Giống lúa - nền tảng giữ gìn thương hiệu gạo Điện Biên

Nhiều giống lúa mới được người dân đưa vào gieo cấy trên cánh đồng Mường Thanh.

Để giữ vững thương hiệu cần sử dụng giống lúa chất lượng, đúng quy chuẩn. Việc dùng giống không phù hợp sẽ làm giảm chất lượng gạo, ảnh hưởng uy tín vùng sản xuất, khiến người tiêu dùng mất niềm tin và gây thiệt hại kinh tế. Mấy vụ gieo cấy gần đây, gia đình chị Lò Thị Xinh, ở bản Bánh, xã Thanh Luông (huyện Điện Biên) đã thử nghiệm giống lúa mới TĐ25 (người dân hay gọi là “lúa Thủ đô”) do Công ty Cổ phần Giống cây trồng Thủ đô nghiên cứu và phát triển.

Chị Xinh cho biết: “Qua tìm hiểu, chúng tôi biết giống lúa này dù chưa được đưa vào cơ cấu chính thức, nhưng chất lượng và năng suất ổn định, không ảnh hưởng đến thương hiệu gạo Điện Biên nên gia đình tiếp tục gieo cấy. Qua các vụ, thấy lúa phát triển ổn định, hạt dẻo, thơm, giá bán ổn định. Vụ vừa rồi, gia đình thu hoạch và bán thóc với giá 1 triệu đồng/tạ. Vì vậy, vụ mùa 2025, chúng tôi tiếp tục gieo giống lúa Thủ đô”.

Được biết, giống TĐ25 có chiều cao trung bình 110 - 115cm, bộ lá xanh đậm, bông to, ít nhiễm đạo ôn và khô vằn, tỷ lệ hạt chắc cao, gạo trong, cơm mềm, thơm nhẹ, phù hợp gieo 2 vụ/năm. Mô hình thử nghiệm cho năng suất 2,2 - 2,3 tạ/sào, được đánh giá là hướng chuyển đổi cơ cấu giống trên cánh đồng Mường Thanh thời gian tới.

Ngoài các giống lúa gạo tẻ, nhiều người dân vụ mùa năm 2025 tập trung gieo cấy các loại lúa nếp để phục vụ nhu cầu gạo nếp đưa ra thị trường dịp Tết Nguyên đán. Đặc biệt là đồng bào dân tộc Thái ở Điện Biên vẫn giữ thói quen ăn cơm nếp nhiều hơn cơm tẻ nên diện tích lúa nếp trên cánh đồng Mường Thanh chiếm khá lớn.

Ông Cà Văn Pánh, xã Thanh Yên (huyện Điện Biên) chia sẻ: “Năm nào cũng vậy, vào vụ mùa, bà con hay gieo cấy giống lúa nếp, với mục đích chuẩn bị gạo nếp để nấu xôi, gói bánh trong dịp Tết. Giống nếp ra bông tốt, hạt chắc thì bà con yên tâm cấy, giá bán lại ổn định hơn. Việc linh hoạt chuyển đổi giữa các loại giống lúa tẻ và nếp không chỉ đáp ứng nhu cầu thị trường mà còn giảm rủi ro sâu bệnh và biến động giá cả theo mùa vụ”.

Người dân xã Thanh Yên (huyện Điện Biên) làm đất chuẩn bị gieo cấy.

Theo thống kê, tổng diện tích gieo cấy lúa toàn tỉnh năm 2024 đạt 54.613,29ha, vượt kế hoạch đối với cả vụ đông xuân và vụ mùa. Trong đó, vụ đông xuân có 9.831,16ha (gồm 78,59% lúa thuần, 0,16% lúa lai); vụ mùa có 21.289,9ha (61,86% lúa thuần, 2,56% lúa lai), còn lại là giống truyền thống địa phương. Sở Nông nghiệp và Môi trường đã xây dựng các mô hình trình diễn nhiều giống mới (BC15, TBR 225, ADI 168, Đài thơm, lúa nếp 97...) và áp dụng kỹ thuật như bón phân hữu cơ, cấy bằng máy gắn động cơ, phương pháp “3 giảm, 3 tăng” tại nhiều huyện: Mường Ảng, Mường Chà, Tủa Chùa, Nậm Pồ, Mường Nhé và TX. Mường Lay.

Việc sử dụng giống chất lượng, đồng thời áp dụng kỹ thuật canh tác cải tiến từ xử lý đất, bón phân hữu cơ đến cấy bằng máy đang dần trở thành thói quen, hướng phát triển bền vững cho thương hiệu gạo Điện Biên. Dựa vào nền tảng giống tốt sẽ tạo ra sản phẩm chất lượng, nâng cao giá trị, giữ quyền kiểm soát thương hiệu tại cánh đồng Mường Thanh.

