Góc nhìn đa chiều về người lính thời bình

Các độc giả tìm hiểu những tác phẩm viết về chủ đề chiến tranh, người lính tại Hội thảo 50 năm văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng sau ngày đất nước thống nhất: Thành tựu, những vấn đề đặt ra và định hướng phát triển. Ảnh: Đức Huy.

50 năm sau ngày thống nhất đất nước, chủ đề người lính và chiến tranh là một miền đất được khai thác bởi nhiều thế hệ nhà văn. Một số tác phẩm nổi bật như Bức tranh (Nguyễn Minh Châu), Mưa đỏ (Chu Lai), Giao hưởng Điện Biên (Hữu Thỉnh), Gió bụi đầy trời (Thiên Sơn), Tiếng chim rừng và đất lửa Tây Ninh (Châu La Việt)... Có thể thấy, so với thời kỳ trước đó, các tác phẩm đã phản ánh đa dạng hơn với tinh thần đối thoại và phản tư.

Chia sẻ tại Hội thảo 50 năm văn học, nghệ thuật về đề tài lực lượng vũ trang, chiến tranh cách mạng sau ngày đất nước thống nhất: Thành tựu, những vấn đề đặt ra và định hướng phát triển sáng ngày 20/3, nhà văn Nguyễn Bình Phương - Phó chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Tổng biên tập Tạp chí Văn Nghệ quân đội - nói: Viết về đề tài chiến tranh không phải để trả nợ quá khứ mà để giãi bày trải nghiệm thực tế và cao hơn, đó là phản ánh sự chiêm nghiệm của con người”.

Chiến tranh được soi chiếu dưới nhiều lăng kính khác nhau

Theo Trung tướng Nguyễn Văn Đức - Cục trưởng Cục Tuyên huấn (Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam) - Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, với đỉnh cao là Chiến dịch Hồ Chí Minh, đã trở thành mốc son chói lọi trong lịch sử dân tộc. Nửa thế kỷ sau ngày thống nhất đất nước, văn học về đề tài chiến tranh vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc khắc họa những giá trị lịch sử và nhân văn. Dưới nhiều lăng kính khác nhau, chiến tranh đã được nhìn nhận một cách đa chiều.

Nhà văn Nguyễn Bình Phương cho biết nếu trước đây chiến tranh thường được tái hiện dưới góc nhìn sử thi, đề cao chiến thắng, thì ngày nay, các tác phẩm văn học có xu hướng phân tích, mổ xẻ sâu hơn bản chất của những cuộc chiến.

"Đây là sự phát triển cần thiết, giúp văn học tiến gần hơn đến bản chất của chiến tranh - bên cạnh những trang sử hào hùng là nhiều bi kịch và suy tư sâu sắc chất chứa", Tổng biên tập Tạp chí Văn Nghệ quân đội phát biểu.

Nhà văn Nguyễn Bình Phương phát biểu tại hội thảo.

Từ góc nhìn khác, PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ - Phó chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương - cho rằng văn học về lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng sau năm 1975 đã có sự chuyển biến mạnh mẽ về tư tưởng và thẩm mỹ. Trong thời chiến, các tác phẩm chủ yếu tập trung vào khía cạnh sử thi và lãng mạn. Giai đoạn hậu chiến, tác giả lại mở rộng biên độ miêu tả, phản ánh những vấn đề thế sự, những góc khuất của thực tại.

“Chiến tranh trong văn học không chỉ là đối tượng phản ánh mà còn là phương tiện để các nhà văn đào sâu bản chất con người và xã hội”, PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ nói.

Việc hàn gắn vết thương chiến tranh, hóa giải hận thù, hòa hợp dân tộc và hội nhập quốc tế đã trở thành những chủ đề quan trọng trong sáng tác văn học nghệ thuật thời kỳ này. Các nhà văn, nghệ sĩ đặt ra những câu hỏi về tương lai, về việc xây dựng những anh hùng trong thời đại mới - những con người tiếp tục giữ vững tinh thần cống hiến trong thời bình.

Sự chuyển mình của một hình tượng

Văn học viết về đề tài chiến tranh sau năm 1975 tiếp tục khai thác hình tượng người lính trong thời bình. Nếu trước đây, người lính chủ yếu gắn liền với chiến thắng, với tinh thần anh dũng nơi chiến trường, ngày nay, họ xuất hiện trong những bối cảnh đời thường hơn, gần gũi hơn, với những suy tư về sự hy sinh, trách nhiệm và cống hiến.

Theo nhà văn Nguyễn Bình Phương, nhân vật người lính trong văn học có thể đối mặt với những giằng xé nội tâm giữa lòng quả cảm và nỗi sợ hãi, giữa sinh mạng cá nhân và vận mệnh dân tộc, giữa hạnh phúc riêng và trách nhiệm cộng đồng. Những sự lựa chọn này, dù công khai hay thầm lặng, đều thể hiện tinh thần cống hiến của họ ngay cả khi không còn bom đạn.

“Hình tượng người lính đã thoát khỏi ánh hào quang chiến thắng đơn thuần để trở thành những con người có số phận. Họ không còn được khắc họa như những biểu tượng bất khả chiến bại mà được nhìn nhận trong những lựa chọn đầy tính cá nhân và nhân văn”, tác giả Mình và họ nói.

Toàn cảnh hội thảo khoa học.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam - nhấn mạnh rằng các tác giả trẻ ngày nay khắc họa người lính gắn liền những giá trị nhân văn trong cuộc sống đời thường. Họ không chỉ là chiến binh trên chiến trường mà còn là những con người biết yêu thương, biết chia sẻ, biết hy sinh vì lý tưởng. Đây chính là vũ khí quan trọng nhất của người lính Việt Nam - một tinh thần nhân bản giúp họ chiến thắng kẻ thù và những thử thách trong cuộc sống.

Sự thay đổi trong cách khắc họa người lính cũng phản ánh sự thay đổi trong nhận thức xã hội. Nếu trước đây, người lính gắn liền với sự thiêng liêng và cao cả, thì nay họ hiện diện với những góc nhìn đa chiều hơn, chân thực hơn. Văn học không còn thần thánh hóa người lính, mà để họ sống trong những tình huống cụ thể của thời bình: tham gia cứu trợ thiên tai, xây dựng kinh tế, gìn giữ hòa bình. Từ những trận chiến cam go trên chiến trường, họ bước vào những cuộc chiến mới - cuộc chiến của tri thức, của hội nhập, của trách nhiệm với xã hội.

Những tác phẩm viết về người lính thời bình không làm lu mờ hình tượng “Bộ đội Cụ Hồ”, trái lại, khiến họ trở nên gần gũi và đáng kính hơn.

Khi đặt người lính vào những lựa chọn thực tế, văn học giúp độc giả hiểu rằng trở thành anh hùng không phải là một danh hiệu được ban tặng sẵn mà là kết quả của những hy sinh thầm lặng.

Một người lính trong thời bình có thể không còn cầm súng ra trận, nhưng họ vẫn tiếp tục chiến đấu - chiến đấu để giữ vững phẩm giá, lòng trung thành và tinh thần cống hiến. Đây chính là giá trị cốt lõi giúp hình tượng người lính trong văn học luôn sống động và trường tồn.

Đức Huy