Hành trình 'làm nghề bằng cả trái tim'

Nhà báo Đào Quang Bính

ÁNH MẮT HIẾU KỲ ẨN SAU MÁI TÓC BẠC

Lần đầu gặp nhà báo Đào Quang Bính, ấn tượng về ông không phải mái tóc bạc hay dáng người nhanh nhẹn, mà là đôi mắt luôn ánh lên sự hiếu kỳ. Ngay cả khi chia sẻ về những khó khăn khốc liệt của thời bao cấp, ông vẫn cười hiền: “Khó là chuyện của hoàn cảnh, còn say mê là lựa chọn của riêng mình.” Câu nói này, như một chìa khóa, tái hiện hành trình 45 năm đeo đuổi nghiệp báo của ông, lồng ghép những kỷ niệm, những câu chuyện hậu trường chưa từng kể, cùng trăn trở về tương lai báo chí trong kỷ nguyên AI.

Năm 1980, chàng sinh viên khoa tiếng Pháp trường sư phạm ngoại ngữ Đào Quang Bính rời giảng đường, xách chiếc va‑li sờn màu với gia tài vỏn vẹn một tấm bằng đại học, vài cuốn sách cũ và niềm tin “làm nghề tử tế sẽ không đói”. Chọn báo đối ngoại làm bến đỗ, ông nhanh chóng nhận ra “vé vào cửa” của nghề chính là phải thành thạo một kỹ năng đánh máy mười ngón.

Ông kể: “Tôi tự vẽ trên bìa cạc‑tông 10 ô vuông, phân vai cho từng ngón, ngày gõ 8 tiếng. Mười lăm ngày sau, đủ nhanh để gõ… đơn xin việc và vượt qua kỳ sát hạch của Le Courrier du Vietnam.”

Gia nhập tòa soạn tại số 46 Trần Hưng Đạo, ông được trả lương bằng 10 kg gạo cùng ít tem phiếu. Bữa trưa đôi khi chỉ có nửa ổ bánh mì “không ruột”. Đói mèm, ông cùng đồng nghiệp kê bàn chơi bóng bàn đánh lừa dạ dày để quên cơn đói, rồi hai giờ chiều lại ngồi cắm cúi gõ tin.

Trong tòa soạn, người ảnh hưởng lớn nhất với Đào Quang Bính là cụ Nguyễn Khắc Viện, “nhà bác học đa ngành” được Bác Hồ mời về nước. Cụ đặt tiêu chuẩn: phóng viên trẻ phải nắm ngoại ngữ, lịch sử, triết học và “không viết nếu chưa hiểu đến nơi đến chốn”.

Một tối muộn, cụ Viện đưa ông bản thảo bài xã luận bằng tiếng Pháp, bảo: “Cậu dịch đêm nay, sáng mai nộp.” Ông thức trắng 12 giờ, lần đầu hiểu thế nào là kỷ luật chữ nghĩa. Sáng hôm sau, cụ chỉ gật đầu: “Được! Nhưng cắt 1/3.” Ông hỏi tại sao, cụ đáp: “Ngắn mà trúng, độc giả sẽ đọc hai lần.” Bài học súc tích đó theo ông suốt đời.

Không có Internet, tìm tin là một hành trình gian truân. Ông cùng đồng nghiệp tự lọc tin trên báo nước ngoài, dịch ngắn gọn, đánh máy trên giấy nến, quay ronéo bản tin song ngữ gửi các đại sứ quán. Giữa thời thông tin khan hiếm, những tờ bản tin ấy như giọt nước mát giữa sa mạc tin tức.

Năm 1993, ông về đầu quân cho Thời báo Kinh tế, hợp tác với Ringier - tập đoàn báo chí hàng đầu của Thụy Sĩ, ông đã chủ trương thay máy chữ bằng những chiếc máy tính 186 và chiếc Macintosh đời đầu. Công nghệ in cũng bước sang trang mới: thay vì xếp chữ chì, tòa soạn in ra giấy can. Báo khổ A3, trong khi máy in chỉ xử lý khổ A4, nên phải in rời, rồi hai thợ in cắt, ghép bốn miếng lại thành một “bình bản” hoàn chỉnh. Tiếp đó, bình bản được chụp kẽm; muốn in màu phải chụp tới 4 bản kẽm riêng.

Những ngày tháng ấy, vất vả nhưng tràn đầy háo hức, là lát cắt sống động của lịch sử làm báo: từ viết tay, gõ máy chữ, sang máy tính. Ông may mắn được chứng kiến trọn vẹn hành trình chuyển mình đó.

VAI TỔNG BIÊN TẬP GIỮA KHỦNG HOẢNG

Với nhà báo Đào Quang Bính, những năm tháng đầu tiên vào nghề báo đã để lại những dấu ấn không bao giờ phai nhòa. "Hồi đó, không có giấy, tôi đã dùng vỏ lương khô để dịch sách, dùng mỗi bánh mì "không ruột" chỉ để sống qua ngày. Bố mẹ mất sớm, lên Hà Nội không nhà, không sổ gạo, chỉ có một thứ: tình yêu nghề."

Những ký ức đó đã theo ông suốt đời, làm nền tảng tình cảm và bản lĩnh nghề nghiệp của một người làm báo có tâm, có tình, có trách nhiệm.

