Góp ý vào dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng:Doanh nghiệp nhà nước - trụ cột của nền kinh tế độc lập, tự chủ trong thời kỳ phát triển mới
Trong Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng, nhiệm vụ 'xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ gắn với hội nhập quốc tế sâu rộng' được xác định là định hướng chiến lược có ý nghĩa sống còn.
Từ thực tiễn 40 năm đổi mới, cần nhận thức đầy đủ hơn vai trò nòng cốt của doanh nghiệp nhà nước (DNNN) trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Không chỉ là lực lượng vật chất quan trọng bảo đảm ổn định vĩ mô, DNNN còn là công cụ điều tiết, dẫn dắt phát triển, góp phần củng cố nền kinh tế độc lập, tự chủ, giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong tiến trình hội nhập toàn cầu.
Nền kinh tế độc lập, tự chủ và vai trò trụ cột của doanh nghiệp nhà nước
Bối cảnh thế giới và khu vực hiện nay đang chuyển động nhanh, phức tạp và khó dự báo. Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, xung đột kinh tế, thương mại, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, cùng với các vấn đề an ninh phi truyền thống đang làm thay đổi sâu sắc cục diện kinh tế toàn cầu.
Trong dòng chảy đó, Việt Nam phải đối mặt đồng thời với hai xu hướng: Liên kết và chia rẽ, vừa mở rộng hợp tác, vừa đối diện nguy cơ phân mảnh và phụ thuộc.
Đảng ta đã xác định rõ: Giữ vững độc lập, tự chủ trong hoạch định đường lối, chiến lược phát triển; phát triển doanh nghiệp Việt Nam lớn mạnh trở thành nòng cốt của nền kinh tế; bảo đảm các cân đối lớn, giữ vững an ninh kinh tế quốc gia.
Tổng công ty Đầu tư và phát triển nhà Hà Nội (Handico) khởi công dự án nhà ở xã hội tại huyện Đông Anh cũ. Ảnh: T.Hoa
Đó không chỉ là yêu cầu lý luận, mà còn là mệnh lệnh của thực tiễn trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh gay gắt hiện nay.
Trong mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, DNNN là công cụ vật chất quan trọng để Nhà nước thực hiện vai trò điều tiết, ổn định và dẫn dắt thị trường.
Kinh tế thị trường tự điều tiết không phải là mô hình tối ưu; sự can thiệp chủ động, hiệu quả của Nhà nước là điều kiện để khắc phục khuyết tật của thị trường, bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững và công bằng xã hội.
DNNN, vì thế, không chỉ mang sứ mệnh kinh tế mà còn có chức năng chính trị - xã hội đặc biệt. Trong những thời điểm khủng hoảng như đại dịch Covid-19, khu vực DNNN đã đóng vai trò “vùng đệm”, chia sẻ gánh nặng ngân sách, bảo đảm chuỗi cung ứng, bình ổn giá cả, duy trì sản xuất thiết yếu và thực hiện các nhiệm vụ công ích mà khu vực tư nhân không thể hoặc không muốn làm. Điều đó khẳng định vị thế DNNN như lực lượng trung thành và hiệu quả nhất trong việc bảo vệ ổn định kinh tế vĩ mô và an sinh xã hội.
Xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ không có nghĩa là khép kín hay tự túc, mà là chủ động hội nhập, tận dụng nguồn lực bên ngoài để củng cố nội lực quốc gia.
Nền kinh tế độc lập, tự chủ phải là nền kinh tế có năng lực cạnh tranh cao, có khả năng chống chịu trước biến động toàn cầu. DNNN chính là “trụ cột ổn định” của kết cấu ấy, là lực lượng tiên phong tạo dựng năng lực nội sinh vững chắc cho nền kinh tế Việt Nam.
Trong tiến trình cơ cấu lại nền kinh tế, cần đặt DNNN trong tổng thể mối quan hệ hữu cơ giữa ổn định kinh tế vĩ mô - cơ cấu lại nền kinh tế - phát triển bền vững.
Ba yếu tố này phải được vận hành đồng bộ, tạo thành “tam giác phát triển” bảo đảm cho đất nước giữ vững độc lập, tự chủ về kinh tế, đồng thời hội nhập quốc tế sâu rộng, hiệu quả.
Tái cơ cấu DNNN - đột phá chiến lược của giai đoạn mới
Bước vào thời kỳ phát triển mới, Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 là nước phát triển, thu nhập cao.
Để đạt mục tiêu đó, Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV xác định phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đồng bộ, hiện đại là một trong ba trụ cột lớn của mô hình phát triển.
Trong đó, tái cơ cấu và phát triển DNNN là nhiệm vụ then chốt, nhằm hiện thực hóa vai trò dẫn dắt của khu vực kinh tế nhà nước.
Tái cơ cấu DNNN không thể là “đường một chiều” chỉ theo hướng Nhà nước rút lui hay thu hẹp quy mô đầu tư, mà cần linh hoạt, có chọn lọc, tùy theo yêu cầu từng giai đoạn. Khi thị trường gặp biến động lớn, Nhà nước có thể tăng cường đầu tư, nắm giữ cổ phần chi phối ở một số lĩnh vực trọng yếu để ổn định nền kinh tế; khi điều kiện thuận lợi, có thể thoái vốn nhằm khuyến khích cạnh tranh và huy động nguồn lực xã hội.
Đối với lĩnh vực hàng không, Việt Nam rất cần đầu tư có trọng điểm để xây dựng được một doanh nghiệp hàng không đủ mạnh với quy mô mạng bay, đội tàu bay có năng lực cạnh tranh quốc tế. Ảnh: nhandan.vn
Thực tiễn quốc tế cho thấy, nhiều quốc gia phát triển đã áp dụng linh hoạt nguyên tắc này.
