thông qua luật.

Thay vào đó, các quan chức cho biết ông Biden tập trung vào việc xác định lại các ý kiến trong cuộc tranh luận phân cực gay gắt.

Các quan chức Nhà Trắng chỉ ra chuỗi hành động kể từ khi tổng thống nhậm chức. Trong đó phải kể đến việc hạn chế chế tạo “súng ma” tại nhà. “Súng ma” là loại vũ khí tự chế, không cần đăng ký và giá rẻ. Loại súng này còn gọi là “súng 80%”, tức là khi bán chưa hoàn thiện và người mua sẽ tự lắp ráp những công đoạn cuối cùng.

Tổng thống Biden trong bài phát biểu đầy cảm xúc trước toàn dân Mỹ sau vụ xả súng. Ảnh: Reuters.

Ngoài ra, chính quyền ông cũng thành công trong việc cung cấp 10 tỷ USD cho công tác trị an cộng đồng, nỗ lực giảm thiểu các vụ tự sát bằng súng ở cựu chiến binh, tạo ra chương trình đảm bảo cựu tù nhân không tiếp cận được với súng và đẩy mạnh thực thi luật buôn bán súng.

Tổng thống đang “làm được nhiều việc thông qua nhánh hành pháp trong năm đầu nắm quyền hơn bất cứ tổng thống nào trong lịch sử”, phát ngôn viên Nhà Trắng Michael Gwin cho biết.

Ông Biden sẽ không công bố kế hoạch lập lực lượng đặc nhiệm mới đủ sức đối đầu với các vụ xả súng hàng loạt, cũng như không đi khắp cả nước để gây áp lực lên nhánh lập pháp mà các nhà hoạt động yêu cầu trong nhiều năm.

Thay vào đó, ông Gwin cho biết các nỗ lực sẽ tiếp tục bên trong Cánh Tây - nơi hơn chục nhân viên làm việc cho Hội đồng Chính sách Nội địa và những nhóm khác đang tìm ra cách để hạn chế sử dụng súng liên quan tới tội phạm bạo lực.

“Chúng tôi đang tiếp tục xem xét mọi công cụ mà chúng tôi có để ngăn chặn bạo lực súng đạn, với mức độ khẩn cấp mới”, ông Gwin nói.

Tuy nhiên, những nỗ lực đó có thể chưa là gì trong những thời điểm bi kịch, đặc biệt sau vụ xả súng ở Texas hôm 24/5. Đề xuất khiêm tốn của ông Biden hôm 25/5 trái ngược hẳn với yêu cầu hành động mạnh mẽ hơn nữa từ một số nhà lập pháp, nhà hoạt động, gia đình nạn nhân và những nhóm khác.

“Công việc của chúng tôi không phải là gửi những suy nghĩ và lời cầu nguyện, công việc của chúng tôi là thông qua luật”, Thượng nghị sĩ Christopher S. Murphy tại Connecticut - người chứng kiến nỗi đau của Newtown - nói.

"Bài học kinh nghiệm" từ quá khứ

Đối với ông Biden, những hạn chế trong quyền lực tổng thống - và sự thất vọng với những rào cản lập pháp - đã có từ nhiều thập niên trước.

Với tư cách là thượng nghị sĩ, ông đã giúp thông qua lệnh cấm vũ khí tấn công vào năm 1994, chỉ để chứng kiến luật hết hiệu lực một thập niên sau đó khi quốc hội từ chối gia hạn.

Với tư cách là phó tổng thống vào năm 2013, ông dẫn đầu nỗ lực giành được sự ủng hộ lưỡng đảng đối với việc kiểm tra lý lịch phổ quát. Tuy nhiên, nỗ lực đó cũng thất bại trước sự phản đối của đảng Cộng hòa và một số thành viên Dân chủ tại Thượng viện.

Những người đã làm việc với ông Biden một thập niên trước cho biết tổng thống đã rút ra được một số bài học kinh nghiệm.

“Ông ấy đang ở trong một tình huống cực kỳ khó", Matt Bennett - đồng sáng lập Third Way, tổ chức làm việc với nhóm của ông Biden sau vụ nổ súng ở Newtown - cho biết. “Ông ấy không thể kêu gọi thành viên quốc hội làm một số thứ mà ông ấy coi là cực kỳ quan trọng".

Ông Bennett cho biết tổng thống đã học được giá trị của hoạt động hành pháp sau vụ Newtown, khi ông Biden được yêu cầu đưa ra các bước mà cựu Tổng thống Barack Obama có thể thực hiện, ngoài thúc đẩy luật pháp. Ông Obama đã công bố một loạt các hành động, nhưng chúng bị lu mờ khi đạo luật không được thông qua 4 tháng sau vụ nổ súng.

“Họ đã làm mọi thứ có thể từ sắc lệnh”, ông Bennett nói. “Ông ấy không thể làm gì hơn với quyền hạn của mình”.

Cảm xúc của cựu Tổng thống Barack Obama và ông Biden, khi đó là phó tổng thống, sau khi luật kiểm soát súng không được thông qua ở Thượng viện Mỹ năm 2013. Ảnh: New York Times.

John Feinblatt - Chủ tịch Everytown for Gun Safety, nhóm kiểm soát súng hàng đầu - không đồng tình và tin tổng thống có thể làm nhiều hơn nữa mà không cần quốc hội.

Ông Feinblatt kêu gọi ông Biden thay đổi cách xác định những người bán súng do chính phủ quy định để nhiều người trong số họ phải tiến hành kiểm tra lý lịch. Đây là bước đi không cần quốc hội phê duyệt.

Ông ca ngợi tổng thống vì đã hành động chủ động. Ông đặc biệt đề cập nỗ lực điều chỉnh sở hữu "súng ma" sẽ ngăn chặn nhiều trường hợp thiệt mạng liên quan đến súng bằng cách hạn chế tội phạm tiếp cận với vũ khí sản xuất tại nhà.

Chuck Wexler - Giám đốc điều hành Diễn đàn Nghiên cứu Điều hành Cảnh sát - nhớ lại lần tham gia cuộc họp với ông Biden và nội các của ông Obama ngay sau vụ nổ súng ở Newtown.

“Nếu ở Washington đủ lâu, bạn sẽ cảm nhận thấy sự tuyệt vọng vì bạn biết vấn đề này quan trọng như thế nào, nhưng đó là nỗ lực rất lớn để đạt đồng thuận”, ông Wexler nhớ lại. “Và đó là điều tôi nhận thấy trong căn phòng đó".

Ông Wexler - người có mặt tại Nhà Trắng hôm 25/5 để ký sắc lệnh cải tổ ngành cảnh sát - nghĩ rằng ông Biden hiểu nước Mỹ không có nhiều thay đổi trong môi trường chính trị thập niên qua.

“Theo thời gian, những giải pháp vẫn tương tự nhau và có một 'nguồn năng lượng' khổng lồ ngay sau khi sự kiện nào đó diễn ra", ông Wexler nói. "Nhưng theo thời gian, nó dần biến mất và tiêu tan".

Ứng viên thống đốc Texas cắt ngang cuộc họp báo về vụ xả súng Beto O’Rourke đã cắt ngang buổi họp báo và chỉ trích Thống đốc Greg Abbott sau vụ xả súng tại trường học khiến 21 người chết, trong đó có 19 trẻ em. Ông bị đưa ra ngoài sau đó.

Phương Linh

Theo New York Times