Hà Nội rất cần một con đường mang tên Trung tướng Nam Long

Trung tướng Nam Long (ngoài cùng bên phải) cùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại Hội nghị Khoa học lịch sử 30 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. Ảnh Báo QĐND

Người cận vệ trung thành của Bác Hồ

Trung tướng Nam Long tên thật Đoàn Văn Ưu, sinh ngày 8-10-1921 tại xã Đề Thám, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng. Sớm mồ côi cha, được sự dìu dắt của người anh họ Hoàng Đình Giong, tức Vũ Đức - một nhà cách mạng tiền bối, một trong những đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương đầu tiên - Đoàn Văn Ưu sớm đi theo cách mạng.

Tháng 2-1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sau 30 năm bôn ba nước ngoài đã trở về Tổ quốc, chủ trì Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ VIII, quyết định đưa một số thanh niên sang Trung Quốc học quân sự tại Trường quân sự Hoàng Phố để chuẩn bị cho khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

Chàng thanh niên yêu nước Đoàn Văn Ưu là một trong những người được chọn. Để yên tâm lên đường, trong ba tháng liền chàng trai đã tranh thủ lên rừng lấy củi về dự trữ để mẹ ở nhà có củi bán đong gạo sống qua ngày.

Sang học Trường quân sự Hoàng Phố, chàng trai chính thức mang tên Vũ Nam Long và cái tên đó gắn bó suốt chặng đường chiến đấu gian khổ và oai hùng của ông. Giữa năm 1944, trong không khí cách mạng sôi sục ở vùng Cao - Bắc - Lạng, ông và các đồng chí của mình nhận lệnh tham gia lực lượng vũ trang căn cứ địa Cao Bắc Lạng.

Ngày 22-12-1944, Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân được thành lập. Nam Long là một trong 34 chiến sĩ của đội quân đầu tiên dưới quyền chỉ huy của Võ Nguyên Giáp. Ngày 5-3-1945 là một ngày đáng nhớ của chính trị viên Nam Long khi ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Ông được giao nhiệm vụ cùng một bộ phận đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân sang Hà Giang hoạt động vũ trang tuyên truyền.

Nhưng sau đó có một nhiệm vụ quan trọng hơn dành cho người chiến sĩ có tài bắn súng và tuyệt đối trung thành này. Giữa năm 1945, trong không khí sôi sục của toàn dân chuẩn bị tổng khởi nghĩa, ông được điều về làm đội trưởng bảo vệ cho lãnh tụ Hồ Chí Minh ở Tân Trào.

Giữa cao trào Cách mạng Tháng Tám, khi những quyết sách lớn được đưa ra, có một nhiệm vụ đặc biệt quan trọng: bảo đảm an toàn tuyệt đối cho Trung ương Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Trọng trách ấy đòi hỏi những con người có lòng trung thành kiên định, bản lĩnh vững vàng trước hiểm nguy và năng lực chiến đấu đã được rèn luyện.

Trong cuộc hành quân từ Tân Trào về Hà Nội, ông trực tiếp chỉ huy đơn vị bảo vệ, tổ chức vòng an ninh nhiều lớp để bảo đảm an toàn cho Bác và Trung ương, đặc biệt trong ngày 2/9/1945, khi Bác đọc Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình.

Trong điện chia buồn của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi đến Ban tang lễ và gia đình Trung tướng Nam Long ngày 5-7-1999 có ghi: "Đồng chí Nam Long - người con ưu tú của nhân dân các dân tộc Cao Bằng, là một trong những thanh niên sớm tham gia phong trào cách mạng do Đảng lãnh đạo, tham gia tổ chức Việt Minh khi Bác Hồ về nước. Đồng chí là một trong những cán bộ chủ chốt của đội quân chủ lực đầu tiên của lực lượng vũ trang nhân dân ta - Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, là một trong những người bảo vệ Bác Hồ ở Việt Bắc cho đến khi Bác về Hà Nội".

Bản lĩnh của người chỉ huy và sự sâu sát của người anh cả

Sinh ra trong bối cảnh đất nước chìm trong khói lửa chiến tranh, Trung tướng Nam Long sớm đến với cách mạng và quân đội. Ngay từ những năm đầu trên con đường binh nghiệp, ông đã bộc lộ tư chất của một sĩ quan có tư duy chiến thuật sắc sảo, tác phong quyết đoán nhưng thận trọng, đặc biệt luôn đặt sinh mạng và sức chiến đấu của bộ đội lên hàng đầu. Đồng đội từng nhận xét: “Ở Nam Long, chúng tôi thấy rõ sự kết hợp giữa bản lĩnh của người chỉ huy và sự sâu sát của một người anh cả trong đơn vị”.