Trong khủng hoảng tài chính 2008, Hoa Kỳ quốc hữu hóa tạm thời một số doanh nghiệp lớn, sau đó thoái vốn khi thị trường ổn định, thậm chí thu được lợi nhuận.
Bài học ấy khẳng định vai trò chủ động, kịp thời của Nhà nước là yếu tố quyết định trong điều hành nền kinh tế hiện đại. Ở Việt Nam, quá trình cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước đã góp phần quan trọng thúc đẩy đổi mới quản trị và tăng tính minh bạch, song cũng bộc lộ hạn chế: Nhiều DNNN sau cổ phần hóa bị suy giảm vốn chủ sở hữu, thiếu động lực đầu tư, chưa phát huy vai trò đầu tàu trong các ngành chiến lược.
Đã đến lúc cần đổi mới nhận thức và cơ chế quản lý vốn nhà nước theo hướng coi đó là nguồn lực đầu tư phát triển, chứ không đơn thuần là “tài sản phải bảo toàn”. Tư duy sợ sai, sợ trách nhiệm đã khiến nhiều cơ hội đầu tư hiệu quả bị bỏ lỡ.
Đồng thời, cần xây dựng khuôn khổ thể chế đầy đủ cho nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, trong đó vai trò của DNNN được xác định rõ ràng, minh bạch, tránh chồng chéo giữa chức năng quản lý nhà nước và chức năng chủ sở hữu vốn. Cơ quan đại diện chủ sở hữu phải được trao quyền đủ mạnh để quyết định kịp thời, chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng vốn, đồng thời bảo đảm kiểm soát quyền lực chặt chẽ, công khai.
Việc chấp nhận “có sinh - có tử” đối với DNNN yếu kém là đòi hỏi tất yếu của kinh tế thị trường.
Không thể duy trì mãi các doanh nghiệp thua lỗ kéo dài, làm giảm hiệu quả đầu tư và tạo gánh nặng ngân sách.
Ngược lại, cần tập trung nguồn lực cho những DNNN có tiềm năng, giữ vai trò chủ lực trong các lĩnh vực then chốt như năng lượng, hạ tầng, tài chính, công nghiệp nền tảng, đổi mới sáng tạo và an ninh kinh tế quốc gia.
Ở tầm vĩ mô, DNNN cần được định vị lại như “đầu tàu đổi mới công nghệ và chuyển đổi số”. Trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, khu vực này phải đi đầu trong đầu tư hạ tầng số, năng lượng tái tạo, công nghệ cao, logistics và phát triển thị trường vốn, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, hỗ trợ khu vực tư nhân cùng phát triển.
Để phát huy vai trò trụ cột của DNNN trong giai đoạn mới, trọng tâm là đổi mới thể chế và cơ chế vận hành. Trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản trị vốn nhà nước, bảo đảm tách bạch rành mạch giữa chức năng quản lý của Nhà nước với vai trò nhà đầu tư và chủ sở hữu doanh nghiệp, qua đó nâng cao tính tự chủ, trách nhiệm và hiệu quả của từng chủ thể.
Song song với đó, việc phát triển DNNN phải gắn với mô hình tập đoàn đa sở hữu, đa ngành, có khả năng cạnh tranh trong khu vực và trên thế giới, đủ sức đảm nhiệm những lĩnh vực then chốt, mở đường cho các thành phần kinh tế khác cùng phát triển. Hiệu quả hoạt động của khu vực này không thể chỉ được đo bằng các chỉ tiêu tài chính ngắn hạn, mà cần được đánh giá toàn diện thông qua mức độ đóng góp thực chất cho tăng trưởng, ổn định vĩ mô và an sinh xã hội.
Sản xuất hàng may mặc xuất khẩu tại Tổng công ty May 10. Ảnh: Viết Thành
Đặc biệt, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đổi mới sáng tạo phải trở thành động lực nội sinh của DNNN. Đầu tư cho khoa học - công nghệ, nguồn nhân lực và nghiên cứu phát triển không chỉ là nhiệm vụ kinh tế, mà còn là thước đo năng lực cạnh tranh quốc gia, phản ánh tầm nhìn chiến lược của nền kinh tế tự chủ và hội nhập.
Nhìn tổng thể, tái cơ cấu DNNN không đơn thuần là việc sắp xếp lại tổ chức sản xuất, kinh doanh, mà là một khâu đột phá chiến lược trong kiến tạo nền kinh tế độc lập, tự chủ, hiện đại và hội nhập sâu rộng, đúng như tinh thần Dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV đã khẳng định.
Phát triển DNNN vững mạnh không phải là “bảo thủ mô hình cũ”, mà là bước tiến về tư duy quản trị quốc gia trong thời kỳ mới - kết hợp hài hòa giữa thị trường và định hướng xã hội chủ nghĩa, giữa hiệu quả kinh tế và ổn định chính trị.
Một nền kinh tế độc lập, tự chủ chỉ có thể vững mạnh khi có những doanh nghiệp nhà nước đủ sức dẫn dắt, cạnh tranh và bảo vệ lợi ích quốc gia trên thị trường toàn cầu. Đó cũng chính là thông điệp nhất quán, khẳng định bản lĩnh và tầm nhìn chiến lược của Đảng ta trong bước vào kỷ nguyên phát triển mới - kỷ nguyên của tự chủ, sáng tạo và thịnh vượng bền vững.
