Hạn chế nhà đầu tư cá nhân, nhưng nhà đầu tư tổ chức mới chỉ nắm 8% trái phiếu doanh nghiệp

Có nhiều tín hiệu tích cực trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp thời gian gần đây. Liệu thị trường đã vượt qua giai đoạn khó khăn nhất?

Đúng vậy, chúng tôi nhận thấy giai đoạn tồi tệ nhất của đợt khủng hoảng thanh khoản từ tháng 9/2022 đến tháng 6/2023 đã qua và thị trường đã chuyển sang một giai đoạn phát triển mới được đánh dấu bởi các quy định chặt chẽ hơn và tâm lý thị trường dần được cải thiện.

Kể từ sau giai đoạn khủng hoảng về thanh khoản và gia tăng các đợt chậm trả gốc, lãi trái phiếu từ tháng 9/2022 - 6/2023, chúng tôi đã ghi nhận tâm lý thị trường tích cực hơn, chủ yếu nhờ các nghị định liên quan đến việc giải quyết nợ xấu.

Từ tháng 3/2023, hơn 200 trái phiếu đã gia hạn ngày đáo hạn, phần lớn kéo dài thêm khoảng 22 tháng, sau khi đạt được thỏa thuận với nhà đầu tư theo Nghị định 08. Theo quan điểm của chúng tôi, hoạt động đàm phán gia hạn nợ đã diễn ra tích cực hơn sau Nghị định 08 và giúp một số tổ chức phát hành tránh được nguy cơ chậm trả. Khoảng 80 trái phiếu đã gia hạn khi chỉ còn 1 tháng trước ngày đáo hạn, phần lớn là trái phiếu của các doanh nghiệp mới thành lập mà không có hoạt động kinh doanh cốt lõi, dòng tiền kinh doanh hạn chế, và liên quan đến các dự án bất động sản. Một dấu hiệu tích cực khác là nhiều tổ chức phát hành chậm trả đã hoàn trả một phần gốc và lãi cho trái chủ.

Ông Nguyễn Lý Thanh Lương (CFA, ACCA, FMVA), Trưởng nhóm phân tích, Khối Xếp hạng và nghiên cứu VIS Rating

Với tỷ lệ chậm trả trái phiếu giảm và tỷ lệ thu hồi chậm trả đang tăng lên, các tổ chức phát hành và nhà đầu tư đang lạc quan hơn và đã chủ động điều chỉnh để thích ứng với các yêu cầu phát hành chặt chẽ hơn.

Trong 8 tháng đầu năm 2024, lượng phát hành mới đã tăng gấp đôi lên 298.000 tỷ đồng so với cùng kỳ năm 2023, dẫn đầu bởi khối ngân hàng và bất động sản. Hoạt động giao dịch trên thị trường thứ cấp cũng sôi động hơn kể từ khi sàn giao dịch trái phiếu riêng lẻ được triển khai vào tháng 7/2023.

Dù có tín hiệu tích cực nhưng thị trường chưa thể hồi phục như trước giai đoạn khủng hoảng. Theo ông, các điểm nghẽn chính cần được giải quyết hiện tại là gì?

Theo quan điểm của chúng tôi, hành vi của thị trường đã có sự căn chỉnh theo hướng tích cực hơn. Tuy nhiên, các giao dịch trái phiếu gần đây vẫn cho thấy thị trường còn thiếu nhận thức đầy đủ về rủi ro và cơ cấu nhà đầu tư chưa đủ đa dạng để duy trì hoạt động trái phiếu doanh nghiệp qua giai đoạn biến động.

Hầu hết các trái phiếu được phát hành và giao dịch trên thị trường thứ cấp đều là các trái phiếu phát hành riêng lẻ, hoặc do các doanh nghiệp mới thành lập và không có hoạt động kinh doanh cốt lõi phát hành, và do đó có rất ít thông tin công khai để nhà đầu tư có thể theo dõi và phân tích rủi ro. Đáng chú ý, gần 50% các trường hợp chậm trả trái phiếu trong giai đoạn 2022 – 2023 đến từ các doanh nghiệp mới thành lập, tình hình tài chính yếu, nhưng vẫn phát hành được với mức lãi suất hấp dẫn trong giai đoạn trước.

Phần lớn các doanh nghiệp mới thành lập và không có hoạt động kinh doanh cốt lõi chậm trả trái phiếu

Hiện nay, nhiều trái phiếu từ nhóm các doanh nghiệp này vẫn đang được giao dịch trên thị trường thứ cấp với mức lợi suất không chênh lệch nhiều so với các trái phiếu của các công ty có tình hình tài chính lành mạnh hơn.

So với các thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển hơn trong khu vực, Việt Nam thiếu sự hiện diện các nhà đầu tư tổ chức có thời gian đầu tư nắm giữ dài hạn và khả năng chịu đựng rủi ro cao để vượt qua các biến động ngắn hạn.

