Giới hạn trong chiến lược chống dịch của châu Âu

Nhân viên y tế điều trị cho bệnh nhân mắc COVID-19 tại bệnh viện ở Moskva. Ảnh tư liệu: TASS/TTXVN

Những bế tắc xã hội tiếp diễn vì các hoạt động kinh tế bị đình trệ, trong khi số ca bệnh và tử vong tăng nhanh. Tiêm chủng diện rộng - phương cách duy nhất nhằm nhanh chóng thoát khỏi cuộc khủng hoảng, không đạt mục tiêu như các chính phủ đã từng kỳ vọng. Một câu hỏi được đặt ra là tại sao một năm sau làn sóng dịch COVID-19 đầu tiên, Liên minh châu Âu (EU) lại tạo ấn tượng như đang quay trở lại vạch xuất phát ? Điều gì đã khiến "Lục địa già" rơi vào tình trạng này?

Nhà dịch tễ học Antoine Flahault, Giám đốc Viện Y tế toàn cầu thuộc trường Đại học tổng hợp Geneva (Thụy Sĩ), chỉ ra rằng tình hình hiện nay là một phần rủi ro của chiến lược mà EU đã áp dụng, là cố gắng kiểm soát sự lây lan của COVID-19, thay vì hướng tới mục tiêu diệt trừ virus, và các chính phủ châu Âu đã chấp nhận vòng quay “tái phong tỏa – dỡ phong tỏa” lặp đi lặp lại.

Trong khi đó, bác sĩ kiêm nhà nghiên cứu dịch tễ Michaël Rochoy cho rằng một lựa chọn nguy hiểm hơn dẫn đến thất bại, đó là thiếu các mục tiêu định lượng. Theo ông, ngoài con số 5.000 ca nhiễm mới/ngày được Pháp đặt ra cho lần phong tỏa thứ hai vào mùa Thu 2020 nhưng cũng chưa bao giờ đạt được, Pháp và EU chủ yếu “vùng vẫy” mà không có mục tiêu cụ thể, dẫn đến sự mơ hồ về các biện pháp đối phó cũng như thời gian áp dụng. Ông Michaël Rochoy nhận xét: “Các quốc gia đã sống theo biểu đồ lên xuống của dịch bệnh, liên tục thích ứng với chúng thay vì cố gắng vượt lên phía trước”.

Làn sóng đầu tiên của một loại virus chưa hề được biết đến ập tới bất ngờ với cường độ mạnh tại châu Âu mùa Xuân 2020 khiến các chính phủ lúng túng là điều có thể hiểu được. Tuy nhiên, một năm sau đó, các chuyên gia dịch tễ đã thực sự hối tiếc vì các chính phủ đã không hành động triệt để vào mùa Hè 2020, sau làn sóng dịch đầu tiên. Ông Michaël Rochoy nhận định sai lầm cơ bản mà châu Âu mắc phải bắt nguồn từ tháng 6/2020, khi các quốc gia không lựa chọn chiến lược “sống không có virus SARS-CoV-2”, như Trung Quốc, Hàn Quốc hay Nhật Bản đã làm sau khi thoát khỏi làn sóng dịch bệnh đầu tiên.

Bên cạnh đó, các chính phủ đã không áp dụng bất kỳ biện pháp mới nào trong giai đoạn từ tháng 7-9/2020, khi số ca nhiễm mới vẫn tăng tuy ở tốc độ chậm. Đeo khẩu trang chỉ bị bắt buộc trong các cửa hàng vào tháng 7, tại nơi làm việc vào tháng 9 và ở trường học vào tháng 10. “Giá như các biện pháp phòng chống triệt để được thực hiện ngay sau khi dỡ bỏ lệnh phong tỏa vào tháng 5, sự lây lan của virus đã giảm đáng kể và châu Âu sẽ có nhiều thời gian hơn để phục hồi", chuyên gia Michaël Rochoy đưa ra một ví dụ mà theo ông, điều này khắc họa rõ nét "sự thiếu phòng ngừa ở châu Âu… Như thể người ta phải chờ đến khi bị dồn vào chân tường mới cố gắng tránh mối nguy hiểm".

Điều rõ ràng là nỗ lực của các chính phủ châu Âu chưa hẳn là không có phản hồi tích cực. Hệ số lây nhiễm cơ bản của virus (R0) hiện được giữ thấp hơn so với kỷ lục ghi nhận trong làn sóng dịch bệnh đầu tiên, hầu hết các ổ dịch được theo dõi sát sao hơn, bộ phận hồi sức trong bệnh viện được trang bị tốt hơn nên ít ca tử vong hơn. Châu Âu tiếp tục bị các biến thể mới của virus SARS-CoV-2 tấn công, song cũng đã có nhiều kinh nghiệm trong việc chăm sóc bệnh nhân.

