Hà Nội tháo gỡ nút thắt để đột phá phát triển nhà ở xã hội

Phối cảnh dự án khu nhà ở xã Uy Nỗ với sản phẩm thấp tầng và nhà xã hội. Ảnh: Tổng công ty 319

Tháo gỡ điểm nghẽn

Trong những năm gần đây, tốc độ đô thị hóa nhanh, dân số cơ học tăng mạnh và giá nhà thương mại không ngừng leo thang đã khiến bài toán nhà ở cho người thu nhập thấp, công nhân và người lao động tại Hà Nội trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Nhu cầu thực tế rất lớn, nhưng khả năng tiếp cận nhà ở phù hợp thu nhập vẫn là một thách thức. Khoảng cách giữa “nhu cầu an cư” và “khả năng an cư” ngày càng xa khiến giấc mơ có một mái ấm của hàng vạn người lao động trở nên mong manh.

Theo Chương trình phát triển nhà ở xã hội (NOXH) giai đoạn 2021–2030, Việt Nam đặt mục tiêu xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ, trong đó đến năm 2025 phấn đấu hoàn thành 100.000 căn. Hà Nội là địa phương có nhu cầu lớn nhất cả nước, được giao chỉ tiêu 18.700 căn giai đoạn 2021–2025 và 37.500 căn giai đoạn 2026–2030. Tuy nhiên, tiến độ hiện nay vẫn chưa đạt kỳ vọng, khi hàng loạt dự án chậm triển khai, thủ tục phức tạp, quỹ đất khan hiếm và doanh nghiệp thiếu động lực tham gia.

Không ít người dân phải mất hàng chục ngày nộp hồ sơ nhưng vẫn không thể tiếp cận NOXH; doanh nghiệp thì e ngại vì lợi nhuận thấp, trong khi chính sách hỗ trợ chưa đủ hấp dẫn. Điều đó cho thấy, nếu Hà Nội không thay đổi tư duy quản trị và phương thức tiếp cận, dù chính sách đúng, kết quả vẫn sẽ hạn chế.

Nhằm tháo gỡ các nút thắt, Hà Nội đang xây dựng cơ chế đặc thù theo Luật Nhà ở 2023 và Luật Thủ đô 2024. Cơ chế này cho phép TP chủ động bố trí ngân sách đầu tư hạ tầng kỹ thuật trong và ngoài dự án, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, rút ngắn thời gian chuẩn bị đầu tư và tạo niềm tin cho doanh nghiệp khi tham gia lĩnh vực NOXH, vốn lâu nay ít hấp dẫn nhà đầu tư.

Tại hội nghị phản biện xã hội đối với dự thảo Nghị quyết của HĐND TP Hà Nội về chính sách hỗ trợ dự án NOXH, PGS. Chủ tịch Hội Nữ trí thức TP, TS Bùi Thị An, nhấn mạnh: “Điều quan trọng là tiêu chí thụ hưởng phải sát thực tế. Nếu điều kiện quá cao hoặc không phù hợp thu nhập của công nhân, người lao động trẻ, chính sách sẽ khó chạm đúng đối tượng cần hỗ trợ”.

Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn Dân chủ – Pháp luật (Mặt trận Tổ quốc TP Hà Nội), Phạm Ngọc Thảo cho rằng, Hà Nội cần đánh giá kỹ ưu, nhược điểm của giai đoạn trước, chỉ rõ bất cập và đề ra giải pháp khắc phục triệt để để tránh lặp lại “vết xe đổ”. Hai ý kiến này cho thấy, chính sách chỉ có giá trị khi “đủ đúng, đủ trúng và đủ sâu”, đúng đối tượng, trúng nhu cầu và xử lý tận gốc vấn đề.

Ba nút thắt lớn cần được gỡ bỏ

Theo giới chuyên gia, sự phát triển của NOXH tại Hà Nội hiện bị chi phối bởi ba nút thắt chính:

Thứ nhất là nguồn cung. Nhiều dự án bị chậm do thiếu quỹ đất sạch, thủ tục giải phóng mặt bằng phức tạp và quy trình đầu tư kéo dài.

Thứ hai là vốn. Mặc dù có gói tín dụng ưu đãi, song tỷ lệ giải ngân còn rất thấp. Doanh nghiệp khó tiếp cận vì tiêu chí vay phức tạp, dẫn đến dòng tiền “tắc nghẽn”.

