GS Cao Chi vẽ bức tranh toàn cảnh về vật lý hiện đại

GS Cao Chi sinh năm 1931, quê ở Quảng Ngãi. Ông từng được mệnh danh là "Thần đồng xứ Quảng" và được Nhà nước trao tặng Huy chương Kháng chiến hạng nhất, Huân chương Kháng chiến hạng ba, Huy chương Vì sự nghiệp Khoa học và Công nghệ.

Với ông, vật lý hiện đại nhằm nắm bắt các khía cạnh của vũ trụ trên cơ sở những hiểu biết đương đại. "Vật lý hiện đại là môn học chứa nhiều yếu tố không dễ nắm bắt, là biển cả mênh mông mà những độc giả bình thường rất khó định hướng trong biển kiến thức rộng lớn đó", GS Cao Chi viết trong Lời nói đầu.

Vũ trụ đột sinh, ấn phẩm mới nhất của nhà nghiên cứu lão thành, là cuốn sách tổng hợp kiến thức từ bộ sách 6 tập Vật lý hiện đại đã xuất bản. Sách gồm có các phần: Hấp dẫn và vũ trụ; Các lỗ đen; Các hạt cơ bản; Cơ học lượng tử; Hạt nhân; Môi trường đông đặc; Một số vấn đề toán; Các lý thuyết thống nhất. Ngoài ra, cuối sách còn có phần phụ lục bàn về Chủ nghĩa hiện sinh và Phân tâm học.

Sách Vũ trụ đột sinh: Bức tranh toàn cảnh về vật lý hiện đại. Ảnh: M.H.

Sự kỳ diệu của những nguyên lý vận hành vũ trụ

Sách đề cập đến hầu hết kiến thức của vật lý hiện đại: về những nỗ lực thống nhất Lý thuyết lượng tử và Lý thuyết hấp dẫn của nhân loại trong cả quá khứ, hiện tại lẫn tương lai; về Lý thuyết dây, Lý thuyết hấp dẫn lượng tử vòng; về Vũ trụ lượng tử, Vũ trụ toàn ảnh; về Vật chất tối và Năng lượng tối; về Lỗ đen, Lỗ trắng và bức xạ Hawking; về Vật lý hạt cơ bản, Vật chất sống và không sống, về Liên đới lượng tử, Lý thuyết đối ngẫu, Môi trường đông đặc, Vật lý hạt nhân và Sắc động học lượng tử...

Trong đó, Nguyên lý đột sinh được tác giả chú trọng hơn cả. GS Cao Chi cho rằng đây là một đề tài thú vị. Đây là nguyên lý cấu trúc vật lý mà theo đó, xuất hiện những định luật ta không thể suy diễn từ những nguyên lý vật lý cơ bản hơn.

Nhà vật lý đoạt giải Nobel Robert Laughlin từng bày tỏ một quan điểm được nhiều người hưởng ứng. Ông khẳng định rằng những định luật của thiên nhiên đều độc lập với các định luật điều khiển các quá trình ở lớp dưới. Nguyên lý đó dựa trên cơ sở rằng các hạt vốn có những cách hành xử ngẫu nhiên riêng, lại có một hành xử tập thể tất định. Từ đó dẫn đến một giả thuyết cho rằng mọi định luật đều là đột sinh.

Dựa trên quan điểm này, GS Cao Chi viết nên Vũ trụ đột sinh, với mong muốn giúp độc giả "liên hệ và cảm nhận được những điều kỳ diệu đẹp đẽ của những nguyên lý vận hành vũ trụ, nơi chúng ta sinh sống, tìm tòi, sáng tạo, tư duy và chiêm nghiệm".

GS Cao Chi chưa thôi trăn trở về các vấn đề vật lý hiện đại. Ảnh: Vinatom.

Chưa thôi trăn trở

Ông Phạm Văn Thiều - Tổng biên tập tạp chí Vật lý và Tuổi trẻ - nhận định rằng GS Cao Chi không chỉ là một nhà nghiên cứu sắc sảo mà còn là một nhà sư phạm lỗi lạc. Với tài năng truyền đạt tốt, sách của ông truyền tải thông tin bớt phần khô cứng, các trang viết giàu chất văn hơn.

Ngay cả khi về hưu, GS Cao Chi vẫn chưa thôi trăn trở về các vấn đề của vật lý hiện đại. Ông dành toàn thời gian để đọc và nghiên cứu sách báo, bỏ ra hai năm để viết nên một quyển sách đồ sộ.

Vũ trụ đột sinh là nỗ lực thâu tóm phần lớn vấn đề "hot" nhất của dòng chủ lưu vật lý học hiện đại một cách tinh lọc, dễ tiếp cận hơn. Công việc ấy được ông Phạm Văn Thiều ví như mài giũa lại khối đá quý ngổn ngang thành viên ngọc lấp lánh muôn màu và đầy bí ẩn cùng vẻ đẹp toán học.

Ông nhận xét những bài viết trong sách được suy tính kỹ, "đẹp về nhiều mặt: ý tứ, lời văn, tình nghĩa và trách nhiệm tương hỗ giữa người viết và người đọc". Phảng phất trong những kiến thức mà ông Thiều gọi là "thứ khoa học cao siêu và trừu tượng", vẫn ẩn hiện chất nghệ sĩ, chất thơ.

GS Cao Chi từng nói: "Tôi đã tìm thấy sự liên hệ mật thiết giữa nghệ thuật và khoa học thông qua cái đẹp. Cho dù mỗi lĩnh vực đều có nét khác biệt nhưng đều tương đồng trong nguyên lý của cái đẹp: đối xứng, hài hòa, toàn bích và đơn giản…".

Từ thuở hồng hoang của nhân loại đến nay, khoa học vật lý đã có những bước tiến dài, với nhiều phát minh làm thay đổi thế giới quan của con người. Nhận thức của chúng ta thay đổi từ những điều ta tiếp thu được. Từ những kiến thức mới, thời sự trong Vũ trụ đột sinh, người đọc có được một cái nhìn sâu sắc hơn về cuộc sống.

Không chỉ có những lý thuyết khô cứng, Vũ trụ đột sinh còn gắn liền với triết học hiện sinh, với những nỗ lực giải đáp nhiều câu hỏi hiện sinh như "Liệu có thể dung hòa các nhận thức của chúng ta đối với hai vương quốc vật chất sống và không sống?".

Kiến thức trình bày trong sách thường đi kèm với những ví dụ khôi hài, giàu tính triết lý, giúp độc giả đại chúng dễ hình dung các vấn đề trừu tượng và phức tạp hơn.

Ông Phạm Văn Thiều cho rằng cuốn sách này là nguồn tư liệu hữu hiệu cho bạn trẻ có nhu cầu tìm hiểu sâu về Vật lý hiện đại. Vũ trụ đột sinh cho độc giả một cái nhìn trực quan về cuộc sống, giúp ta hiểu sâu hơn về vũ trụ và cách vạn vật vận hành.

Minh Hùng