Hai cuộc trở về

“Không có nốt nhạc sai”

Giữa tháng 11-2025, đêm Jazz Concert Immerrsed trong khuôn khổ dự án Living Heritage (Di sản cho tương lai, do GG Corporation tổ chức) diễn ra tại TPHCM. Nhân vật chính dẫn chuyện bằng âm nhạc, và đồng thời làm nên linh hồn của đêm nhạc này là nghệ sĩ dương cầm Đan Mạch gốc Việt Neils Lan Doky.

Với những ai yêu jazz, thì chắc chắn những album của Neils Lan Doky luôn được đặt ở ngăn trên cùng của kệ băng đĩa.

Neils Lan Doky, tên Việt là Đỗ Kỳ Lân, sinh năm 1963. Sinh trưởng ở Đan Mạch và mang trong mình dòng máu của người cha Việt Nam - cũng là một tay guitar cổ điển mà ông ngưỡng mộ; để lại nhiều dấu ấn trong cuộc đời âm nhạc của ông - Neils Lan Doky là sự phối hợp giữa một tâm hồn phương Đông hài hòa và một tinh thần Bắc Âu tao nhã. Ông cũng tiếp thu được sự phóng khoáng “về nguồn” của phong cách jazz Mỹ trong thời gian theo học trường Berklee College Of Music từ năm 1981.

Qua hơn 46 album được người mê âm nhạc biết đến, từng xuất hiện trên nhiều sân khấu danh giá: Cernegie Hall, Royal Albert Hall... và hợp tác với những ngôi sao jazz của thế giới như Ray Brown, Pat metheny hay Michael Brecker, Neils Lan Doky được xem như một nghệ sĩ jazz hàng đầu châu Âu với một thế giới nhạc jaz phong phú, “tươi mới và thú vị” (theo nhận định của The New York Times).

Ông là “một trong những nghệ sĩ piano châu Âu quan trọng nhất trong 50 năm qua” (theo tờ El Diario). Nhưng trong hơn 46 album nhạc jazz của ông, các tác phẩm để lại dấu ấn sâu sắc nhất lại theo một dòng chảy hướng về phương Đông như Asian Sessions (1999) và Haitek Haiku (2001) hay những album jazz có những sáng tác mang đến trải nghiệm, chiêm nghiệm mới về thiên nhiên, thời gian như River of Times (2020), Misty Dawn (1994)... Thông qua cây piano, Neils Lan Doky kết nối và làm đồng hiện, tái tạo những hương sắc của các không gian, nơi chốn trong thế giới mà ông thuộc về, nhưng cũng đồng thời ở đó, người nghe lại luôn cảm nhận trong giai điệu niềm vui ngập tràn của tính thơ, sự tự tại và cởi mở. Một thứ âm nhạc được sinh ra để giúp con người hạnh phúc hơn trong thế giới này.

Trong đêm nhạc, những tác phẩm nổi tiếng nhất của ông, như Free at last, Just do it, Hope, Misty dawn, Till the end of time... được ông trình diễn khiến người nghe choáng ngợp. Nhưng điều khiến khán giả cảm động nhất đó là màn trình diễn cuối cùng, một bản ngẫu hứng ngập tràn hoài niệm khi ông dành riêng để tưởng nhớ người cha của mình. Trong một bản diễn tấu kéo dài hơn mười phút, cây đàn piano của ông bỗng dưng thoát khỏi thanh âm đanh chắc của một nhạc cụ bộ gõ, mà mềm mại rung lên theo cách của một nhạc cụ bộ dây. Cụ thể, Neils Lan Doky đã biến nó thành “guitar duo” (song tấu guitar) để đưa người nghe chìm đắm vào một buổi hòa tấu của hai cha con ông năm xưa. Khi đó, cậu bé Neils Lan Doky mới chỉ lên mười, bên người cha mê âm nhạc và âm nhạc từ hai cây guitar đã mở ra dòng chảy giao cảm với nhau, với đời sống, mà ở đó, cũng vun bồi cảm thức về cội nguồn.