Ông Phạm Đình Lai, Trưởng phòng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Môi trường) khẳng định: Giống lúa là yếu tố cốt lõi để hình thành mô hình sản xuất giảm phát thải, đảm bảo chất lượng, an toàn. Muốn giữ vững và phát triển bền vững thương hiệu gạo Điện Biên, trước hết phải có giống tốt, phù hợp với nhiều phân khúc thị trường. Thực tế trên cánh đồng Mường Thanh hiện nay có nhiều giống lúa chất lượng như: Séng cù, Bắc thơm, Dự hương, Đài thơm, các loại nếp… Bà con thường chọn giống phù hợp với chất lượng và điều kiện canh tác. Trước đây, tỉnh Điện Biên từng xây dựng chỉ dẫn địa lý cho hai giống IR 64 và Bắc thơm số 7, nhưng sau 5 - 7 năm canh tác, các giống đó bắt đầu thoái hóa, năng suất và chất lượng giảm mạnh. Vì vậy, các nhà nghiên cứu đã tạo ra giống mới, tiếp tục giữ gìn thương hiệu “gạo Điện Biên”. Việc đưa giống lúa mới canh tác trên cánh đồng Điện Biên không làm mất thương hiệu gạo Điện Biên mà còn tạo ra các giống mới chất lượng, phù hợp với nhiều phân khúc thị trường.

Các giống lúa chất lượng, đảm bảo điều kiện có thể canh tác trên cánh đồng Mường Thanh.

Trong dự án “Tạo lập, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận cho sản phẩm Gạo Mường Thanh và Dứa mật Pu Lau”, tiêu chí chứng nhận gạo Mường Thanh chú trọng nguồn gốc xuất xứ, giống chủ lực, thu thập mẫu phân tích theo TCVN 8548:2011 và TCVN 9027:2011, lấy mẫu tại 12 xã trong cánh đồng và 9 xã ngoài, với ít nhất 45 mẫu. Qua đó xác định chính xác các giống chủ lực như: Séng cù, vai gãy, Hana, Đài thơm, Tám thơm, nếp N97, N87 để bảo vệ chất lượng gạo nguyên bản Điện Biên.

Theo nội dung dự án, việc đưa giống mới không đồng nghĩa với mất đi thương hiệu gạo Điện Biên. Những giống mới qua thử nghiệm, có chất lượng tốt, phù hợp có thể được triển khai gieo trồng trên cánh đồng Mường Thanh. Nếu đơn vị cung cấp giống muốn đưa vào cơ cấu chính thức cánh đồng, có cơ quan chuyên môn theo dõi và đánh giá trước, sau khi chứng minh tương đương hoặc vượt trội so với giống cũ về năng suất, chất lượng sẽ được đưa vào kế hoạch. Cơ quan chuyên môn sẽ tiến hành theo dõi giống lúa mới, nếu phát triển ổn định, được bà con ưa chuộng có thể nghiên cứu đưa vào cơ cấu giống hàng năm.

Trưởng phòng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Phạm Đình Lai nhấn mạnh: “Các giống lúa chỉ cần đứng vững trên các cánh đồng khoảng 10 năm là thành công. Hiện có nhiều giống mới thơm, dẻo, ngon hơn, song phải qua thử nghiệm, đánh giá kỹ lưỡng trước khi áp dụng đại trà, để tránh thoái hóa giống cũ, giữ vững chất lượng gạo Điện Biên. Việc đa dạng hóa giống lúa vừa đáp ứng nhu cầu thị trường, vừa giảm rủi ro bệnh hại vốn thường xảy ra khi phụ thuộc vào 1 - 2 giống chính”.

Việc sử dụng giống lúa chất lượng sẽ giúp giữ gìn thương hiệu gạo Điện Biên.

Việc sử dụng các giống lúa chất lượng, áp dụng khoa học kỹ thuật và quản lý nghiêm ngặt tiêu chí trên cánh đồng Mường Thanh sẽ góp phần củng cố và phát triển thương hiệu gạo Điện Biên. Từ đó, những hạt gạo trên cánh đồng Mường Thanh không chỉ là sản phẩm nông nghiệp mà còn là biểu tượng của lịch sử canh tác và giá trị văn hóa vùng Tây Bắc. Nếu tiếp tục giữ vững nền tảng giống chất lượng, liên kết sản xuất cộng đồng, công tác quản lý giống ngày càng hiệu quả, thương hiệu gạo Điện Biên sẽ không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn có thể vươn ra thị trường quốc tế, trở thành niềm tự hào của cả vùng.

Phạm Quang