Nhưng những bài học trên chưa đủ để châu Âu thoát ra khỏi cuộc khủng hoảng. Làn sóng dịch thứ ba tràn đến vào mùa Xuân 2021, "Lục địa già" dường như đang phải trả giá cho sự chậm chạp của chiến dịch tiêm chủng. Nhà dịch tễ học Antoine Flahault lấy làm tiếc khi EU đã không dám chấp nhận “những rủi ro tài chính và công nghiệp” vào mùa Xuân năm ngoái như Mỹ, Nga và Trung Quốc đã làm trong cuộc đua bào chế vaccine ngừa COVID-19, cũng như đã không quyết tâm “thể hiện tham vọng” trong cuộc chiến chống lại đại dịch một cách phù hợp với trình độ phát triển của mình.

Vaccine Sputnik V ngừa COVID-19 tại Moskva, Nga. Ảnh: AFP/TTXVN

Sự chậm trễ của EU trước hết liên quan đến một thất bại chính sách, như Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã phân tích trong cuộc phỏng vấn được kênh truyền hình Hy Lạp ERT phát sóng cuối tháng 3. Ông thừa nhận: "Chúng ta đã không đi đủ nhanh, đủ mạnh. Không nghi ngờ gì nữa, chúng ta ít mơ về những vì sao hơn một số người khác. Chúng ta đã sai khi thiếu tham vọng. EU đã nhầm tưởng rằng việc phát triển một loại vaccine sẽ mất nhiều thời gian hơn". Trong khi đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen cũng lưu ý rằng EU đã "đánh giá thấp những khó khăn liên quan đến sản xuất hàng loạt và quá tự tin về việc cung cấp kịp thời các liều vaccine đã đặt hàng".

Lý do thứ hai liên quan tới tiến trình tham vấn kéo dài hàng tuần trước khi Ủy ban châu Âu quyết định ký kết các hợp đồng vaccine. Mục tiêu là tránh cạnh tranh giữa các quốc gia thành viên và hỗ trợ các quốc gia nghèo hơn. Để làm được như vậy, EU phải có được sự nhất trí của tất cả các thành viên trong việc lựa chọn vaccine, điều làm mất nhiều thời gian và không phải luôn được các bên đàm phán khác chia sẻ.

Trong khi Mỹ ngay từ mùa Hè 2020 đã gấp rút đảm bảo tiêu thụ hàng triệu liều cho một số nhà sản xuất vaccine tiềm năng, thì EU lại trì hoãn ký kết các hợp đồng đến cuối năm. Vào giữa tháng 11, công ty công nghệ sinh học Mỹ Moderna đã cảnh báo người châu Âu không được chậm trễ, vì các quốc gia khác đã ký kết sớm sẽ được ưu tiên giao hàng. EU muốn chắc chắn về nhiều mặt, như sự đảm bảo pháp lý bổ sung từ các hãng dược phẩm, bên mong muốn chia sẻ rủi ro tài chính trong trường hợp người tiêm vaccine khiếu nại về tác dụng phụ. Các cuộc đàm phán phức tạp khiến việc giao hàng tiếp tục bị trì hoãn.

Nguyên nhân cuối cùng khiến EU bị thua trong cuộc chiến vaccine ngừa COVID-19 nằm ở việc thiếu đầu tư vào nghiên cứu khoa học. Theo công ty Airfinity chuyên về phân tích phát triển khoa học, Anh và Mỹ đã chi nhiều hơn khoảng 7 lần, tính trên quy mô dân số, so với EU để phát triển, mua và sản xuất các loại vaccine này. Ông Gabriel Attal, người phát ngôn Chính phủ Pháp, thừa nhận rằng hiện nay ở cấp độ châu Âu "không có năng lực y tế như vậy" và EU đang hướng tới mục tiêu tương đương với BARDA, một cơ quan của Chính phủ Mỹ chuyên tài trợ cho các phòng thí nghiệm tư nhân trong các nghiên cứu chống lại đại dịch hoặc nguy cơ khủng bố sinh học.

Đỉnh dịch thứ ba trong vòng một năm qua đã trôi qua, theo nhận định của các chính phủ châu Âu. Các quốc gia từng bước nới lỏng các biện pháp phong tỏa, nhằm chuẩn bị cho một mùa Hè an toàn hơn. Sự thận trọng này có được nhờ những bài học rất đắt. Virus SARS-CoV-2 đã khiến châu Âu nhận ra nhiều thách thức y tế mới đối với sức khỏe của người dân – tài sản quý giá nhất của bất kỳ quốc gia nào – trong khi vẫn luôn phải đối phó với những bệnh lý đi kèm nguy hiểm, chứng béo phì, tình trạng già hóa dân số và hệ thống bệnh viện suy yếu sau nhiều năm cắt giảm ngân sách. Đây là vấn đề mà "Lục địa già" sẽ phải giải quyết nếu không muốn trải qua mùa Xuân 2022 trong tình trạng tương tự hai mùa Xuân trước.

Linh Hương (PV TTXVN tại châu Âu)