Gỡ vướng thu hồi đất: Minh định cơ chế thực thi

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và môi trường Trần Đức Thắng giải trình làm rõ ý kiến trước Quốc hội. Ảnh: Quochoi.vn

Gỡ vướng cho công tác thu hồi đất

Trong phiên thảo luận tại hội trường Quốc hội về Dự thảo Nghị quyết quy định một số cơ chế chính sách nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai, một trong những nhóm vấn đề được nhiều đại biểu tập trung thảo luận là thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất.

Theo đó, Luật Đất đai 2024 đã quy định cụ thể 31 trường hợp Nhà nước thu hồi đất vì lợi ích quốc gia, công cộng. Tuy nhiên, trong bối cảnh đất nước đặt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội với tốc độ hai con số, dự thảo nghị quyết đã bổ sung thêm một số trường hợp Nhà nước thu hồi đất.

Các trường hợp được đề xuất bổ sung gồm: dự án trong khu thương mại tự do và trung tâm tài chính quốc tế; thu hồi đất để tạo quỹ đất thanh toán hợp đồng BT và tạo quỹ đất cho thuê đối với tổ chức đang sử dụng đất nhưng bị thu hồi; thu hồi phần diện tích còn lại của dự án khi nhà đầu tư đã đạt thỏa thuận trên 75% diện tích và nhận được sự đồng thuận của trên 75% số lượng người sử dụng đất.

Với quy định này trong dự thảo, các đại biểu đề nghị làm rõ yêu cầu bảo đảm phù hợp với quy định của Hiến pháp về quyền công dân và quyền tài sản; nghiên cứu chính sách hỗ trợ thỏa đáng với người có đất bị thu hồi nhằm hạn chế khiếu nại, tránh phát sinh cơ chế mới thiếu cơ sở pháp lý.

Một số ý kiến đề nghị dự thảo cần có cơ chế cụ thể xử lý phần diện tích còn lại khi đã đạt thỏa thuận trên 75% diện tích và 75% số lượng người sử dụng đất. Đồng thời, nhiều đại biểu đề nghị làm rõ căn cứ xác định tỷ lệ 75%, thậm chí cân nhắc nâng tỷ lệ hoặc chỉ áp dụng với các dự án quan trọng quốc gia.

Theo đó, đại biểu Hà Sỹ Đồng, đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị cho rằng, quy định về tỷ lệ 75% là điểm mở quan trọng nhưng cũng nhạy cảm và tác động trực tiếp đến quyền tài sản của công dân được Hiến pháp bảo hộ.

Nếu quy định chưa chặt sẽ xảy ra nguy cơ khiếu kiện kéo dài, mất đồng thuận, thậm chí tạo điểm nóng xã hội. Do đó, ông Đồng đề nghị Quốc hội cân nhắc kỹ hoặc nâng tỉ lệ này lên 80% đến 85% để tăng độ an toàn pháp lý và sức thuyết phục xã hội. Hoặc, quy định này chỉ nên áp dụng đối với các dự án trọng điểm quốc gia, dự án hạ tầng chiến lược, hoặc dự án đã bồi thường kéo dài nhiều năm nhưng không xong, chứ không áp dụng đại trà.

Điều quan trọng không nằm riêng ở tỉ lệ mà nằm ở cơ chế xác định giá bồi thường, cơ chế đối thoại, cơ chế tái định cư và cơ chế giám sát độc lập. Người dân cần thấy chính sách không phải là ép buộc mà là cùng thỏa thuận, sự công bằng. Một chính sách đất đai sẽ chỉ có giá trị khi người dân thấy mình được tôn trọng và quyền lợi của họ được bảo đảm trước khi Nhà nước thu hồi đất cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, ông đề nghị.

Cho rằng nội dung quy định tại nghị định sẽ giúp giải quyết những điểm nghẽn trong thu hồi đất nhiều năm qua, đại biểu Dương Khắc Mai, đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng lý giải thực tế đã xảy ra một số vấn đề không mong muốn trong việc dự án thỏa thuận với người dân, nhiều dự án phải dừng vì một người dân không đồng ý.

Tuy nhiên, để bảo đảm lợi ích hài hòa khi áp dụng, ông Mai đề nghị cần lưu ý về ngưỡng 75% diện tích và số hộ. Theo đó, việc giải trình, làm rõ cơ sở khoa học của tỉ lệ này sẽ thuyết phục hơn nếu có số liệu thống kê về các dự án bế tắc do thỏa thuận, và tỉ lệ phổ biến mà nhà đầu tư đạt được.

Về thời gian thỏa thuận, trước đây Nghị định 148 quy định về thời hạn tối đa là 36 tháng để doanh nghiệp thỏa thuận nhận đất, nhằm tránh kéo dài vô thời hạn. Song, nhiều dự án trước Nghị định 148 không có mốc thời gian này. Do đó, ông Mai cho rằng cần bổ sung quy định chuyển tiếp đối với dự án thỏa thuận trước khi có quy định thời hạn.

Băn khoăn về cơ chế thỏa thuận kết hợp với thu hồi đất và tính khả thi của việc xác định phương án tái định cư bình quân được đưa ra tại dự thảo nghị quyết, đại biểu Nguyễn Thành Nam, đoàn tỉnh Phú Thọ nhận thấy, thực tế thời gian qua, việc áp dụng cơ chế thỏa thuận đối với hầu hết các dự án đã khiến việc triển khai bị đình trệ, phá vỡ nguyên tắc công bằng về giá.