Trong dự thảo thay đổi của Luật Chứng khoán, dự kiến có thể được ban hành vào quý IV/2024, cơ quan quản lý có dự định đưa ra các biện pháp bảo vệ bổ sung nhằm giảm bớt trường hợp các nhà đầu tư chấp nhận rủi ro quá mức, chẳng hạn như giới hạn trái phiếu phát hành riêng lẻ chỉ cho các nhà đầu tư chuyên nghiệp là tổ chức. Do đó, sự tham gia tích cực hơn của nhà đầu tư tổ chức vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp là rất quan trọng đối với sự phát triển bền vững của thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Theo dữ kiện từ Bộ Tài chính và thống kê từ BCTC bán niên, các nhà đầu tư tổ chức như công ty bảo hiểm, quỹ hưu trí và quỹ đầu tư chỉ nắm giữ 8% tổng số trái phiếu doanh nghiệp đang lưu hành tính đến cuối tháng 6/2024.

Không giống như các nhà đầu tư cá nhân, những người thường tập trung vào lợi nhuận ngắn hạn, các nhà đầu tư tổ chức thường phải cân nhắc rủi ro đầu tư kỹ hơn, có thể đầu tư dài hạn và có khả năng chịu đựng rủi ro tốt hơn đối với các biến động ngắn hạn. Nhà đầu tư tổ chức lớn nhất hiện tại là quỹ Bảo hiểm Xã hội Việt Nam với quy mô tài sản quản lý đạt 1,2 triệu tỷ đồng tính đến cuối tháng 12/2023, tuy nhiên quỹ chưa thực hiện đầu tư vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Các quỹ có quy mô tài sản quản lý lớn tại Việt Nam vẫn chưa đầu tư đáng kể vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Trong bối cảnh như vậy, nhà đầu tư cá nhân có thể tìm "điểm tựa" nào trước khi quyết định đầu tư?

Hiện nay, có 4 tổ chức xếp hạng tín nhiệm được cấp phép tại Việt Nam. Tất cả đều có các thang điểm, phương pháp và quy trình xếp hạng tín nhiệm riêng. Các bên tham gia có thể rút ra góc nhìn hữu ích về rủi ro tương quan của mỗi tổ chức phát hành và trái phiếu từ cách so sánh kết quả.

Trong 8 tháng đầu năm 2024, đã có 29 công ty thực hiện xếp hạng tín nhiệm ở cấp độ tổ chức phát hành, gần gấp 3 lần so với cùng kỳ năm 2023. Nhà đầu tư có thể tham khảo các công bố và báo cáo xếp hạng tín nhiệm chi tiết của bốn tổ chức để hiểu rõ lý do đằng sau kết quả xếp hạng đó và các thông tin về mức độ tín nhiệm của tổ chức phát hành, chẳng hạn như sức mạnh và dòng tiền hoạt động kinh doanh cốt lõi, lịch sử hoạt động và chất lượng quản trị doanh nghiệp, năng lực trả nợ.

Những thông tin này cung cấp ý kiến độc lập và khách quan về mức độ tín nhiệm tương đối của một tổ chức phát hành và khả năng trả các nghĩa vụ nợ của mình, đồng thời bổ sung cho các nguồn thông tin khác mà nhà đầu tư sẽ sử dụng trong quá trình phân tích đầu tư của họ.

Xếp hạng tín nhiệm cũng là một nguồn tham khảo độc lập cho nhà đầu tư và tổ chức phát hành khi xác định phần bù rủi ro cho các giao dịch trái phiếu.

Không giống như xếp hạng tín nhiệm ở cấp độ tổ chức phát hành, các kết quả xếp hạng trái phiếu đánh giá rủi ro cụ thể của từng trái phiếu, giúp lượng hóa mức độ chênh lệch rủi ro và giảm thiểu sai lệch trong định giá trái phiếu. Tính đến nay, chưa có trái phiếu doanh nghiệp nào đang lưu hành tại Việt Nam được xếp hạng, khác với các thị trường trong khu vực.

Giá trị trái phiếu đã được xếp hạng tín nhiệm trên tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp nội địa lưu hành theo từng quốc gia

Nhà đầu tư có thể sử dụng xếp hạng tín nhiệm trái phiếu và lịch sử giá giao dịch của trái phiếu đó trong quá khứ để xác định chuẩn mực cho việc định giá các giao dịch trái phiếu mới. Về nguyên tắc, giữa các trái phiếu có điều khoản và điều kiện giống nhau, trái phiếu do các tổ chức phát hành có mức độ tín nhiệm tốt hơn nên có lãi suất coupon thấp hơn so với trái phiếu của các tổ chức phát hành có mức độ tín nhiệm kém hơn; còn trái phiếu do các tổ chức phát hành có cùng mức độ tín nhiệm nên có lãi suất coupon tương tự nhau.

Khi có nhiều tổ chức phát hành và trái phiếu tại Việt Nam được xếp hạng, các nhà đầu tư và tổ chức phát hành có thể hưởng lợi nhờ khi định giá trái phiếu phản ánh đúng mức độ rủi ro tương quan.

Lam Phong