Giữ lửa làng nghề truyền thống làm đèn ông sao Báo Đáp

Kỳ công nghề làm đèn ông sao

Xuôi quốc lộ 21 khoảng 10 km, chúng tôi tìm về với làng nghề truyền thống làm đèn ông sao Báo Đáp để cảm nhận không khí trước thềm tết Trung thu đang tới gần. Được mệnh danh là thủ phủ đèn ông sao lớn nhất miền Bắc, làng nghề Báo Đáp trong những ngày này càng thêm tấp nập bởi những người lái thương từ khắp nơi đổ về đặt hàng.

Cũng giống như những năm trước, người dân làng Báo Đáp đã chuẩn bị cho dịp tết Trung thu này từ vài tháng trước. Theo nghề truyền thống làm đèn ông sao đã mấy chục năm, bà Nguyễn Thị Mỹ (xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định) cho biết: “Bắt đầu từ tháng Giêng, gia đình tôi đã bắt đầu chuẩn bị cho một mùa làm đèn ông sao mới.

Bà Nguyễn Thị Mỹ (xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định) tất bật với công việc đóng gói đèn ông sao trước thềm tết Trung thu tới gần.

Vật liệu làm đèn khá đơn giản gồm có tre nứa, giấy bóng kính và xương cây đay làm cán. Không giống như các sản phẩm khác, đèn ông sao của làng Báo Đáp được làm hoàn toàn theo phương pháp thủ công. Để làm được một chiếc đèn ông sao thì ban đầu người thợ phải xác định được kích thước của đèn sau đó bắt đầu lên sườn khung, dán giấy bóng kính và sau cùng là vẽ trang trí”.

Từng công đoạn một, dù nhỏ đến đâu cũng đòi hỏi sự tỉ mẩn, kiên trì qua đôi bàn tay khéo léo của người thợ. Để tiết kiệm thời gian, gia đình bà Mỹ thường chia các công đoạn ra để làm. Cụ thể, 3 tháng đầu gia đình bà Mỹ chỉ làm khung cho đèn, 3 tháng tiếp theo sẽ tập trung vào công đoạn dán và trang trí, đến gần ngày tết Trung thu thì chỉ cần gói và xuất hàng cho các thương buôn đưa đi các địa phương khác tiêu thụ.

Cũng theo bà Mỹ, để làm ra những chiếc đèn ông sao đẹp, người dân thôn Báo Đáp phải ngâm tre từ rất sớm để nan có đủ độ dẻo, khi uốn chiếc đèn sẽ căng phồng, không bị gãy. Đèn ông sao được chia làm 3 loại: Loại lớn có đường kính 50cm, loại vừa 40cm và loại nhỏ 30cm. Do kích cỡ đèn khác nhau nên khi chẻ nan, người thợ phải phân loại rõ ràng.

Nan tre dùng để tạo vòng tròn quanh ngôi sao được quấn tua rua giấy nhuộm các màu tươi sáng, rực rỡ. Giấy bóng màu được cắt thành những cánh sao đều tăm tắp để sẵn thành từng bó. Người thợ chỉ cần quệt hồ dán lên bộ khung tre thật cẩn thận sao cho vừa mà cánh không bị bong. Đèn sau khi dán, viền cánh xong thì dùng một thanh tre chống căng mặt đèn rồi dựng ở sân phơi cho khô, sau đó mới tháo ra bó thành từng cọc và xếp gọn gàng chờ ngày thương lái về thu mua.

Vì sản xuất bằng thủ công, phải trải qua nhiều công đoạn mất khá nhiều công sức và thời gian nên đèn ông sao làng Báo Đáp lúc nào cũng được khách hàng ưu tiên lựa chọn. Năm nay, thị trường đèn ông sao có nhiều khởi sắc nên người dân làng Báo Đáp ai nấy đều vui mừng, phấn khởi, nhà nào cũng tranh thủ làm hết công suất, thậm chí thuê thêm người làm để hoàn thành đúng đơn hàng cho khách.

Giữ lửa truyền thống làng nghề Báo Đáp

Theo những người lớn tuổi làng nghề Báo Đáp, nghề làm đèn ông sao đã có từ những năm 50 - 60 của thế kỷ trước. Thời điểm đó, các loại hoa giấy, hoa ni-lon, đèn ông sao của làng đã có mặt tại các phiên chợ ở các tỉnh, thành phố phía Bắc. Do nghề xuất hiện sớm nên đến nay hầu hết người dân trong làng, từ những người lớn tuổi cho đến các cháu thiếu nhi đều có thể nắm chắc các bước để hoàn thiện một chiếc đèn ông sao với kích thước khác nhau.

