Gỡ khó 'bài toán' tài chính ESG cho doanh nghiệp xuất khẩu

Thông tin từ Vụ Chính sách đa biên (Bộ Công thương), sau 5 năm Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) chính thức có hiệu lực, thương mại giữa Việt Nam và EU đã tăng trưởng tích cực. Xét về kim ngạch trao đổi thương mại hai chiều, kể từ năm 2020 khi hiệp định có hiệu lực, kim ngạch hai chiều tăng từ 55,4 tỷ USD năm 2020 lên đến 68,3 tỷ USD năm 2024.

Trong đó, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang EU đạt 40,1 tỷ USD năm 2020 tăng lên 51,6 tỷ USD năm 2024, tăng khoảng 28,6%; thặng dư thương mại giữa Việt Nam với EU tăng từ 24,8 tỷ USD năm 2020 lên 34,9 tỷ USD.

Tuy nhiên, trị trường EU đang có những quy định rất khắt khe, đặc biệt là rào cản xanh buộc các doanh nghiệp Việt muốn xuất khẩu vào thị trường này phải thay đổi.

"Việc bỏ qua ESG có thể khiến doanh nghiệp Việt bị loại khỏi cuộc chơi, bất kể sản phẩm có hoàn hảo đến đâu", bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty TNHH tư vấn và quản lý MCG, nhấn mạnh tại hội thảo chuyên đề “Hướng dẫn và hỗ trợ tài chính cho việc thực hiện ESG để thâm nhập thị trường EU”, do Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao tổ chức mới đây.

"Ngược lại, việc chủ động áp dụng các tiêu chuẩn này không chỉ là tuân thủ quy định mà còn là cơ hội vàng để nâng tầm thương hiệu, gia tăng giá trị và tạo lợi thế cạnh tranh vượt trội", bà nói tiếp.

Những rào cản ESG với doanh nghiệp Việt

Theo bà Cẩm Chi, ESG - ba tiêu chí môi trường (Environmental), xã hội (Social) và quản trị (Governance) - lần đầu tiên xuất hiện trong báo cáo của Liên Hợp Quốc từ năm 2004, đến nay, tổng tài sản ESG đã lên tới 41.000 tỷ USD. Điều này có nghĩa là ESG không chỉ còn là một khái niệm mà đã đi vào từng doanh nghiệp.

Trên thực tế, khi tham gia tư vấn cho doanh nghiệp Việt thực hành ESG, câu hỏi đầu tiên mà các doanh nghiệp hay hỏi: thực hành ESG thì có lợi ích gì?

Theo bà Nguyễn Cẩm Chi, đầu tiên, các doanh nghiệp phải đối mặt với rào cản xanh. Khi châu Âu dựng lên các rào cản xanh, vấn đề phát thải carbon được khu vực này "kiểm soát" rất kỹ.

"Thị trường nhập khẩu ở châu Âu lập luận rằng, nếu các quốc gia phát triển làm rất tốt việc giảm phát thải nhưng các nơi khác làm không tốt thì vấn đề phát thải carbon toàn cầu vẫn không được giải quyết triệt để. Điều này buộc các doanh nghiệp muốn xuất khẩu phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn về môi trường, từ quy trình sản xuất đến nguyên liệu đầu vào", bà Chi nói.

Thứ hai là EUDR (Quy định chống phá rừng của Liên minh châu Âu) - Quy định yêu cầu các công ty phải thực hiện thẩm định để chứng minh rằng sản phẩm bao gồm gỗ, cà phê, ca cao, cao su... không được sản xuất trên đất bị phá rừng hoặc suy thoái sau ngày 31/12/2020 - đang là một trong những rào cản mà các doanh nghiệp gỗ ở Việt Nam đang gặp phải.

Bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc khối tư vấn phát triển bền vững, Công ty TNHH tư vấn và quản lý MCG.

Chưa kể, có đến 50% hộ trồng cà phê ở Việt Nam chưa có hồ sơ địa chính, chưa truy xuất được vùng trồng. Ngoài ra, còn rất nhiều quy định khác mà châu Âu đang đưa ra và doanh nghiệp Việt muốn xuất khẩu vào thị trường này phải đáp ứng.

Không chỉ châu Âu, theo bà Cẩm Chi, ngay cả thị trường các nước châu Á gần Việt Nam như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... cũng đưa ra các tiêu chí xanh rất gắt gao.

"Tuy nhiên, đi cùng rủi ro là cơ hội mới. Khi tất cả mọi người đều nói khó quá, không làm được thì khi doanh nghiệp Việt đáp ứng ESG sẽ chiếm được lợi thế", bà Chi nói.

