Hà Nội, TPHCM chịu được động đất tối đa bao nhiêu?

Động đất ở Việt Nam có xu hướng gia tăng?

Thảm họa động đất 7,7 độ richter kinh hoàng ở Myanmar ngày 28/3/2025 sẽ còn tác động dài lâu không chỉ đối với Myanmar, mà cả toàn bộ Đông Nam Á. Tác động nguy hại không phải chỉ nằm ở phục hồi tổn thất to lớn, mà lo lắng hơn, sợ hãi hơn - là sẽ tiếp tục xuất hiện các trận động đất mới.

TS Nguyễn Ngọc Chu, cựu cán bộ Viện Toán học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đặt câu hỏi, liệu có phải động đất ở Việt Nam cũng đang có xu hướng gia tăng? Rạng sáng ngày 31/3 liên tiếp có 3 trận động đất xảy ra tại huyện Kon Plông thuộc tỉnh Kon Tum, từ 4 giờ 8 phút tới 4 giờ 46 phút, với cường độ từ 2,6-3,1 độ richter.

Động đất có sức phá hủy rất nghiêm trọng.

Theo thông tin từ Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, trong năm 2024, cả nước đã ghi nhận tổng cộng 482 trận động đất, với độ lớn từ 2,5 đến 5 độ Richter. Đặc biệt, huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum là khu vực chịu ảnh hưởng nhiều nhất, khi có tới hơn 440 trận động đất xảy ra tại đây trong năm 2024.

Trong năm 2023, Việt Nam đã ghi nhận tổng cộng 353 trận động đất, tăng đáng kể so với các năm trước đó. Cụ thể, năm 2022 có 293 trận và năm 2021 có 183 trận. Sự gia tăng này chủ yếu tập trung tại khu vực huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum, nơi xảy ra khoảng 95% số trận động đất trên cả nước trong năm 2023.

Dãy núi Trường Sơn và vùng núi Tây Bắc, Đông Bắc Việt Nam được hình thành do sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo lớn trong quá trình vận động của vỏ Trái đất, là sự va chạm của Mảng Ấn Độ với mảng Á-Âu và Mảng Đông Dương với Mảng Mã Lai.

Vùng dãy Trường Sơn và Tây Bắc Việt Nam nằm trên khu vực có hoạt động kiến tạo mạnh mẽ, chủ yếu là do sự tương tác giữa các mảng kiến tạo Ấn Độ và Á-Âu. Trong khu vực này, có một số đứt gãy vỏ Trái đất như đứt gãy Sông Hồng kéo dài từ khu vực miền Bắc Việt Nam, đi qua Hà Nội, Lạng Sơn, Quảng Ninh, và tiếp tục mở rộng sang phía Bắc, vào Trung Quốc.

Đứt gãy Lào Cai nằm ở khu vực Tây Bắc Việt Nam, kéo dài qua các tỉnh như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, đến gần biên giới Trung Quốc. Đứt gãy sông Cả kéo dài từ Nghệ An đến Hà Tĩnh và là một trong những vết đứt gãy quan trọng ở khu vực miền Trung Việt Nam. Đây là một vết đứt gãy nghiêng, có thể gây ra sự dịch chuyển địa chất rõ rệt, nhưng tác động của nó chủ yếu ở mức độ thấp đến trung bình.

Đứt gãy Mã Lai ảnh hưởng đến khu vực phía Nam của dãy Trường Sơn, liên quan đến sự tương tác giữa mảng Đông Dương và mảng Mã Lai. Đây cũng là một yếu tố có ảnh hưởng đến các hoạt động địa chất trong khu vực.

Ngoài những vết đứt gãy lớn trên, khu vực Trường Sơn còn có rất nhiều các vết đứt gãy nhỏ khác, hình thành trong suốt quá trình di chuyển của các mảng kiến tạo, tạo ra các biến dạng, nứt nẻ và sự dịch chuyển của các khối đất đá.