Gắn bó với nghề làm đèn ông sao từ khi còn nhỏ, tính tới năm nay đã hơn 40 năm theo nghề, bà Nguyễn Thị Thiếu (xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định) cho hay: “Mình biết đến và gắn bó với nghề này ngay từ khi còn nhỏ, ban đầu thì bố mẹ làm chính, mình chỉ phụ những công việc nhỏ nhặt, thế nhưng làm nhiều rồi quen, cũng học theo bố mẹ làm tất cả các công đoạn. Tới lúc lớn thì tự mình có thể làm thành thạo một chiếc đèn mà không cần ai giúp đỡ, từ lúc lấy chồng tới nay thì đây vẫn là công việc chính đưa lại thu nhập cho gia đình.”

Không chỉ có bà Thiếu mà rất nhiều các gia đình làng Báo Đáp vẫn giữ được nghề truyền thống của cha ông. Nếu ghé thăm làng Báo Đáp vào thời điểm trước tết Trung thu 1 tháng thì ta sẽ thấy những thùng đèn ông sao xếp đầy trong nhà. Những mảng giấy bóng kính được cắt đều và in hoa văn xếp thành từng chồng gọn gàng để chuẩn bị lên khung. Hình ảnh những cụ già mải mê ngồi cắt sợi, đôi bàn tay thoăn thoắt ngồi phết hồ dán cùng lũ nhỏ, hay sự tỉ mỷ của những chàng thanh niên khi cuốn dây kim tuyến làm thành vòng tròn ngoài cùng của đèn ông sao hoặc bốc xếp vận chuyển đèn ông sao cho khách ở xa đã dần trở nên quen thuộc với những người dân làng Báo Đáp và những thương lái tới đây.

Bên cạnh làng nghề làm đèn ông sao, làng Báo Đáp còn có nghề nhuộm nên người dân cũng tiết kiệm được một phần chi phí sản xuất. Thay vì phải bỏ ra một phần chi phí lớn để mua giấy bóng kính màu thì người dân làng Báo Đáp chỉ cần mua giấy bóng kính màu trắng rồi tự tay ngâm, nhuộm giấy thành màu xanh, đỏ, vàng để điều chỉnh màu sắc theo ý của mình. Từ cách pha trộn màu nhuộm đến những hoa văn trên sản phẩm đèn ông sao làng Báo Đáp đã trở thành nét riêng đặc trưng mà chỉ đèn ông sao sản xuất tại làng nghề Báo Đáp mới có được. Sản phẩm xuất đi chỉ là một chiếc đèn ông sao đơn giản nhưng trong đó là vô vàn những bí kíp mà người làng nghề Báo Đáp truyền tai nhau để cùng phát triển làng nghề truyền thống.

Thời điểm hiện tại, làng nghề Báo Đáp không chỉ là nguồn cung chủ yếu của miền Bắc mà còn là nguồn cung cho các lái thương miền Nam, thậm chí nhiều cơ sở sản xuất làng Báo Đáp chỉ chuyên sản xuất các đơn cung cấp sản phẩm cho các lái buôn miền Nam. Trung bình một ngày mỗi người dân làng Báo Đáp có thể làm được 150 - 200 chiếc đèn, thời điểm cách trung thu 1 tháng cơ sở sản xuất nào có đơn đặt hàng nhiều thì phải thuê thêm nhân công, tiền trả nhân công là 200.000 – 250.000 đồng/ngày. Nếu trừ chi phí đi thì người dân làng Báo Đáp có thể có thu nhập từ 50 – 100 triệu đồng mỗi tháng.

Trong quá trình phát triển làng nghề, người dân làng Báo Đáp cũng gặp khó khăn vì đồ chơi có xuất xứ từ Trung Quốc tràn về chiếm lĩnh thị trường. Thế nhưng, đèn ông sao làng Báo Đáp lại mang một sắc thái riêng, những chiếc đèn ông sao dân giã, dưới ánh trăng đêm rằm trung thu, vẫn trở nên hấp dẫn đến lạ kỳ. Nó được trẻ em cả nước mong chờ để cùng nhau rước đèn ông sao trong đêm trung thu, được người nước ngoài yêu thích vì chứa đựng trong đó tinh hoa và bản sắc dân tộc Việt.

Nghề làm đèn ông sao tuy vất vả, thế nhưng khi được hỏi về định hướng phát triển kinh tế gia đình trong những năm tới, bà Nguyễn Thị Thiếu khẳng định: “Trong tương lai tôi sẽ vẫn gắn bó với nghề truyền thống mà cha ông đã để lại. Bản thân tôi thấy rằng nghề làm đèn ông sao sẽ không bao giờ mai một và sẽ ổn định qua các năm vì thú chơi này là vẻ đẹp truyền thống của dân tộc. Dù có nhiều mặt hàng cạnh tranh nhưng chúng tôi tin rằng sản phẩm đèn ông sao làng Báo Đáp sẽ vẫn là lựa chọn hàng đầu của các gia đình cho con em mình mỗi dịp tết Trung thu tới gần.”

Lương Hằng