Chuyến trở về của Đỗ Kỳ Lân trong một đêm jazz khiến nhiều người hạnh phúc vì được sống với âm nhạc và từ trong âm nhạc, chạm vào thứ triết lý tươi sáng về cuộc đời. Theo ông, ở jazz sẽ không có những nốt nhạc sai.

“Cả trong âm nhạc lẫn cuộc sống, tôi sẽ nói rằng: nên đi theo con tim, để cuộc đời đưa bạn tới những miền chưa biết. Đừng sợ mắc lỗi - biến mỗi nốt nhạc sai thành một nốt nhạc hay bằng những gì bạn chơi tiếp sau đó”, ông trả lời trong một cuộc phỏng vấn trước đêm nhạc diễn ra.

Những bức tranh ra đi và trở về

Một sự kiện văn hóa được công chúng yêu mỹ thuật đặc biệt quan tâm dịp này là cuộc trưng bày tranh chủ đề Trở về tại Bảo tàng Mỹ thuật TPHCM (21-11-2025). Đây là loạt tranh hiến tặng tiếp nối chuỗi hiến tặng trước đó của ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê.

Điều đặc biệt của cuộc trưng bày này, là 46 bức tranh được chủ nhân bộ sưu tập - ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê (bà Khuê là nhà báo, nhà phê bình văn học) sống tại Pháp đã mang về tặng cho bảo tàng, xem như đưa di sản trở về quê hương. Được biết, đây là loạt tranh tiếp theo được ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê mang về hiến tặng bảo tàng tại Việt Nam (sau bộ sưu tập 26 tranh, tư liệu của họa sĩ Lê Thị Lựu vào năm 2018-2019 và bộ sưu tập lớn 236 tác phẩm, tư liệu quý của họa sĩ Lê Bá Đảng vào năm 2023).

Người thưởng lãm tranh gặp ở đó những tác phẩm của các họa sĩ quan trọng trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam, gồm nhiều thế hệ trưởng thành từ trường Mỹ thuật Đông Dương (Lê Phổ, Vũ Cao Đàm, Bùi Xuân Phái…), trường Vẽ Gia Định - Sài Gòn (Nguyễn Trung, Đỗ Quang Em), trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế (Đinh Cường, Trịnh Cung), và những họa sĩ hoạt động đa lĩnh vực, như Văn Đen, Võ Đình, Bửu Chỉ, Lê Bá Đảng...

Không gian trưng bày, một cách cô đọng nhưng thật sống động, dẫn người thưởng lãm trở về với dòng chảy mỹ thuật thông qua các tên tuổi tiêu biểu của từng giai đoạn. Những bức tranh quý giá như Hải quỳ của Lê Phổ, Cô Tấm của Thái Tuấn, Chùa Thầy của Trần Phúc Duyên, Nhị Kiều của Vũ Cao Đàm, Thiên thai của Phạm Tăng, Xóm chài của Tạ Tỵ, Một tòa thiên nhiên khỏa thân của Nguyễn Trung hay các tác phẩm của Lê Bá Đảng là cách kể thuyết phục về dòng chảy sáng tạo, có tính tự cường và ý thức bản sắc của nhiều thế hệ họa sĩ Việt Nam trong thế kỷ trước.

46 bức tranh trở về, hay tấm lòng của người sưu tập cũng trở về với câu chuyện về dòng chảy mỹ thuật được kể một cách mạch lạc. Ở đó, câu chuyện bản sắc, sáng tạo và sự vun bồi nâng niu di sản là tâm điểm, làm nên sự ấm áp khi đứng trước những tác phẩm đã tìm thấy nơi tỏa sáng lâu bền trong hành trình trở về.

Hai cuộc trở về, một trong âm nhạc với Neils Lan Doky, một trong mỹ thuật với 46 bức tranh mà ông bà Lê Tất Luyện - Thụy Khuê hiến tặng bảo tàng Mỹ thuật TPHCM làm cho không khí văn hóa Sài Gòn trong những ngày cuối năm có những điểm nhấn đẹp, ý nghĩa. Sực nhớ đến chiêm nghiệm trở về của Tiến sĩ triết học Thái Kim Lan: “Mọi sự trở về đều là tin vui như khát vọng của con người về sự đoàn tụ và kết nối”.

Nguyễn An Nam