Một trong những dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp của ông là thời gian công tác tại Sư đoàn 304 – một đơn vị chủ lực, giàu truyền thống chiến đấu của Quân đội nhân dân Việt Nam. Trên cương vị Tham mưu trưởng Sư đoàn 304, Trung tướng Nam Long trực tiếp tham gia xây dựng kế hoạch tác chiến, tổ chức chỉ huy nhiều trận đánh then chốt. Đại tá Nguyễn Văn Hòa, nguyên Trung đoàn trưởng Trung đoàn 9 (Sư đoàn 304), từng hồi tưởng: “Anh Nam Long làm tham mưu nhưng luôn bám sát đơn vị. Trước mỗi trận đánh lớn, anh thường xuống tận đại đội, tiểu đoàn để nắm tình hình, nghe cán bộ cơ sở báo cáo, rồi mới hoàn chỉnh phương án tác chiến. Chính sự kỹ lưỡng ấy đã giúp Sư đoàn hạn chế tổn thất mà vẫn hoàn thành nhiệm vụ”.

Sau này, ông lần lượt được giao giữ các cương vị Sư đoàn phó, rồi Sư đoàn trưởng Sư đoàn 304. Trên cương vị người đứng đầu đơn vị, Trung tướng Nam Long càng thể hiện rõ phong cách chỉ huy mẫu mực: kiên quyết trong mệnh lệnh, linh hoạt trong xử trí tình huống và đặc biệt coi trọng công tác chính trị tư tưởng. Thượng tá Trần Văn Minh, Sư đoàn 304 chia sẻ: “Đồng chí Sư đoàn trưởng Nam Long luôn nhắc chúng tôi rằng, đánh giỏi thôi chưa đủ, phải giữ vững ý chí chiến đấu cho bộ đội, nhất là trong những thời điểm gian khổ, ác liệt nhất”.

Từ thực tiễn chỉ huy bộ binh, Trung tướng Nam Long được điều động sang lĩnh vực pháo binh – một binh chủng kỹ thuật có vai trò đặc biệt quan trọng trong chiến tranh hiện đại. Trên cương vị Phó tư lệnh kiêm Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh Pháo binh, ông cùng tập thể lãnh đạo binh chủng nghiên cứu, tổ chức sử dụng hỏa lực pháo binh một cách hiệu quả, phù hợp với điều kiện chiến trường Việt Nam. Nhiều cán bộ pháo binh thời kỳ đó đánh giá, ông là người “nắm rất chắc quy luật tác chiến hiệp đồng binh chủng, đặc biệt là sự phối hợp giữa pháo binh với bộ binh và xe tăng”.

Sau đó, Trung tướng Nam Long tiếp tục được Đảng, Nhà nước và Quân đội tin tưởng giao những trọng trách lớn: Tư lệnh Quân khu 4, rồi Phó tư lệnh Quân khu Trị – Thiên – địa bàn chiến lược đặc biệt quan trọng, ác liệt bậc nhất trong kháng chiến chống Mỹ. Ở mỗi cương vị, ông đều thể hiện bản lĩnh của người chỉ huy dày dạn kinh nghiệm, biết vận dụng sáng tạo đường lối quân sự của Đảng vào điều kiện cụ thể của từng chiến trường.

Đặc biệt, với cương vị Đặc phái viên của Bộ Quốc phòng, Trung tướng Nam Long đã trực tiếp tham gia Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử – đỉnh cao của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975. Trong chiến dịch mang tính quyết định này, ông tham gia phối hợp chỉ đạo, truyền đạt mệnh lệnh chiến dịch, kịp thời tham mưu những vấn đề quan trọng, góp phần vào thắng lợi trọn vẹn, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Theo hồi ức của Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên, Trung tướng Nam Long là một trong những cán bộ “làm việc rất chắc chắn, có trách nhiệm cao, luôn đặt lợi ích chung của chiến dịch lên trên hết”. Những đóng góp thầm lặng nhưng hiệu quả ấy đã góp phần làm nên thắng lợi vĩ đại của dân tộc.

Trung tướng Nam Long thời trẻ. Ảnh Báo QĐND

Người thầy của các thế hệ sỹ quan

Sau ngày đất nước thống nhất, Trung tướng Nam Long tiếp tục cống hiến cho quân đội trên một mặt trận đặc biệt quan trọng: giáo dục – đào tạo cán bộ quân sự cấp cao. Trên cương vị Phó Giám đốc Học viện Quân sự cấp cao (nay là Học viện Quốc phòng), ông đã dành trọn tâm huyết để đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ chỉ huy, tham mưu chiến lược cho Quân đội nhân dân Việt Nam.