"Sự xuất hiện động đất gia tăng ở Việt Nam những năm gân đây có sự tham gia tích cực của con người. Những hồ chứa nước thủy điện, hồ chứa nước thủy lợi, những công trình bạt núi, xuyên núi, ngăn sông, những khu nhà cao tầng ở xung quanh hồ chứa nước cùng với bạt núi làm đường, phá rừng, đều dẫn đến địa chấn, làm gia tăng vết đứt gãy, dẫn đến động đất", TS Nguyễn Ngọc Chu nói.

Hà Nội chịu động đất tối đa 6.0 độ

Theo PGS Cao Đình Triều, Phó chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật địa vật lý Việt Nam, phá hủy trong động đất có hai loại. Một loại do nằm ngay trên đường đứt gãy. Khi xảy ra động đất, bề mặt bị gãy (bị phá hủy) tạo sự dịch chuyển, giới chuyên môn gọi là trượt.

Loại phá hủy thứ hai là do dao động nền, tức là sóng địa chấn lan đến chân công trình tạo ra hiệu ứng dao động cưỡng bức. Đối tượng trực tiếp của sự phá hủy này các công trình, các tòa nhà cao tầng. Tòa nhà càng cao thì rung lắc càng mạnh. Trường hợp Bangkok có thể thuộc diện phá hủy do dao động nền.

Theo PGS Cao Đình Triều, khi phân vùng động đất, các nhà chuyên môn đều tính đến các yếu tố động đất tại chỗ và động đất từ xa. Hà Nội là nơi không có nền đất yếu như Bangkok nhưng lại nằm ngay trên các nét đứt gãy sông Hồng và sông Chảy, có nguy cơ chịu động đất tại chỗ với độ lớn tối đa khoảng M6.0.

Còn động đất từ xa thì mạnh nhất có đới đứt gãy Sagaing (nguy cơ cực đại là M8.5), nơi vừa xảy ra động đất ở Myanmar. Sóng địa chấn của đứt gãy Sagaing lan truyền theo chiều kinh tuyến (chiều dọc), vì vậy dù khoảng cách từ Hà Nội đến tâm chấn động đất M7.7 ở Myanmar vừa rồi tưởng như tương tự Bangkok (đều 1.000 km), nhưng lực của sóng dao động nền lan tới Hà Nội yếu đi rất nhiều.

TP.HCM thì có tính chất nền đất tương tự Bangkok, nhưng rất may lại ở quá xa đới đứt gãy Sagaing. Nếu chịu ảnh hưởng động đất từ xa thì TP.HCM sẽ phải "cảnh giác" với các đới đứt gãy phía nam, ở Indonesia hoặc Malaysia. Tuy nhiên, các nhà khoa học địa chất Việt Nam cũng tính toán và thấy sự tác động này sẽ không mạnh. Có chăng thì chỉ có nguy cơ sóng thần với các địa phương ven biển.

PGS Cao Đình Triều cho biết thêm, ông đã từng tham gia đề tài phân vùng vùng động đất ở TPHCM, đề tài kết thúc năm 2009. Trong đề tài, các nhà chuyên môn có xét đến nguy cơ hóa lỏng nền đất, dao động nền. Kết quả cho thấy không có gì nghiêm trọng với TPHCM.

Còn theo TS Nguyễn Xuân Anh, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, sau thảm họa do động đất từ xa của Bangkok thì câu hỏi liệu Hà Nội có nguy cơ tương tự cần được nghiên để tìm câu trả lời.

"Hà Nội không chịu tác động mạnh từ trận động đất Myanmar như Bangkok vừa rồi, không có nghĩa là có thể khẳng định Hà Nội không chịu rung lắc cường độ mạnh nào. Có thể cũng có điểm ở Hà Nội mà sóng địa chấn lan tới nhưng là nơi không có tòa chung cư nào hoặc không có người, cũng không có trạm đo, nên chúng ta không biết được", TS Nguyễn Xuân Anh nói.

Cũng theo ông, với ảnh hưởng của động đất từ xa, trong điều kiện nghiên cứu ở Việt Nam hiện nay, thông thường sau khi có thiệt hại chúng ta mới đánh giá được. Còn với các đứt gãy phía nam Đông Nam Á, về cơ bản là không đáng lo.

Tô Hội