Giữ hồn dân tộc giữa toàn cầu hóa

Gìn giữ tiếng mẹ đẻ từ hoạt động nhà trường

Cuộc thi “Bảo tồn tiếng dân tộc Tày, Nùng” được phát động và tổ chức thi từ tháng 3 - 5/2025 tại các trường THCS và THPT trên địa bàn 8 huyện và Thành phố trong vùng CVĐC Non nước Cao Bằng. Đối tượng dự thi là học sinh, thành viên của Câu lạc bộ “Cùng em khám phá CVĐC” tại các trường THCS, THPT đã thu hút 57 hồ sơ là mô hình sáng tạo lan tỏa tinh thần bảo tồn di sản văn hóa DTTS của CVĐC trong trường học.

Nội dung thi khơi dậy năng khiếu, tính sáng tạo trong sử dụng ngôn ngữ Tày, Nùng, gồm: thi trắc nghiệm kiến thức trả lời 20 câu hỏi kiến thức chung. Thi năng khiếu, các đội thi trình bày phần thi bằng tiếng dân tộc Tày hoặc Nùng, lựa chọn một hình thức trong các nhóm dự thi: sản phẩm hội họa, mô hình (tranh vẽ, báo tường...); sản phẩm về sáng tác thơ ca, hò vè, đặt lời mới cho các làn điệu dân ca; sản phẩm văn chương, tùy bút, kịch, tiểu phẩm, diễn xướng; thuyết minh hướng dẫn du lịch, quảng bá về địa phương... Thi bốc thăm trả lời câu hỏi, các đội thi trả lời bằng tiếng dân tộc Tày, Nùng, với các chủ đề: giới thiệu về một nghề thủ công truyền thống; món ẩm thực đặc trưng; trang phục truyền thống của dân tộc; điểm di sản ấn tượng của CVĐC Toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng…

Vượt qua vòng sơ khảo đầy kịch tính với những báo cáo tâm huyết và sản phẩm sáng tạo, 12 đội thi xuất sắc tiến vào bán kết và chọn 8 đội tham gia vòng chung kết ngày 29/5/2025, nơi mà tri thức, tài năng, đam mê và bản sắc văn hóa Tày, Nùng được hội tụ và tỏa sáng trong cuộc thi. “Em không nghĩ tiếng nói Tày, Nùng quê mình lại hay đến vậy, cho đến khi em thử viết thơ bằng tiếng Tày, em đã hiểu thêm nhiều từ ngữ Tày gắn với vốn cổ rất sinh động, hàm chứa ý nghĩa nhân văn sâu sắc” - Em Triệu Thị Duyên, thành viên đội Trường THCS Minh Thanh (Nguyên Bình), đội đoạt giải nhất khối THCS, chia sẻ với đôi mắt sáng, nụ cười tươi niềm tự hào.

Những sân khấu của sáng tạo và truyền cảm hứng

Tại cuộc thi chung kết, các phần thi diễn ra hấp dẫn: trắc nghiệm kiến thức, năng khiếu, trả lời câu hỏi bằng tiếng Tày hoặc Nùng. Mỗi tiết mục, mỗi nội dung thi là một bức tranh đa sắc về ngôn ngữ, văn hóa, lịch sử và cảnh quan Non nước Cao Bằng… Đội Trường THPT Đàm Quang Trung (Hà Quảng) khiến cả hội trường xúc động khi tái hiện tiểu phẩm kịch ngắn về câu chuyện cô bé học sinh tìm lại tiếng nói của dân tộc mình qua những trang sách cũ của bà ngoại. Diễn xuất mộc mạc, lời thoại bằng tiếng Nùng chân chất như hơi thở của miền quê núi đá, đã giúp đội đoạt giải nhất khối THPT.

Trong phần thi năng khiếu, đội Trường THCS Phúc Sen (Quảng Hòa) làm khán giả trầm trồ với bản hò vè giới thiệu nghề rèn truyền thống bằng tiếng Nùng An; đội Trường THPT Hòa An lại chọn cách thể hiện thông qua tranh vẽ và thuyết minh về thắng cảnh động Ngườm Ngao, một viên ngọc quý di sản địa chất trong CVĐC Non nước Cao Bằng.

Đặc biệt, phần thi thuyết minh du lịch bằng tiếng Tày, Nùng không chỉ thể hiện vốn ngôn ngữ, mà còn là bài học thực tế về việc làm du lịch bền vững gắn với bản sắc văn hóa. “Em thấy tự hào khi giới thiệu về bản làng của mình bằng chính tiếng mẹ đẻ. Mỗi câu, mỗi chữ là một sợi dây nối em với cội nguồn văn hóa Tày, Nùng”, em Lương Văn Hùng, đội Trường THPT Quảng Uyên bày tỏ.

Cuộc thi “Bảo tồn tiếng dân tộc Tày, Nùng” đã động viên, khuyến khích học sinh xây dựng nhiều phần thi hấp dẫn, sáng tạo về sử dụng ngôn ngữ Tày, Nùng trong hoạt động văn hóa, văn nghệ.

Di sản sống giữa đời thường

Cuộc thi không chỉ là sân khấu để học sinh thể hiện năng khiếu mà còn là nâng cao ý thức trách nhiệm về bảo tồn bản sắc văn hóa cho các em học sinh trong cuộc sống. Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nông Thị Tuyến nhấn mạnh: Các em học sinh tham gia cuộc thi đều ở trong vùng di sản CVĐC Non nước Cao Bằng. Tổ chức cuộc thi góp phần đa dạng hóa hình thức giáo dục về CVĐC toàn cầu UNESCO trong trường học; khuyến khích, động viên các em tìm hiểu sâu sắc hơn về giá trị ngôn ngữ dân tộc mình, thúc đẩy hoạt động của Câu lạc bộ “Cùng em khám phá CVĐC”, đồng thời, mở ra phong trào học, yêu thích sử dụng tiếng DTTS Tày, Nùng trong giới trẻ, góp phần bảo vệ ngôn ngữ bản địa trước nguy cơ mai một.

