Hành trình mới cùng canh tác cà phê thông minh

Nhiều thách thức lớn đối với ngành cà phê

Cà phê lần đầu được phát hiện ở Ethiopia vào khoảng thế kỷ thứ 9 bởi những người chăn cừu và đến năm 1857, cây trồng này được người Pháp du nhập vào Việt Nam. Tuy nhiên, phải từ sau giải phóng, với quy hoạch và đầu tư bài bản của Nhà nước, cà phê mới thực sự trở thành ngành hàng quan trọng, đứng thứ 2 thế giới về sản xuất và xuất khẩu. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu cà phê đạt 5,48 tỉ USD, cao nhất từ trước đến nay, chiếm 16,7% trong 32,78 tỉ USD tổng giá trị xuất khẩu nông sản (sản phẩm trồng trọt), chỉ đứng sau rau quả (7,12 tỉ USD) và lúa gạo (5,75 tỉ USD).

Có một thực tế là, phát triển cà phê suốt thời qua chạy theo số lượng, cả về diện tích và năng suất. Nếu năm 1975 diện tích cà phê cả nước chỉ có 13.400ha, sản lượng 6.100 tấn, năng suất 0,46 tấn/ha, thì năm 2024 đã là 716.600ha, năng suất 2,95 tấn/ha (cao nhất thế giới), sản lượng 1.950 tấn. Như vậy, 50 năm qua, diện tích cà phê tăng 54 lần, năng suất tăng 6,4 lần và sản lượng tăng 320 lần.

Chương trình Canh tác cà phê thông minh góp phần thực hiện chiến lược xanh hóa và giảm phát thải khí nhà kính của Bình Điền, hướng tới nền nông nghiệp bền vững. Ảnh: PV

Tuy nhiên, do trên 95% sản lượng cà phê Việt Nam giành cho xuất khẩu, nên sản xuất trong nước phụ thuộc vào sự trồi, sụt của thị trường. Khi giá bán tăng lên, người dân ồ ạt trồng mới, vượt quy hoạch, đầu tư thâm canh quá cao nhằm đạt năng suất cao nhất có thể. Còn khi giá xuống, lại giảm đầu tư, làm vườn cây suy kiệt, khó phục hồi, dẫn đến tình trạng nhiều diện tích phải phá bỏ, cần tái canh, thậm chí trồng mới, Chủ tịch Hội đồng Khoa học kỹ thuật Công ty CP Phân bón Bình Điền Nguyễn Văn Bộ nhìn nhận.

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), ngay từ năm 2013 đã có khoảng 90 nghìn ha cà phê trên 20 năm tuổi già cỗi, năng suất thấp (14,5% tổng diện tích cà phê cả nước) và khoảng 50 nghìn ha dưới 20 tuổi (8,1%) nhưng đã sinh trưởng kém, năng suất nhỏ hơn 1,5 tấn/ha.

Nguyên nhân chính là do trồng trên những vùng đất không phù hợp (không theo quy hoạch), giống và đầu tư không đảm bảo quy trình; thâm canh cao độ, loại bỏ hoặc giảm cây che bóng và nhiều diện tích bị bệnh từ đất gây hại nặng như vàng lá thổi rễ… Thâm canh quá mức cũng làm suy giảm sức khỏe đất, chua hóa, suy giảm chất hữu cơ, giảm độ no bazơ... là các đặc điểm điển hình của đất trồng cà phê hiện nay.

Đông đảo bà con nông dân tham gia Chương trình "Canh tác cà phê thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu" do Công ty CP Phân bón Bình Điền phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia và Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên triển khai. Ảnh: PV

Chuyển đổi sản xuất nông nghiệp sang tích hợp đa giá trị

Xuất phát từ chiến lược chuyển đổi sản xuất nông nghiệp từ “đơn giá trị” sang “tích hợp đa giá trị” bền vững, năm 2023, Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền đã khởi động “Chương trình canh tác cà phê thông minh” tại các tỉnh vùng Tây Nguyên. Chương trình này là sự tiếp nối “Chương trình canh tác lúa thông minh” cũng của Bình Điền, vốn đã rất thành công tại Đồng bằng sông Cửu Long giai đoạn 2017-2022 và đang được ứng dụng, mở rộng trong “Đề án phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Mục đích của "Chương trình canh tác cà phê thông minh" là tập trung cho sản xuất cà phê hiệu quả trên cơ sở phát triển các dòng sản phẩm phân bón Đầu Trâu được “đo ni đóng giày” cho mỗi loại đất, mỗi giống cà phê và hệ canh tác chuyên canh và xen canh. Mặt khác, đồng bộ với các giải pháp canh tác tiên tiến theo hướng tuần hoàn nhằm giảm chi phí sản xuất, nhất là phân bón và nước tưới, góp phần bảo vệ sức khỏe đất và quan trọng nhất là tăng thu nhập cho người dân. Chương trình canh tác cà phê thông minh cũng sẽ góp phần thực hiện chiến lược “xanh hóa từ sản xuất đến cánh đồng, trang trại” của Bình Điền, giúp giảm phát thải khí nhà kính trong tất cả các công đoạn sản xuất và kinh doanh.

Khánh Ngọc