Hậu trường vụ Tổng thống Trump giáng đòn thuế quan quốc gia đầu tiên

Tổng thống Colombia Gustavo Petro (phải) và Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái). Ảnh: MSNBC.

“Mỹ không thể đối xử với người di cư Colombia như tội phạm. Tôi từ chối cho phép hai máy bay Mỹ chở người nhập cư Colombia vào lãnh thổ nước tôi”, Tổng thống Colombia Gustavo Petro đăng tải trên mạng xã hội X lúc 3h40 sáng hôm 26/1 (giờ địa phương), theo New York Times.

Đây là khởi đầu cho cuộc khủng hoảng giữa Colombia và Mỹ. Dù ngắn, cuộc khủng hoảng là minh chứng rõ nhất cho quyết tâm của chính quyền Trump 2.0 trong việc trục xuất những người nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ.

Kênh liên lạc hóa giải căng thẳng

Khoảng 6 giờ sau bài đăng đầu tiên, ông Petro tiếp tục tuyên bố đã yêu cầu các máy bay Mỹ quay trở lại.

Để trả đũa, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ áp đặt thuế quan 25% lên hàng hóa Colombia và sẽ tăng mức thuế lên 50% trong những ngày tới, cũng như hàng loạt biện pháp cấm vận nhằm vào lĩnh vực tài chính và ngân hàng.

“Các biện pháp này chỉ là khởi đầu”, ông Trump nói.

Đáp trả lại, ông Petro tuyên bố sẽ cấm vận Mỹ. “Các ngài không bao giờ có thể đứng trên chúng tôi”, ông tuyên bố.

Bản thân nhiều nhân vật thân cận với ông Petro cũng bị bất ngờ, New York Times cho biết. Một số chính trị gia cảnh báo lệnh cấm vận từ Mỹ có thể gây ra thiệt hại lớn với đất nước. Mỹ là đối tác thương mại lớn nhất của Colombia. Một số sản phẩm của nước này như dầu, cà phê và hoa phụ thuộc lớn vào thị trường Mỹ.

Ngoại trưởng mới được bổ nhiệm của Colombia Laura Sarabia kêu gọi “bình tĩnh”.

Ít nhất ba cựu tổng thống Colombia, bao gồm chính trị gia cánh hữu Álvaro Uribe - người thường xuyên mâu thuẫn với Tổng thống Petro - đề nghị giúp đỡ. Một quan chức tiết lộ ông Uribe đã gọi điện cho bà Sarabia. Trong cuộc gọi, bà Sarabia thúc giục vị cựu tổng thống gọi điện cho những người bạn tại Washington, bao gồm tân Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio.

Tại Washington, một số thượng nghị sĩ Cộng hòa đề nghị chính quyền Trump kiềm chế, hai quan chức cho biết.

Sau những giờ phút thỏa thuận chăng thẳng, Nhà Trắng cho biết chính phủ Colombia đồng ý tiếp nhận mọi máy bay chở người nhập cư, kể cả máy bay quân sự. Colombia cũng điều máy bay sang Mỹ để đón người bị trục xuất về nước.

“Bất chấp các khó khăn mà chúng tôi phải trải qua, đây là bằng chứng cho thấy các kênh ngoại giao vẫn là cách tốt nhất để giải quyết bất đồng”, Đại sứ Colombia tại Mỹ Daniel García-Penã nói.

Ông Trump đã ký hàng loạt sắc lệnh hành pháp về nhập cư ngay ngày đầu nhậm chức. Ảnh: Reuters.

Ông García-Penã nằm trong nhóm chính trị gia đã giữ cầu nối với ông Trump và chính quyền Trump giữa cuộc khủng hoảng. “Đầu dây” phía Mỹ là Đặc phái viên về Mỹ Latin Mauricio Claver-Carone.

Vụ việc xảy ra giữa lúc nhiều chính phủ Mỹ Latinh đang tìm cách đối phó với áp lực đòi hợp tác hạn chế nhập cư từ Mỹ, bao gồm đẩy mạnh trục xuất. Đồng thời, họ cần bảo đảm rằng sẽ bảo vệ công dân.

Quyết định của ông Petro được đưa ra sau khi điều kiện trên một chuyến bay từ Mỹ tới Brazil chở 88 người nhập cư bị mô tả là “không thể chấp nhận” và “mất phẩm giá”. Chuyến bay thậm chí gặp sự cố và phải hạ cánh khẩn cấp.

