Giữ gìn, phát huy nét đẹp tết cổ truyền dân tộc

Ảnh minh họa

Tết Nguyên đán còn được gọi là “Tết cả” - Tết lớn nhất trong năm, diễn ra vào mùa xuân, thời điểm kết thúc một chu kỳ bốn mùa xuân - hạ - thu - đông để bước vào một chu kỳ mới, một khởi đầu mới, nên luôn được gửi gắm nhiều ước vọng. Nguyên nghĩa của tết chính là “tiết”. Ngày xưa, theo chu kỳ canh tác nông nghiệp, một năm thời gian được phân chia thành 24 tiết khí khác nhau và ứng với mỗi tiết khí có một thời khắc “giao thừa”, trong đó tiết khí quan trọng nhất là tiết khởi đầu của một chu kỳ canh tác, gieo trồng, tức là Tiết Nguyên đán sau này gọi là Tết Nguyên đán. Tết Nguyên đán diễn ra vào đúng giao thời kết thúc mùa đông giá rét chuyển sang mùa xuân khí trời mát mẻ, cây cối đâm chồi nẩy lộc. Không khí thiêng liêng của Tết Nguyên đán, cùng với khí tiết mùa xuân khiến lòng người rạo rực, háo hức một niềm vui, niềm tin vào cuộc sống, vào tương lai.

Đối với người Việt, Tết Nguyên đán hết sức quan trọng và linh thiêng, được nhiều người mong đợi, nhất là những người đi làm ăn xa nhà, trở về sum vầy cùng gia đình, tận hưởng niềm vui đoàn tụ; cùng nhau nhìn nhận lại những việc đã làm trong năm cũ, đồng thời thực hiện các tập tục văn hóa (phong tục, tập quán) tốt đẹp với gia đình, dòng họ, cộng đồng và những gì đẹp nhất, ngon nhất, tốt nhất đều được dành cho ngày tết. Cũng chính vì thế mà mọi gia đình dù có nghèo khó đến mấy nhưng tết đến cũng cố gắng sắm sửa một vài mâm cỗ để cúng ông bà, tổ tiên. Việc làm này đã tác động sâu sắc vào tâm thức của bao thế hệ người Việt; vì vậy, dù trải qua biết bao thời gian,nhưng những phong tục đón tết, vui Tết cổ truyền của người Việt vẫn giữ được những nét văn hóa riêng, đậm đà bản sắc dân tộc.

Tùy theo mỗi vùng miền hoặc theo quan niệm về tín ngưỡng, tôn giáo khác nhau, mà phong tục tập quán Tết cổ truyền ở từng địa phương cũng có những nét khác nhau. Tuy nhiên, xét về tổng thể, phong tục của ngày tết được chia làm ba khoảng thời gian, gồm: Tất niên, Giao thừa và Tân niên. Mỗi khoảng thời gian ứng với những hoạt động như: Tống cựu nghinh tân; Đưa ông Táo về trời vào ngày 23 tháng Chạp; Gói bánh chưng, bánh tét; chưng hoa ngày tết (đào, mai, quất…); Chưng mâm ngũ quả; thăm viếng mộ tổ tiên, mời vong linh tổ tiên về ăn tết với con cháu; Cúng giao thừa; Xông đất; Chúc tết và mừng tuổi ông bà, cha mẹ, họ hàng, bạn bè; Xuất hành đầu năm; Đi lễ chùa đầu năm; Hái lộc đầu xuân. Những phong tục mang tính linh thiêng đó đều nhằm cầu mong cho sự tốt lành, may mắn, thành công và sức khỏe trong năm mới. Bên cạnh những phong tục linh thiêng ngày tết, người Việt xưa còn ăn tết, vui xuân bằng các hoạt động vui tươi, lành mạnh như: hội đánh vật, ném còn, chơi đu, bơi thuyền, chọi trâu, đua ngựa và các trò chơi dân gian khác, thể hiện tình làng nghĩa xóm, đoàn kết, gắn bó cộng đồng; hình thành, vun đắp, giữ gìn văn hóa làng xã từ đời này qua đời khác.

Với sự tôn trọng đa dạng văn hóa của các cộng đồng, chúng ta cần nhìn nhận Tết Nguyên đán là một trong những di sản văn hóa hàng đầu của dân tộc Việt Nam, xứng đáng được thấu hiểu, bảo tồn, phát huy, phát triển và quảng bá. Tuy nhiên, trong thời kỳ hiện đại, với nhịp sống công nghiệp, bên cạnh phần lớn người dân, gia đình Việt Nam vẫn duy trì nhiều tập tục văn hóa tốt đẹp của Tết Nguyên đán, thì cũng xuất hiện nhiều quan điểm khác nhau về việc giữ gìn nét đẹp cổ truyền này. Đặc biệt, trước sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường, nhiều phong tục tốt đẹp của Tết cổ truyền đã bị mai một, bị biến tướng với nhiều hình thức và mức độ khác nhau, làm sai lệch bản chất tốt đẹp, ảnh hưởng tiêu cực đến xã hội, sinh hoạt cộng đồng...