Đặc biệt, theo chuyên gia này, ESG hay phát triển bền vững trước đây chỉ dành cho doanh nghiệp lớn, nhưng đến hôm nay, chính doanh nghiệp nhỏ và vừa lại có nhiều thuận lợi hơn cho việc thực hành ESG với cơ cấu quản trị linh hoạt.

“Các doanh nghiệp thường hay nói 'ESG mang lại lợi nhuận dài hạn, nhưng chúng tôi không thấy'. Tuy nhiên, phải nhấn mạnh rằng, các doanh nghiệp phải thấy, nếu không có ESG thì các bạn sẽ không xuất khẩu được chứ chưa cần nói gì dài hạn về câu chuyện tiết kiệm điện, tiết kiệm năng lượng dài hạn mà doanh nghiệp thực hiện ESG đạt được”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Các chuyên gia tại hội thảo chuyên đề: “Hướng dẫn và hỗ trợ tài chính cho việc thực hiện ESG để thâm nhập thị trường EU”.

Ở góc nhìn khác, bà Chu Thị Kim Thanh, Phó giám đốc điều hành Công ty CP PRO Việt Nam, Liên minh tái chế bao bì Việt Nam, lại nhấn mạnh đến yếu tố EPR (Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất – Extended Producer Responsibility), trong việc xuất khẩu vào thị trường châu Âu.

Theo bà Kim Thanh, EPR có ba vai trò chính. Thứ nhất, gắn trách nhiệm cho nhà sản xuất, nhập khẩu. EPR yêu cầu nhà sản xuất và nhập khẩu chủ động chịu trách nhiệm với sản phẩm của mình sau khi bán ra thị trường. Thứ hai là thực hiện kinh tế tuần hoàn. Tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm chất thải, hướng tới phát triển bền vững. Thứ ba là giảm ô nhiễm môi trường.

"EPR là một công cụ để giảm ô nhiễm môi trường thông qua việc khuyến khích doanh nghiệp phải tính đến yếu tố môi trường ngay từ khâu thiết kế, sản xuất, phân phối", bà Kim Thanh lưu ý.

Trên thế giới, EPR được nhiều quốc gia áp dụng từ lâu. Ở châu Âu đã có từ những năm 1980, Mỹ và Canada có khoảng 100 mô hình EPR. Nhật Bản và Hàn Quốc có khung vững chắc từ hơn 20 năm. Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia đang triển khai từng bước. Còn ở Việt Nam, EPR cũng được biết đến từ khá lâu, nhưng trước đây chỉ với tinh thần khuyến khích làm nhưng không bắt buộc. Từ năm 2020, EPR là quy định bắt buộc trong Luật Bảo vệ môi trường 2020.

“Các quy định của EPR ở Việt Nam hiện nay tham khảo rất nhiều mô hình của Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc)”, bà Thanh thông tin.

3 lưu ý với doanh nghiệp khi thực hành ESG

Thực hành ESG là bắt buộc với doanh nghiệp Việt trong bối cảnh hiện nay để có thể tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, theo bà Nguyễn Cẩm Chi, doanh nghiệp cần cân nhắc chi phí đầu tư để lựa chọn những tiêu chí phù hợp chứ không ồ ạt chạy theo tất cả các tiêu chí.

Theo gợi ý của bà Cẩm Chi, doanh nghiệp cần lưu ý ba điều khi triển khai ESG: thứ nhất kiến thức về ESG chưa có hoặc chưa cập nhật kịp thời, thiếu tài chính để thực hiện ESG và thiếu dữ liệu để tính toán các tiêu chí.

Bà Cẩm Chi đánh giá, câu chuyện ESG không còn là xu hướng hay là lựa chọn mà hiện nay là bắt buộc. Doanh nghiệp cần phải hiểu rõ thị trường, có yêu cầu gì và muốn xuất khẩu vào cần phải làm đúng tiêu chí của thị trường đó. Mỗi một tháng, thậm chí là mỗi tuần luôn luôn có cập nhật về các chứng chỉ và các chứng chỉ cũng có sự thay đổi nhất định, trong khi với doanh nghiệp Việt, hiểu biết về các tiêu chí, chứng chỉ ESG còn rất sơ khai.

“Hiện nay, với khung khổ pháp lý vừa được nhà nước ban hành và đang dần hoàn thiện mới đây, doanh nghiệp có rất nhiều thuận lợi trong việc thực hành và đặc biệt là tiếp cận các nguồn hỗ trợ tài chính cho ESG”, bà Nguyễn Cẩm Chi nói thêm.

Các chuyên gia cũng thừa nhận, thách thức lớn nhất mà doanh nghiệp Việt đang gặp phải khi thực hiện ESG và EPR chính là tài chính. Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa lo ngại rằng chi phí đầu tư ban đầu quá lớn, trong khi khả năng thu hồi vốn chưa rõ ràng.