Điều này dẫn đến giá đàm phán riêng lẻ chứ không phải giá thị trường công khai, tạo ra sự bất công và thiếu minh bạch. Mặt khác, đề xuất ngưỡng thỏa thuận 75% cũng chưa rõ cơ sở và tiềm ẩn nhiều bất cập, vì nó tạo ra tình trạng “đầu thì dân sự, đuôi thì hành chính” trong một dự án. Vừa không đảm bảo tính công bằng, vừa phá vỡ nguyên tắc pháp chế trong thực thi pháp luật, ông Nam nhấn mạnh.

Để giải quyết căn cơ các vấn đề lớn của thị trường đất và bảo đảm phát triển bền vững, ông Nam cho rằng, cần mạnh dạn chuyển đổi tư duy quản lý, đặt hiệu quả sử dụng đất và lợi ích toàn dân lên trên yếu tố giá tiền thuần túy.

Về lâu dài, Quốc hội cần xem xét sửa đổi, bổ sung trong nghị quyết và tiến tới sửa đổi Luật Đất đai theo hướng mở rộng các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Khi áp dụng mở rộng các trường hợp Nhà nước thu hồi đất sẽ đồng thời khiến cơ chế thỏa thuận chỉ còn áp dụng cho các dự án nhỏ hoặc rất nhỏ, hoặc không đạt ngưỡng lợi ích công cộng. Điều đó sẽ làm cho việc thỏa thuận trở nên dễ dàng và khả thi hơn”, ông Nam nhấn mạnh.

Giải trình làm rõ các ý kiến của đại biểu Quốc hội về tỉ lệ 75% số lượng người sử dụng đất đồng thuận gây nhiều tranh luận, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và môi trường Trần Đức Thắng cho biết, cơ quan soạn thảo coi đây là trường hợp đặc biệt, đòi hỏi đánh giá thận trọng các tác động kinh tế, xã hội, an ninh, trật tự và quyền lợi của người dân.

Dự thảo đã giao hội đồng nhân dân cấp tỉnh, cơ quan quyền lực đại diện cho nhân dân địa phương quyết định việc áp dụng hay không áp dụng cơ chế thu hồi phần diện tích còn lại.

Đảm bảo rõ ràng, minh bạch trong giao đất, cho thuê đất

Về giao đất, cho thuê đất và phương thức trả tiền thuê đất trong dự thảo nghị quyết, đại biểu Cầm Hà Chung, đoàn tỉnh Phú Thọ bày tỏ đồng ý với chủ trương của dự thảo, cho phép người sử dụng đất được lựa chọn hình thức trả tiền thuê đất một lần cho cả thời gian thuê hoặc trả tiền thuê đất hàng năm.

Điều này giúp hỗ trợ doanh nghiệp chủ động nguồn tài chính, đồng thời phù hợp với thực tiễn sản xuất kinh doanh hiện nay.

Tuy nhiên ông Chung nhận thấy, cơ chế trả tiền một lần cũng tiềm ẩn nguy cơ thất thu ngân sách và đầu cơ đất đai. Do đó, ông đề nghị, trường hợp trả tiền một lần phải đi kèm cam kết tiến độ triển khai; đồng thời cần có chế tài đủ mạnh đối với dự án chậm triển khai hoặc sử dụng đất sai mục đích để phòng ngừa tình trạng đầu cơ, bảo đảm hài hòa lợi ích Nhà nước, nhà đầu tư và xã hội.

Về vấn đề này, đại biểu Phạm Văn Hòa, đoàn tỉnh Đồng Tháp cũng đề nghị bổ sung quy định về hình thức cho thuê đất, thu tiền sử dụng đất hằng năm đối với dự án sử dụng quỹ đất do cơ quan, tổ chức, Nhà nước quản lý theo quy định tại khoản 1 Điều 217 Luật Đất đai.

Theo đại biểu, đây là các trường hợp đấu giá quyền sử dụng đất hoặc đấu thầu dự án có sử dụng đất. Việc bổ sung này nhằm đảm bảo quy định được rõ ràng, minh bạch khi áp dụng, tránh chồng chéo, mâu thuẫn, tạo nhiều cách hiểu khác nhau khi tổ chức thực hiện.

Bên cạnh đó, đại biểu Phạm Văn Hòa cũng kiến nghị bổ sung một khoản quy định về việc giao đất, cho thuê đất không đấu giá quyền sử dụng đất, không đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đất tại khoản 1 Điều 124 của Luật Đất đai.

Giải trình làm rõ ý kiến của các đại biểu về nội dung giao đất, cho thuê đất, một số ý kiến đề nghị làm rõ điều kiện giao đất không qua đấu giá để tránh thất thoát tài sản Nhà nước, Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho biết, dự thảo đã bổ sung ba trường hợp áp dụng cơ chế này.

Các trường hợp gồm: diện tích đất thanh toán hợp đồng BT; các dự án thuộc trường hợp Nhà nước thu hồi đất phục vụ lợi ích quốc gia, công cộng; và các dự án năng lượng, du lịch gắn với thương mại - dịch vụ tại vùng kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn. Những trường hợp này thể hiện trách nhiệm của Nhà nước trong hỗ trợ đầu tư tại các địa bàn khó khăn chứ không nhằm ưu ái nhà đầu tư.

Bên cạnh sự đồng tình với dự thảo nghị quyết, vẫn còn nhiều ý kiến đề nghị tiếp tục rà soát kỹ để bảo đảm nghị quyết không chồng chéo, mâu thuẫn với hệ thống pháp luật hiện hành. Cơ quan soạn thảo sẽ phối hợp chặt chẽ với cơ quan thẩm tra, tiếp thu đầy đủ, giải trình thấu đáo để hoàn thiện dự thảo nghị quyết trước khi trình Quốc hội, bảo đảm chất lượng và đúng quy định, ông Thắng nhấn mạnh

An Chi