Bên cạnh những giá trị truyền thống, cuộc thi còn kết nối chặt chẽ dùng tiếng bản ngữ Tày, Nùng để tuyên truyền về thực hiện các mục tiêu bảo vệ giá trị di sản văn hóa bản địa, di sản CVĐC, vận hành CVĐC Non nước Cao Bằng phát triển bền vững. Giám đốc Ban quản lý CVĐC Non nước Cao Bằng Vi Trần Thùy chia sẻ: Mỗi lời ca, tiếng hát, làn điệu dân ca dân vũ, những bài thuyết trình, kể chuyện… bằng tiếng dân tộc Tày, Nùng cất lên từ chính các em học sinh đều là cầu nối đưa du khách và thế hệ trẻ đến gần hơn với di sản CVĐC. CVĐC Non nước Cao Bằng không chỉ là không gian địa chất mà là không gian sống động của đồng bào các DTTS với nền văn hóa bản địa phong phú, đặc sắc và hấp dẫn. Đây sẽ là nguồn “tài nguyên” hấp dẫn, riêng có của Cao Bằng để thúc đẩy phát triển du lịch bền vững.

Phát huy mô hình Câu lạc bộ “Cùng em khám phá CVĐC” trong trường học, vận động các em học sinh tích cực tham gia Cuộc thi “Bảo tồn tiếng dân tộc Tày, Nùng”… trở thành một trong những nội dung chiến lược quan trọng về bảo tồn ngôn ngữ DTTS và giáo dục di sản theo cách gần gũi, hấp dẫn. Cuộc thi không chỉ lan tỏa trong phạm vi trường học, các phần thi nổi bật còn được đăng tải trên các trang mạng xã hội, fanpage của CVĐC Non nước Cao Bằng, tạo hiệu ứng truyền thông mạnh mẽ trong xã hội.

Những nhà truyền lửa không tuổi

Đằng sau thành công của cuộc thi là sự âm thầm hỗ trợ lãnh đạo, cán bộ Ban Quản lý CVĐC Non nước Cao Bằng, những bậc cao niên, nghệ nhân địa phương có vốn sống văn hóa bản địa phong phú, các thầy cô giáo nhà trường, những người giữ lửa văn hóa. Cô giáo Hoàng Thị Duyên, Trường THPT Cao Bình kể lại: Có em học sinh lần đầu nói tiếng Tày trên sân khấu, ban đầu còn ngượng, nhưng khi hiểu được ý nghĩa, em ấy đã luyện mỗi ngày, học từng chữ, từng âm với ông bà. Đó chính là hiệu quả giáo dục mà sách vở không có được.

Ở một góc khác, cô Lục Thị Tình, giáo viên hướng dẫn đội Trường THCS Đông Khê cho biết: “Tôi cảm thấy hạnh phúc khi các em học sinh lần đầu đặt lời mới cho dân ca bằng tiếng Tày. Mỗi lần các em cất giọng, tôi như nghe lại tuổi thơ mình nơi triền núi”.

Giải thưởng cao nhất không chỉ dành cho những phần thi xuất sắc, mà khơi dậy tinh thần kết nối giữa CVĐC Non nước Cao Bằng với các trường học, giữa thế hệ trẻ với bậc cao niên, nghệ nhân bản địa sử dụng tiếng bản ngữ, giữa nhà trường và cộng đồng DTTS. Những buổi tối luyện tập, những giờ học ngoại khóa bằng tiếng dân tộc… đang lan tỏa khắp các thôn bản trong vùng di sản để tiếng Tày, Nùng luôn được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Giữ tiếng mẹ đẻ - giữ hồn dân tộc

Học sinh tham dự cuộc thi đa số là dân tộc Tày, Nùng và một số dân tộc khác. Vì thế cuộc thi “Bảo tồn tiếng dân tộc Tày, Nùng” đã và đang vượt qua khuôn khổ một sự kiện văn hóa - giáo dục. Đó là một mô hình điểm, một bài học sống động về cách giữ gìn tiếng mẹ đẻ - bản sắc văn hóa thông qua sân chơi trường học, cộng đồng và sự kết nối liên thế hệ. Từ sân chơi sáng tạo ấy, một thông điệp đã lan tỏa khắp vùng đất cổ Tày, Nùng miền Non nước Cao Bằng: bản sắc không chỉ để tự hào mà phải được thực hành, nói lên, hát lên, sống cùng… Tiếng nói bản địa không nằm im trong từ điển. Nó sống trong từng lời ru, từng câu chuyện cổ, từng lần em học sinh rụt rè cất tiếng Tày, Nùng đầu tiên trên sân khấu. Khi thế hệ trẻ tự hào nói tiếng dân tộc mình, đó là khi văn hóa ấy hồi sinh thật sự.

Giữa một thế giới toàn cầu hóa, ở Cao Bằng, ngôn ngữ DTTS Tày, Nùng vẫn đang được bảo tồn, phát huy đưa vào giảng dạy trong trường học với ý thức của thế hệ trẻ nói trong lớp học, giữa sân trường, trong từng bản làng, bên dòng suối, trên lưng đèo. Nơi tiếng nói, ngôn ngữ đồng bào dân tộc Tày, Nùng cất lên là một tuyên ngôn về quyền được tồn tại, được tỏa sáng của các DTTS hòa trong bản sắc dân tộc Việt Nam.

Trường Hà