Có thể chỉ hàng loạt phong tục ngày tết bị biến tướng sai lạc như: Tục biếu, tặng quà tết - vốn là một truyền thống tốt đẹp, xuất phát từ sự biết ơn và tình cảm chân thành, không nặng về giá trị vật chất, mà chủ yếu mang ý nghĩa tinh thần, do đó người nhận và người tặng quà đều thoải mái, vui vẻ. Tuy nhiên, tục lệ tốt đẹp đó đang bị lạm dụng, biến tướng, trở thành một hình thức biếu xén công khai, thường là cấp dưới biếu cấp trên hoặc doanh nhân biếu người có chức quyền những món quà có giá trị nhằm cầu danh lợi. Trước tình trạng này, Ban Bí thư T.Ư, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành các chỉ thị, trong đó có quy định “Nghiêm cấm việc biếu, tặng quà tết cho lãnh đạo cấp trên, cấp trên “tranh thủ” cấp dưới với mọi hình thức”. Tục mừng tuổi (lì xì) đầu năm mới cũng đang bị vận dụng sai lệch so với ý nghĩa truyền thống tốt đẹp. Tiền lì xì vốn là tiền mới, mệnh giá nhỏ để mừng tuổi người già, trẻ nhỏ, có ý nghĩa tượng trưng cho sức khỏe, may mắn, phát đạt, nhưng nhiều khi đã biến tướng, bị người lớn lợi dụng, trở thành một kiểu hối lộ công khai với trị giá tiền rất lớn, làm bẩn đục tâm hồn trong sáng nhất là đối với trẻ thơ. Ðó còn là sự biến tướng của một số tập tục mang màu sắc tâm linh như hái lộc đầu năm, đi chùa khai Xuân, dâng sao giải hạn... Những tập tục này xuất phát từ mong muốn của nhiều người được ban cho tài lộc, may mắn, bình an, song khi sự mong muốn vượt qua ý nghĩa lành mạnh đã làm nảy sinh tiêu cực. Chẳng hạn, tập tục hái lộc vào thời khắc giao thừa hoặc sáng mồng 1 Tết, với mong muốn một năm sung túc, phúc lộc tràn đầy. Tuy nhiên, với suy nghĩ sai lạc, cành lộc càng to thì tài lộc càng nhiều, nên có người đã bẻ cây xanh một cách không thương tiếc, dẫn đến lộc chưa thấy đâu nhưng đã làm cho cây xơ xác, tiêu điều. Hoặc như việc sắm sanh lễ vật “khủng”, dâng sao giải hạn với đồ lễ lên đến hàng trăm triệu đồng, gài tiền vào tượng thần linh, chen lấn xô đẩy, giẫm đạp lên người khác để cướp lộc… thì còn đâu nữa tính linh thiêng. Ngay cả như tập tục xin - cho chữ với ý nghĩa văn hóa thanh tao, đầu năm tôn vinh tri thức, “tôn sư trọng đạo”, cầu mong may mắn, bình an, … cũng dần dà biến đổi, biến tướng thành một hoạt động mua - bán đơn thuần, xô bồ, phản văn hóa. Không chỉ các tập tục linh thiêng ngày tết bị biến tướng, mà tình trạng một số thú chơi có tính giải trí trong những ngày tết cũng bị lạm dụng, biến tướng thành tệ cờ bạc, sát phạt ăn thua, thậm chí xẩy ra bạo lực nhằm phân giải thắng thua... từ đó gây ra hậu quả không thể lường trước.

Vẫn biết rằng, xã hội phát triển thì những phong tục, tập quán truyền thống cũng có sự điều chỉnh cho phù hợp với cuộc sống hiện đại. Tuy nhiên, sự thay đổi biến tướng làm băng hoại đến đạo đức, văn hóa ứng xử của con người, rất xa lạ với truyền thống tốt đẹp của dân tộc; tác động tiêu cực đến suy nghĩ, nhận thức và hành vi của các thế hệ sau này là điều không thể chấp nhận được. Vì vậy, thiết nghĩ việc giữ gìn nét đẹp văn hóa của Tết cổ truyền Việt Nam là rất cần thiết và trách nhiệm không của riêng ai. Điều đó, đòi hỏi mỗi người dân Việt Nam dù đang sinh sống ở trong nước cũng như nước ngoài đều phải cùng nhau bảo tồn và phát huy những nét đẹp truyền thống văn hóa của Tết Việt bằng cách trân trọng, thực hành và trao truyền lại cho các thế hệ; đồng thời cũng cần phê phán, đấu tranh loại bỏ những hủ tục trong dịp Tết Nguyên đán, để cho các giá trị văn hóa tốt đẹp của ngày tết ngày càng hoàn thiện, góp phần hình thành những thế hệ người Việt Nam vừa hiện đại, vừa không xa rời bản sắc văn hóa dân tộc.

Trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc giữ gìn và trân quý những giá trị tốt đẹp của ngày Tết cổ truyền chính là góp phần phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, làm cho mọi người Việt Nam càng thêm yêu quê hương, đất nước, càng gắn bó mật thiết với gia đình, với cộng đồng, sống có trách nhiệm hơn với quá khứ, với hiện tại và cả với tương lai. Và mỗi khi những nét đẹp văn hóa của Tết cổ truyền dân tộc được lan tỏa trong tâm hồn của mỗi người Việt Nam, thì nó sẽ trở thành nguồn lực nội sinh to lớn, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước.

LINH NHÂN