Thứ ba là giá bán và giá thuê. Đây là mối quan tâm lớn nhất của người dân. Nếu giá NOXH tiệm cận nhà thương mại bình dân, chính sách sẽ mất ý nghĩa an sinh.

Ba nút thắt này không tồn tại tách biệt mà đan xen chặt chẽ. Nguồn cung muốn tăng phải gỡ vốn; vốn muốn giải ngân nhanh cần cải cách thủ tục; giá muốn hợp lý phải giảm chi phí đầu vào. Đây là bài toán tổng thể, chỉ tháo gỡ một điểm sẽ khó tạo đột phá cho toàn hệ thống.

Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, TS. Nguyễn Tiến Dĩnh nhấn mạnh, vai trò giám sát xã hội: “Cần đưa người dân vào cơ chế giám sát, vì họ là đối tượng thụ hưởng trực tiếp. Khi người dân tham gia, chính sách sẽ minh bạch và giảm nguy cơ trục lợi NOXH”.

Để chính sách đi vào thực tế, các chuyên gia cho rằng, Hà Nội cần thiết lập chế độ báo cáo định kỳ, công khai tiến độ, vốn hỗ trợ và số lượng căn hộ bàn giao. Cùng với đó là cơ chế hậu kiểm giá bán, giá thuê nhằm ngăn ngừa tình trạng lợi dụng chính sách. Đây là “khâu chốt” giúp kiểm soát chi phí đầu vào, đầu ra ngay từ khi dự án triển khai, thay vì chỉ kiểm tra sau khi hoàn thành.

Dự thảo Nghị quyết của Hà Nội cũng quy định rõ việc sử dụng ngân sách để đầu tư hạ tầng kỹ thuật trong và ngoài dự án, hỗ trợ bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư cho các dự án NOXH độc lập. Cách tiếp cận này giúp giảm chi phí đầu vào, từ đó giữ mặt bằng giá hợp lý và tạo điều kiện thu hút doanh nghiệp. Nếu làm tốt khâu hạ tầng và giải phóng mặt bằng, tiến độ dự án sẽ được rút ngắn đáng kể, đưa nguồn cung ra thị trường đúng nhịp.

Để NOXH thực sự trở thành trụ cột an sinh của Thủ đô, giới chuyên môn đề xuất Hà Nội cần triển khai đồng bộ bốn nhóm giải pháp.

Một là, đa dạng hóa nguồn lực tài chính. Ngoài tín dụng ưu đãi, cần nghiên cứu mô hình vốn trung – dài hạn, xây dựng Quỹ NOXH và thúc đẩy hợp tác ba bên giữa Nhà nước – doanh nghiệp – ngân hàng.

Hai là, cải cách thủ tục hành chính. Rút ngắn 50% thời gian thẩm định, phê duyệt dự án; công khai quy trình và áp dụng chuyển đổi số trong xét duyệt hồ sơ để người dân dễ tiếp cận.

Ba là, giám sát minh bạch, kiểm soát giá bán. Mọi thông tin về giá, danh sách người mua, tiêu chí xét duyệt cần được công khai để ngăn tình trạng “xin – cho” hay mua bán suất.

Bốn là, gắn NOXH với hạ tầng và nơi làm việc. Phát triển khu nhà ở đi kèm dịch vụ, trường học, y tế và giao thông thuận tiện sẽ giúp người dân thực sự yên tâm an cư, lạc nghiệp.

Hà Nội đang chuyển từ tư duy “có chính sách là xong” sang “chính sách phải đo được hiệu quả”. TP xác định mô hình ba trụ cột: Nhà nước kiến tạo, Doanh nghiệp triển khai, Người dân giám sát và thụ hưởng. Khi vận hành đúng, bộ máy sẽ thông suốt, thị trường NOXH minh bạch, cạnh tranh lành mạnh và phát triển bền vững.

Nếu làm tốt, Hà Nội không chỉ đáp ứng nhu cầu an cư của người thu nhập thấp mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa, trở thành hình mẫu để các địa phương khác học tập và nhân rộng. Phát triển NOXH không chỉ là chính sách an sinh trước mắt, mà còn là chiến lược lâu dài để xây dựng một đô thị văn minh, bao trùm và nhân văn, nơi mọi người dân đều có cơ hội ổn định chỗ ở, yên tâm làm việc và góp phần vào sự phồn vinh của Thủ đô.

Nguyễn Đăng