Hàng Việt vào thị trường EU: Cơ hội và bài toán về tuân thủ quy định

EVFTA - đòn bẩy cho tăng trưởng thương mại

“Trong bối cảnh bất ổn địa chính trị ngày càng gia tăng và các tuyên bố áp thuế đơn phương liên tục xuất hiện, Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - EU (EVFTA) nổi bật như một biểu tượng của tinh thần hợp tác. Những điều khoản minh bạch và cam kết chung giữa Việt Nam và EU cho thấy, sự hài hòa về tiêu chuẩn cùng thị trường mở chính là con đường dẫn đến tăng trưởng bền vững và thịnh vượng lâu dài” - ông Bruno Jaspaert - Chủ tịch EuroCham, nhấn mạnh.

Hàng Việt tận dụng cơ hội để thâm nhập thị trường EU. Ảnh: S.X

Thực tế cho thấy, kể từ khi được triển khai, EVFTA đã góp phần thúc đẩy thương mại EU - Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ. Hiện nay, Việt Nam là đối tác thương mại hàng hóa lớn nhất của EU tại ASEAN và đứng thứ 16 toàn cầu. Hàng hóa Việt xuất khẩu sang EU khá đa dạng, từ điện tử, dệt may, nội thất cho đến nông sản.

Bà Nguyễn Thị Phượng - Giám đốc điều hành của Công ty TradeComply nhấn mạnh, dù EVFTA mang lại cơ hội lớn nhưng việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định mới là yếu tố then chốt để các doanh nghiệp (DN) Việt thực sự hưởng lợi và bảo vệ vị thế tại thị trường EU. Cam kết của EVFTA về việc xóa bỏ gần 99% dòng thuế trong vòng 7 năm sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh cho các ngành hàng chủ lực trong nước như dệt may, da giày, gỗ nội thất, nông sản chế biến và thủy sản, đặc biệt khi EU là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Việt Nam.

Đáng chú ý, không chỉ các tập đoàn lớn được hưởng lợi mà các DN nhỏ cũng đang khai thác tốt các ưu đãi từ hiệp định. Tỷ lệ DN xem cắt giảm thuế quan là lợi thế then chốt đã tăng vọt từ 29% trong quý 2/2024, lên 61% trong cùng kỳ năm nay. Trong đó, một số DN đã có thể định lượng lợi nhuận trực tiếp từ EVFTA, mức tăng trung bình được ghi nhận vào lợi nhuận ròng là 8,7%, một số DN báo cáo con số ấn tượng lên tới 25%.

Bài toán tuân thủ - rào cản hay cơ hội?

Bên cạnh ưu đãi thuế quan, DN Việt cũng phải đối diện với làn sóng quy định mới và khắt khe từ EU. Bắt đầu từ năm 2026, Cơ chế Điều chỉnh Carbon Biên giới (CBAM) sẽ áp thuế carbon với sắt thép, xi măng, nhôm, phân bón, yêu cầu báo cáo phát thải CO2. Giữa năm 2025, quy định Chống phá rừng (EUDR) có hiệu lực, buộc sản phẩm như cà phê, gỗ, cao su phải chứng minh nguồn gốc không gây mất rừng. Ngoài ra, các yêu cầu về minh bạch lao động và môi trường theo chuẩn môi trường, xã hội và quản trị (ESG) cũng ngày càng được đặt ra.

Một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình thực thi EVFTA hiện nay là Quy tắc Xuất xứ – yếu tố then chốt để doanh nghiệp có thể tiếp cận các ưu đãi thuế quan. Dù đóng vai trò chiến lược trong việc thúc đẩy thương mại công bằng, minh bạch, nhưng trên thực tế, việc đáp ứng đầy đủ các tiêu chí xuất xứ không hề đơn giản. Phần lớn các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam vẫn phụ thuộc đáng kể vào nguyên phụ liệu nhập khẩu từ các nước thứ ba.

Mặc dù EVFTA có cơ chế cộng gộp, cho phép tính xuất xứ từ một số quốc gia đối tác, nhưng quy trình chứng từ phức tạp, cùng với chuỗi cung ứng còn phân mảnh, đang khiến nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc chứng minh xuất xứ hợp lệ. Trước thực trạng này, Phó Chủ tịch EuroCham Jean-Jacques Bouflet nhận định: “Tại thời điểm này, định nghĩa chính xác về các yêu cầu mới do Hoa Kỳ áp đặt đối với khái niệm hàng hóa “trung chuyển” vẫn còn chưa rõ ràng. Sự mơ hồ này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc áp dụng Quy tắc Xuất xứ trong EVFTA - đặc biệt khi nguyên liệu nhập khẩu được sử dụng trong quá trình sản xuất tại Việt Nam. Chính vì vậy, EuroCham tiếp tục ủng hộ việc loại bỏ thêm các rào cản kỹ thuật và phi kỹ thuật trong thương mại, đưa ra những hướng dẫn rõ ràng hơn về mã HS, định giá hải quan”.

EVFTA chứng minh sức mạnh khi thúc đẩy thương mại Việt Nam – EU tăng trưởng vượt bậc. Nhưng cơ hội chỉ trở thành lợi thế thực sự nếu doanh nghiệp chủ động thích ứng và tuân thủ chuẩn mực quốc tế. Khi đó, hàng Việt không chỉ xuất hiện nhiều hơn trên kệ hàng Châu Âu, mà còn khẳng định uy tín, vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu.

Thanh Giang