Hạt muối Lý Nhơn 'vượt sóng'

Mỗi độ tháng Chạp, khi những cơn mưa rút lui nhường chỗ cho nắng hanh hao, người dân Lý Nhơn (nay thuộc xã An Thới Đông) lại bước vào vụ muối mới. Nghề muối ở đây như món quà của biển, một giao ước tự nhiên giữa con người và vùng nước mặn tinh khiết, được phơi dưới nắng từ 1 đến 4 giờ, khoảng thời gian được xem là lý tưởng để tạo độ cô đặc cao nhất.

Nghề có vị mặn

Nghề muối ở Lý Nhơn hình thành từ rất lâu nhưng phát triển mạnh mẽ, ổn định nhất từ năm 1978. Trên những cánh đồng muối nhuốm màu tro đất, hình ảnh diêm dân cặm cụi khuấy đảo, san phơi đã đi vào ký ức như một phần văn hóa của vùng đất ngập mặn này. Kỹ thuật làm muối truyền thống dựa hoàn toàn vào thủ công: nước biển phải qua nhiều khuôn tăng độ mặn rồi mới đưa vào ô kết tinh.

Thế nhưng, truyền thống ấy đã phải chịu đựng biết bao thăng trầm. Hạt muối làm ra trên nền đất sét thường bị lẫn tạp chất, cho ra sản phẩm muối thô với năng suất chỉ đạt 40-60 tấn/ha. Giá muối thấp, bấp bênh, đời sống diêm dân Lý Nhơn luôn phải đối diện với sự khắc nghiệt của nắng và sự lo lắng về giá cả. Nghề muối, dù đã giải quyết việc làm cho hàng ngàn lao động, vẫn mang một nỗi niềm day dứt về sự bấp bênh, nghèo khó.

Ruộng muối truyền thống được làm bằng đất, sau đó đầm và lăn tạo mặt phẳng.

Giữa thời điểm nghề muối truyền thống phải đối mặt với thời tiết ngày càng khắc nghiệt và yêu cầu ngày càng cao của thị trường, người dân Lý Nhơn đã nhìn thấy một lối thoát mang tên "công nghệ trải bạt". Sự thay đổi này không đơn thuần là cải tiến kỹ thuật mà là cú chuyển mình mạnh mẽ của cả làng nghề, một cách bảo tồn truyền thống bằng chính tinh thần hiện đại và dám đổi mới.

Những cánh đồng muối vốn loang màu đất sét xưa kia giờ được phủ bạt đen hoặc xanh dương, phẳng phiu và sạch sẽ. Dưới cái nắng vẫn gay gắt như bao mùa trước, nước biển không còn kết tinh trên nền đất xám xịt mà lấp lánh hình thành trên mặt bạt trơn sạch. Nhờ vậy, năng suất tăng vọt lên 70 - 80 tấn/ha; hạt muối trắng trong, tinh khiết, đồng đều hơn hẳn, đủ sức chinh phục thị trường với giá trị cao hơn.

Người dân Lý Nhơn những ngày đầu chuyển sang làm muối trải bạt.

Việc chuyển sang kết tinh trên bạt đã mang lại bước đột phá về kinh tế, giúp diêm dân yên tâm bám nghề, nuôi dưỡng đam mê với công việc gắn bó qua nhiều thế hệ. Đó cũng là cách người Lý Nhơn khẳng định: Truyền thống không bị bỏ lại phía sau mà được nâng tầm bằng sự sáng tạo và quyết tâm đổi mới.

"Thổi hồn" vào hạt muối

Từ những cánh đồng muối Lý Nhơn, có thể thấy rộng ra cả vùng Cần Giờ, nơi vị mặn của biển đã thấm sâu vào đất, vào nghề và vào cả đời sống người dân. Nếu đổi mới kỹ thuật giúp hạt muối thô sạch hơn, tinh khiết hơn thì chế biến sâu chính là "nấc thang giá trị" đưa hạt muối Cần Giờ bước sang một hành trình mới.

Trong bức tranh đó, câu chuyện của bà Nguyễn Thị Bạch Tuyết nổi bật như một điểm sáng. Chứng kiến những cánh đồng muối mênh mông nhưng giá trị kinh tế vẫn chật vật, bà quyết tâm tìm cách "thổi hồn" vào hạt muối quê mình. Từ những hạt muối thô mộc mạc, bà kết hợp cùng các loại cây thuốc bản địa để tạo nên sản phẩm muối thảo dược ngâm chân, vừa lạ vừa giàu tính ứng dụng.

Nghề muối ở Cần Giờ hiện nay là một hoạt động trải nghiệm thú vị dành cho khách du lịch.

"Điều tôi mong muốn không chỉ là nâng giá trị hạt muối mà còn gìn giữ nghề truyền thống, đồng thời tạo động lực duy trì diện tích cây thuốc địa phương. Đó là sự tiếp nối song hành giữa nghề thuốc và nghề muối" - bà Tuyết chia sẻ.

Sản phẩm nhanh chóng trở thành điểm nhấn du lịch trải nghiệm tại Cần Giờ. Hơn 2.000 du khách đã thử sử dụng và hơn một nửa trong số họ chọn mua mang về làm quà, mang lại mức lợi nhuận trên 30%. Từ thành công ban đầu, bà Tuyết tiếp tục phát triển loạt sản phẩm gia vị như muối tiêu, muối ớt, muối tôm… mở rộng thêm một hướng đi cho hạt muối địa phương.

Dự án "Muối thảo dược Cần Giờ" của bà đã giành giải nhì tại Cuộc thi "Phụ nữ khởi nghiệp, phát huy tài nguyên bản địa" năm 2023 khu vực miền Nam và giải Khuyến khích ở cấp quốc gia, những ghi nhận xứng đáng cho nỗ lực kiên trì làm mới một nghề truyền thống.

Bà Nguyễn Thị Bạch Tuyết bên cạnh những sản phẩm chế biến từ muối do bà làm.

Với những đổi mới ấy, hạt muối Cần Giờ, đặc biệt là muối Lý Nhơn như được "hồi sinh" trong diện mạo mới: Sạch hơn, tinh hơn và quan trọng nhất là có thêm giá trị. Nghề muối ở vùng đất ngập mặn này giờ không chỉ là việc phơi nước biển mà đã hình thành một hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn, từ đồng muối sạch đến sản phẩm chế biến, tạo việc làm và thu hút lực lượng lao động trẻ quay về quê hương.

Những nỗ lực âm thầm nhưng bền bỉ của diêm dân và người làm nghề đã được ghi nhận. Tháng 10-2024, UBND TP HCM đã chính thức công nhận làng nghề sản xuất muối Lý Nhơn là Làng nghề truyền thống của thành phố.

Đó không chỉ là tấm "giấy chứng nhận" cho một nghề xưa mà còn là lời khẳng định giá trị văn hóa - lịch sử - kinh tế của hạt muối Lý Nhơn. Với sự hỗ trợ về truyền thông, quảng bá và chính sách phát triển nghề muối của thành phố, hạt muối nơi đầu sóng này đang tiếp tục vượt qua thử thách thời cuộc. Nó vẫn giữ trọn vị mặn truyền thống, nhưng đồng thời mang theo hương vị của sáng tạo và đổi mới, tiếp tục làm giàu thêm cho vùng cửa biển Cần Giờ.

QUANG SUNG