Hà Nội và Toulouse (Pháp) hợp tác bảo tồn di sản trong lòng đô thị

Quảng bá di sản tiêu biểu của hai thành phố

Thành phố Hà Nội đã thiết lập quan hệ hữu nghị, hợp tác với thành phố Toulouse từ năm 1996. Trải qua hơn 20 năm hợp tác, mối quan hệ hợp tác cấp địa phương giữa hai thành phố không ngừng được củng cố, phát triển mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực.

Vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị di sản khảo cổ học là thách thức lớn trong sự phát triển không ngừng của đô thị.

Trong đó, lĩnh vực bảo tồn, tôn tạo, phát huy giá trị các di sản, di tích văn hóa; giao lưu, trao đổi văn hóa nghệ thuật; giáo dục đào tạo; kiến trúc, quy hoạch đô thị… đã đạt được nhiều kết quả, mang đến những lợi ích thiết thực cho người dân hai thành phố.

Phát biểu tại Tọa đàm “Phát huy không gian khu khảo cổ học tại Hoàng thành Thăng Long”, nằm trong chuỗi các hoạt động của Hội nghị hợp tác giữa các địa phương Việt Nam - Pháp, lần thứ 12 (diễn ra từ ngày 13 – 16/4/2023), Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản Hoàng thành Thăng Long Nguyễn Hồng Chi cho biết, thực hiện Nghị định thư hợp tác giữa thành phố Hà Nội và Toulouse, từ năm 2013 đến nay, các hoạt động hợp tác phong phú với nhiều hình thức như tổ chức trưng bày, triển lãm chéo, trao đổi thực tập sinh.

Đặc biệt trong đó phải kể đến Dự án hợp tác Hà Nội - Toulouse về hỗ trợ kỹ thuật bảo tồn, phát huy giá trị các di sản đô thị tiêu biểu và di tích khảo cổ học tại Di sản văn hóa thế giới khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội.

Hà Nội và Toulouse đã tổ chức triển lãm chủ đề “Nước” năm 2013; triển lãm giới thiệu hiện vật tiêu biểu của Hoàng thành Thăng Long và Triển lãm tranh ảnh, bản đồ, bản vẽ về quá trình khai quật khảo cổ tại Hoàng thành Thăng Long trong khuôn viên Bảo tàng Georges Labit, thành phố Toulouse, năm 2014;

Triển lãm “Vật liệu kiến trúc - Hành trình từ đất” giới thiệu về bộ sưu tập hiện vật đất nung của Hoàng thành Thăng Long và thành phố Toulouse, năm 2019 nhân Hội nghị hợp tác phi tập trung Việt Nam - Pháp lần thứ 11;

Trưng bày “Từ lòng đất đến bảo tàng - Hành trình của hiện vật” khai mạc ngày 13/4/2023, tại Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà Nội. Và cuối năm 2023 hai thành phố sẽ thực hiện triển lãm chung tại thành phố Toulouse.

Những hợp tác này đã và đang tạo cơ hội để các di sản tiêu biểu của mỗi thành phố được biết đến nhiều hơn, đồng thời tăng cường giao lưu nhân dân để hiểu biết lẫn nhau.

Khu vực khảo cổ học có thể phát triển thành công viên chuyên ngành

Ông Nguyễn Thanh Quang, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội cho biết, hiện nay, vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị di sản khảo cổ học là thách thức lớn trong sự phát triển không ngừng của đô thị, sự tàn phá của thời gian, môi trường và khí hậu.

Bản vẽ ý tưởng biến khu khảo cổ học 18 Hoàng Diệu thành công viên.

Do đó, tại Tọa đàm, các chuyên gia Việt Nam và Pháp đã trao đổi kinh nghiệm và tầm nhìn trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản Hoàng thành Thăng Long, dựa trên cơ sở hai thành phố Hà Nội và Toulouse và đã nhiều năm hợp tác trong lĩnh vực này.

Theo ông Jean Claude Dardelet, Phó Thị trưởng thành phố Toulouse: “Mỗi địa phương có một thế mạnh trong bảo tồn di sản, do đó, dù di tích lịch sử đã cách chúng ta rất xa về mặt thời gian nhưng lại có thể khiến chúng ta xích lại gần nhau hơn khi hai nước chia sẻ kinh nghiệm, ý tưởng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản theo hướng phục vụ du lịch bền vững, mang đến lợi ích cho người dân”.

Từng đến thăm Hoàng thành Thăng Long cách đây nhiều năm, lần này trở lại nơi đây, ông Dardelet bày tỏ sự vui mừng vì di tích vẫn giữ được vẻ đẹp vốn có, khi mà Thủ đô Hà Nội đang phát triển về cơ sở hạ tầng đô thị mạnh mẽ.

Ông Dardelet khẳng định, thành phố Toulouse sẽ tiếp tục đồng hành cùng Hà Nội chung tay phát triển di sản Hoàng Thành Thăng Long, cùng lan tỏa giá trị di sản này đến bạn bè quốc tế.