Được đào tạo bài bản về quân sự học ở nước ngoài, đồng thời tích lũy vốn kinh nghiệm thực tiễn vô cùng phong phú từ các chiến trường lớn, Trung tướng Nam Long có lợi thế đặc biệt trong công tác giảng dạy và nghiên cứu. Ông không truyền thụ kiến thức một cách giáo điều, mà luôn gắn lý luận với thực tiễn chiến tranh Việt Nam, giúp học viên hiểu sâu bản chất của nghệ thuật quân sự cách mạng.

Không chỉ là người thầy nghiêm khắc trên bục giảng, Trung tướng Nam Long còn được học viên kính trọng bởi phong cách sống giản dị, mẫu mực. Ông luôn gần gũi, lắng nghe ý kiến của cán bộ, giảng viên trẻ, khuyến khích tư duy độc lập, sáng tạo trong nghiên cứu khoa học quân sự. Đại tá Phạm Quốc Thắng, nguyên giảng viên Học viện Quốc phòng, nhận xét: “Thầy Nam Long thường nhắc chúng tôi rằng, nghiên cứu quân sự phải xuất phát từ yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới, không được sao chép máy móc kinh nghiệm của bất kỳ nước nào”.

Trên lĩnh vực nghiên cứu, Trung tướng Nam Long đã tham gia, đóng góp nhiều ý kiến quan trọng về chiến lược quốc phòng, nghệ thuật quân sự Việt Nam, xây dựng lực lượng vũ trang trong thời bình. Nhiều vấn đề do ông đề xuất đã được vận dụng trong quá trình xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận chiến tranh nhân dân vững chắc, phù hợp với điều kiện đất nước sau chiến tranh.

Với gia đình, ông luôn là người chồng, người cha mẫu mực. Bà Đào Lê Đức (phu nhân của Trung tướng Nam Long) từng chia sẻ: “Anh Long dành trọn đời cho quân đội, nhưng trong gia đình, anh luôn giản dị, chân thành. Anh thường nói, điều tự hào nhất của mình là được góp phần nhỏ bé vào sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc”.

Nhìn lại cuộc đời và sự nghiệp của Trung tướng Nam Long, có thể thấy rõ hình ảnh một vị tướng trưởng thành từ chiến đấu, trọn đời vì quân đội, vì đất nước. Từ những năm tháng đầu tiên cầm súng trong Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân – đội quân chủ lực đầu tiên của cách mạng, đến những chiến trường ác liệt nhất và sau này là giảng đường đào tạo cán bộ cấp cao, ông luôn hiện diện với dáng vóc của một người lính trọn nghĩa, vẹn tình, trước sau như một với Tổ quốc và nhân dân.

Không chỉ là một vị tướng tài năng, Trung tướng Nam Long còn để lại dấu ấn sâu đậm bởi nhân cách trong sáng, lối sống giản dị, thủy chung với đồng đội, nghĩa tình với gia đình liệt sĩ, thương binh và nhân dân vùng chiến tranh. Những người từng công tác, học tập và gắn bó với ông đều chung một nhận xét: ở Trung tướng Nam Long, phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ” được kết tinh một cách tự nhiên, bền bỉ, lặng lẽ mà sâu sắc.

Với những công lao, đóng góp đặc biệt xuất sắc của Trung tướng Nam Long - một trong 34 chiến sĩ của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, lực lượng tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng - ông rất xứng đáng được đặt tên đường, tên công trình công cộng để ghi nhớ và tôn vinh. Việc đặt tên đường mang tên ông không chỉ là sự tri ân đối với một cá nhân tiêu biểu, mà còn là cách nhắc nhở các thế hệ hôm nay và mai sau về cội nguồn của quân đội, về những con người đã đặt nền móng bằng máu xương, trí tuệ và cả cuộc đời mình cho độc lập, tự do của dân tộc.

Danh sách 34 chiến sĩ dự buổi lễ thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân ngày 22-12-1944, được khắc bia tại Khu di tích quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo (Cao Bằng) còn ghi rõ ông Nam Long là chính trị viên Trung đội 2 và Trung đội 4 của Đại đội. Ông đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng nhất, Huân chương Chiến thắng hạng nhất và nhiều danh hiệu cao quý khác.

Ngân Hà