Ngoại trưởng Colombia sắp mãn nhiệm Luis Gilberto Murillo cho biết hai nguyên nhân thúc đẩy Tổng thống Petro ngăn máy bay chở người nhập cư hạ cánh.

“Điều đầu tiên và quan trọng nhất là cách đối xử đàng hoàng với người Colombia. Ông ấy không đồng ý với việc họ bị còng tay trên chuyến bay”, ông nói.

Bên cạnh đó, việc Mỹ sử dụng máy bay quân sự cũng khiến ông Petro không đồng tình. Trước đó, các chuyến bay trục xuất thường sử dụng máy bay dân sự, được vận hành bởi cơ quan nhập cư và hải quan Mỹ.

Ông García-Penã tiết lộ phía Colombia đã chấp nhận thỏa hiệp sau khi Mỹ cam kết những người Colombia sẽ không bị còng tay trên máy bay. Họ cũng sẽ bị áp tải bởi các quan chức Bộ An ninh Nội địa - thay vì các binh sĩ - và không bị chụp ảnh trên máy bay.

Trước đó, thư ký báo chí Nhà Trắng đã đăng tải hai bức ảnh người nhập cư bị còng tay và bị các binh sĩ áp giải lên máy bay.

Lo ngại về quyền con người

Trong một sắc lệnh hành pháp được ký ngay sau khi nhậm chức, ông Trump đã yêu cầu quân đội sử dụng máy bay quân sự để trục xuất người nhập cư. Tuy vậy, chính quyền Trump cũng khẳng định sẽ không gửi máy bay quân sự nếu không được nước tiếp nhận cho phép.

Quyền Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Salesses cho biết máy bay quân sự sẽ trục xuất khoảng 5.000 người đang bị biên phòng Mỹ giam giữ. Hôm 24/1, hai máy bay quân sự cũng đã chở 160 người nhập cư về Guatemala.

Người nhập cư bị còng tay, áp giải lên máy bay quân sự Mỹ để trục xuất. Ảnh: Thư ký Báo chí Nhà Trắng.

Nhiều chính phủ Mỹ Latin đã bày tỏ quan ngại về cách thức người nhập cư bị đối xử.

“Điều xảy ra với chuyến bay đã vi phạm nhiều quyền (của người di cư)”, Bộ trưởng Quyền con người Brazil Macaé Evaristo nói về chuyến bay gặp sự cố và phải hạ cánh khẩn cấp ở nước này. Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum cũng kêu gọi Mỹ tôn trọng quyền con người.

Các chuyên gia cho biết quyết định cứng rắn của ông Trump vừa qua sẽ gây ra tác động tới quan hệ giữa Mỹ và các nước Mỹ Latin, cũng như tính toán của các nhà lãnh đạo khu vực.

Theo ông ông Will Freeman, chuyên gia về Mỹ Latin tại tổ chức nghiên cứu Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR), vụ việc vừa qua xảy ra với Colombia - nước vốn là đồng minh thân cận nhất của Mỹ tại Mỹ Latin - cho thấy nhập cư là ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của ông Trump.

“Một chính quyền trước đây có lẽ sẽ chỉ coi đây là một trong nhiều mối quan ngại và cẩn trọng hơn với Colombia”, ông Freeman nói. “Nhưng tôi cho rằng việc ông Trump làm như vậy cho thấy ông ấy coi vấn đề đó (nhập cư) là ưu tiên số một”.

Giờ đây, Colombia dường như muốn tránh một cuộc xung đột khác với Mỹ. “Chúng tôi sẽ có các quy trình rõ ràng để sự việc tương tự không lặp lại”, ông Murillo nói.

Trong khi đó, chính quyền Trump dường như hài lòng với kết quả vụ việc. “Nước Mỹ lại được tôn trọng”, giới chức Mỹ ra tuyên bố.

Dù Colombia chắc chắn là bên thiệt hơn nếu chiến tranh thương mại nổ ra, các chuyên gia cho rằng nếu quan hệ với Mỹ xấu đi, Colombia có thể bị “đẩy vào vòng tay” của các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc - nước đang thúc đẩy quan hệ với Mỹ Latin.

Về phần mình, Tổng thống Petro vẫn tiếp tục đăng tải quan điểm trên mạng xã hội.

“Giải pháp cho tình trạng di cư bất hợp pháp không đơn giản là trục xuất và biến họ thành tội phạm”, ông viết.

Hà Thủy