“Hiến kế” cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản khảo cổ học, PGS – TS. Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội khảo cổ học Việt Nam đề xuất xây dựng một bảo tàng tại chỗ mang chủ đề các dấu tích cung điện Thăng Long. Ông cho rằng, Hoàng thành Thăng Long có thể tham khảo mô hình Bảo tàng Ferigeux của Pháp với thiết kế đẹp và bền vững.

Trong khi đó, ông Jean Francois Milou, Văn phòng Studio Milou Singapore cho rằng, khu vực khảo cổ học tại Hoàng thành Thăng Long có thể phát triển thành một công viên chuyên ngành. Điều này vừa góp phần bảo tồn, phát huy hiệu quả không gian khảo cổ, vừa tạo thành hình ảnh văn hóa mang tính kết nối đầy ý nghĩa giữa Hà Nội xưa và nay.

Tuy nhiên, vị chuyên gia Pháp nhấn mạnh, với yêu cầu về quy hoạch nghiêm ngặt của khu vực xung quanh Hoàng thành Thăng Long, công trình mới không được cao quá 5m. Ông tin rằng, nằm kế bên Tòa nhà Quốc hội, hai công trình sẽ là biểu tượng cho mối liên hệ giữa Hà Nội ngày nay và Hà Nội trong quá khứ.

Đặc biệt, Giám đốc Di sản Tòa thị chính Tolouse Pierre Pisani cho biết, tại Pháp có khu khảo cổ học La domus de Cieutat tại Eauze (Gers) có nhiều điểm tương đồng với Hoàng thành Thăng Long. Khu vực này gồm 3 khu di tích bổ trợ cho nhau gồm: khu di tích Eauze, bảo tàng Eauze, khu di tích Montreál.

Ngay khi bắt đầu khai quật vào năm 2001, thành phố Eauze và các cơ quan chức năng đã có kế hoạch khai thác phát huy giá trị của khu vực này. Năm 2009, thành phố phát động một cuộc thi quản lý dự án và chọn ê-kíp trúng thầu trong khi các hoạt động khai quật khảo cổ vẫn đang được tiến hành. Sau quá trình khai quật, năm 2013, khu khảo cổ học này đã mở cửa đón khách tham quan.

Trong quá trình khai thác, khu di sản hướng tới 3 mục tiêu: bảo vệ và phát huy giá trị của các di tích khảo cổ bằng phương án xây hệ thống mái che, trưng bày các di tích của thế kỷ thứ IV cũng như bằng các kỹ thuật xây dựng cổ, quản lý hệ thống nước ngầm.

Để có được những thành công về bảo tồn, phát huy giá trị di sản, Giám đốc Di sản Tòa thị chính Tolouse Pierre Pisani cho biết, dự án này có sự phối hợp các nhà khảo cổ học, kiến trúc sư và các tổ chức khác nhau. Quy trình thiết kế dự án được thực hiện mềm dẻo, linh hoạt, được khách tham quan yêu thích và đánh giá cao.

Đây là mô hình đáng để Hoàng thành Thăng Long nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm để bảo tồn các giá trị khảo cổ học và phát triển bền vững.

Những bài học kinh nghiệm, đề xuất, ý tưởng, hiến kế tại Tọa đàm sẽ là cơ sở khoa học để Hoàng thành Thăng Long đưa ra các phương án bảo tồn, phát huy giá trị di sản khảo cổ học phục vụ khôi phục và tái hiện các di sản kiến trúc. Đồng thời, bổ sung tư liệu và tham vấn các giải pháp khoa học, ứng dụng công nghệ trong quá trình phát huy giá trị di sản khảo cổ học.

Từ năm 2016, mối quan hệ đối tác mới giữa Hà Nội và Toulouse đã tập trung cho Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội, di sản ngàn năm tuổi đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa Thế giới. Đây là địa điểm vô cùng thuận lợi để triển khai hợp tác về quản lý di sản khảo cổ học đối với cả di tích kiến trúc và hiện vật cũng như phương pháp tiếp cận bảo tàng học.
Kế thừa và phát huy các kết quả đã đạt được, năm 2020, Dự án về hỗ trợ kỹ thuật bảo tồn, phát huy giá trị các di sản đô thị tiêu biểu và di tích khảo cổ học tại Di sản Thế giới Khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội được triển khai. Dự án tập trung các mục tiêu:
Tăng cường các công cụ quản lý tổng thể Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội được UNESCO xếp hạng là Di sản văn hóa Thế giới.
Nâng cao trình độ chuyên môn cho đội ngũ cán bộ thuộc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long.
Hỗ trợ chiến lược phát triển bền vững cho Khu di sản trên tinh thần tôn trọng các tiêu chuẩn và giá trị của UNESCO.
Quảng bá năng lực chuyên môn của thành phố Toulouse trong lĩnh vực quản lý di sản.

Hồng Hạnh