Chia sẻ về việc được sử dụng nhiều vốn đầu tư phát triển bền vững thời gian qua của Phúc Sinh Group, ông Nguyễn Duy Tâm, Giám đốc ESG Phúc Sinh Group, cho hay, khi nhận nhiều vốn về phát triển bền vững thì không phải là áp lực của Phúc Sinh nhưng là một cam kết. Điều quan trọng nhất với nhà đầu tư và các quỹ là họ xem lộ trình có khả thi hay không, có minh bạch hay không.

“ESG làm được hay không, đa phần là do lãnh đạo. Cách định hướng tương lai, lộ trình phát triển. Để gọi vốn thì phải chứng tỏ bằng những gì mình đã làm được trong quá khứ và sẵn sàng đưa ra cho các nhà đầu tư xem. Có một điều nhiều doanh nghiệp lo lắng, nhưng thực ra lại rất hiệu quả đó là tham vấn các bên liên quan, người lao động, cộng đồng xung quanh… Khi doanh nghiệp nhận được phản hồi từ nhân viên, cộng đồng xung quanh thì có thể có chiến lược, định hướng mục tiêu tốt hơn”, ông Nguyễn Duy Tâm chia sẻ.

Trong khi đó, gợi mở về cách tiếp cận nguồn tài chính ESG cho doanh nghiệp, ông Abhishek Mittal, Giám đốc điều hành Quỹ Aaviskaar Capital cho biết, đầu tư tác động là khoản đầu tư với mục đích tạo ra ảnh hưởng tích cực về xã hội và môi trường. Tổng tài sản được quản lý bởi ngành quản lý tài sản toàn cầu năm 2023 là 128 triệu tỷ USD thì đầu tư tác động chỉ chiếm khoảng 0,4%, nhưng trong 5 năm qua đã có mức tăng trưởng lên đến 14%.

Ông Abhishek Mittal, Giám đốc điều hành Quỹ Aaviskaar Capital.

Theo ông Abhishek Mittal, hiện tổng giá trị tài sản được quản lý của các nhà đầu tư tác động vào năm 2024 là 490 tỷ USD, trong đó có 6,17 tỷ USD cho các thị trường mới nổi tại Đông Nam Á.

Ba ngành trọng điểm đầu tư của Aaviskaar Capital, gồm: thứ nhất, nông nghiệp và thực phẩm với đối tượng là các doanh nghiệp xuất khẩu nông sản, trái cây tươi hoặc qua chế biến, ứng dụng phương pháp canh tác bền vững, công nghệ truy xuất nguồn gốc; doanh nghiệp phân phối hoặc sản xuất các sản phẩm hữu cơ hoặc chống biến đổi gen; doanh nghiệp cổ vũ thương mại công bằng và hỗ trợ nông dân, ngư dân địa phương.

Thứ hai, giải pháp chuỗi cung ứng với các doanh nghiệp mang đến các giải pháp bao bì – đóng gói thân thiện với môi trường. Doanh nghiệp cung cấp giải pháp logistics hiệu quả, chuỗi lạnh, kho bãi xanh, thích ứng biến đổi khí hậu; doanh nghiệp cung cấp năng lượng tái tạo cho sản xuất – xuất khẩu để giảm thải khí nhà kính.

Thứ ba, doanh nghiệp sản xuất – xuất khẩu với các nhà sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường, giảm thải năng lượng, tối ưu nguồn nguyên liệu, thực hành đạo đức; các doanh nghiệp dệt may, da giày nhất là các doanh nghiệp dùng đầu vào thiên nhiên, tái chế và có quy trình sản xuất bền vững.

“Chúng tôi đã hiện diện ở Indonesia, Bangladesh… hiện nay chúng tôi rất muốn mở vào Việt Nam”, ông Abhishek Mittal cho biết.

Theo ông Abhishek Mittal, một khu vực đang thu hút được các quỹ đầu tư tác động là các dự án liên quan đến biến đổi khí hậu như năng lượng tái tạo, điện mặt trời… Hiện các nhà đầu tư tác động ưu tiên các mục tiêu khí hậu với 69% tập trung vào giảm khí nhà kính, 67% tập trung vào thích ứng, chỉ 9% tổng tài sản không có mục tiêu khí hậu.

"Quỹ Aaviskaar Capital sẽ có khóa đào tạo miễn phí xây dựng năng lực cho SMEs, dự kiến trong quý IV/2025 hoặc quý I/2026. Khóa học sẽ đào tạo chuyên sâu để giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn từ các quỹ tài chính bền vững cho tối đa 30 doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu", ông nói.

Quốc Hải