Giai đoạn 2009 - 2017, nhà báo Đào Quang Bính đảm nhiệm vị trí Tổng Biên tập Thời báo Kinh Doanh (nay là Tạp chí Kinh Doanh). Thời điểm tiếp quản tờ báo đúng khủng hoảng kinh tế thế giới năm 2008, doanh nghiệp khó khăn. Thiếu thốn cả về vật chất lẫn công cụ tác nghiệp; nợ bảo hiểm, nợ nhà in, nhưng vì đam mê với nghề, ông đã cùng một số anh em “vác tiền nhà đi” để trang trải nợ nần và từng bước khôi phục tờ báo.

Ông Đào Quang Bính cùng đội ngũ của mình đã nỗ lực chuyển đổi nội dung theo hướng gần gũi hơn với doanh nghiệp, phản ánh trung thực đời sống kinh tế Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng.

“Tôi luôn dặn anh em phóng viên: viết không chỉ để đưa tin, mà để làm rõ bản chất, góp phần tháo gỡ cho độc giả, đặc biệt là doanh nghiệp. Làm báo mà không hiểu người đọc đang cần gì thì dễ lạc lối.”

Dưới sự dẫn dắt của ông, Thời báo Kinh Doanh từng bước ứng dụng công nghệ xuất bản mới, cải tiến quy trình sản xuất và phát hành. Thời kỳ đó, ông đặc biệt quan tâm đến chất lượng biên tập, yếu tố quyết định uy tín với độc giả. Cùng với đó, cái máu công nghệ luôn len lỏi trong ông. Dù kinh phí eo hẹp, ông mạnh dạn mua dàn máy iMac 27″ đắt đỏ để làm dàn trang eDesign (30 triệu/máy thời điểm cách nay 15 năm) thay thế công nghệ thiết kế cũ, rút ngắn thời gian sản xuất, nâng chuẩn trình bày.

Điều đáng nể nhất ở nhà báo Đào Quang Bính có lẽ là tinh thần “luôn trẻ” trong tiếp cận cái mới. Ông không chỉ trải qua các giai đoạn chuyển giao công nghệ, từ in chì, giấy can đến máy tính, mà còn là người trực tiếp đặt nền móng cho các ứng dụng AI trong báo chí hiện đại.

TIẾP TỤC HƠI THỞ CỦA NGHỀ

Từ năm 2023, ông dẫn dắt VnEconomy triển khai nền tảng Askonomy, hệ thống AI chuyên biệt cho báo chí kinh tế, mở đầu cho xu hướng Marcom AI Platform tại Việt Nam. “Không phải để thay thế con người, mà để tăng năng suất gấp 10, 100 lần, giải phóng người làm báo khỏi công việc cơ học, để tập trung vào phần sáng tạo,” ông lý giải.

Ở tuổi 70, ông vẫn là người khởi xướng những cải cách mạnh mẽ trong tư duy báo chí. Với ông, “nghỉ hưu” chưa bao giờ nằm trong từ điển. “Kẻ thù lớn nhất của sự trường thọ chính là nghỉ hưu”, ông nói vui mà đầy ẩn ý.

Ông chia sẻ, nếu có một lời gửi gắm đến các tòa soạn và phóng viên trẻ hôm nay, thì đó là: “Đừng chạy theo công nghệ, mà hãy làm chủ nó. Đừng chỉ đưa tin nhanh hơn, hãy đưa tin đúng hơn. Và trên hết, hãy giữ lấy cái tâm làm báo vì đó là điều công nghệ không thể thay thế.”

"Tôi đã dành hơn nửa, thậm chí gần ba phần tư cuộc đời mình cho nghề báo, đi qua nhiều tòa soạn và chứng kiến biết bao thăng trầm của đồng nghiệp lẫn của chính những tờ báo. Lúc này, báo chí đứng trước thách thức khổng lồ, đặc biệt là bài toán kinh tế. Nhiều cơ quan đang loay hoay giữa ma trận công nghệ, số hóa, chưa biết khởi đầu từ đâu để kịp nhịp thời đại.

Vì thế, khát vọng của tôi không phải chỉ giúp một vài tờ báo bứt phá, mà là thấy toàn bộ mặt bằng báo chí cùng vươn lên. Mỗi tờ báo có độc giả và thế mạnh riêng; cạnh tranh lành mạnh sẽ làm nên sự bền vững cho cả ngành. Tôi luôn sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm và công nghệ, bởi điều tôi tìm kiếm không phải độc quyền, mà là một môi trường báo chí khỏe mạnh, nơi mọi tờ báo đều tỏa sáng phần tốt nhất của mình", ông trải lòng.

45 năm trước, chàng trai Đào Quang Bính có thể đã ngã lòng nếu không tìm được niềm tin vào giá trị thông tin. Hôm nay, ở tuổi 70, ông vẫn lướt dọc hành lang tòa soạn, tay cầm điện thoại, miệng hỏi: “Có tin gì nóng không cháu?”.

Ngọn lửa nghề chưa bao giờ vơi. Và có lẽ, đối với ông, “trẻ” hay “già” không đo bằng tuổi sinh học, mà đo bằng số lần trái tim rung lên khi nghe tiếng phím gõ.

Đan Bằng