Hé lộ nền văn hóa thế tục tiên tiến

Phát hiện này đã vượt quá mọi mong đợi, cho thấy sự phát triển của hoạt động ghi chép ngoài tôn giáo (văn hóa thế tục) thời Trung cổ ở quần đảo Anh.

Công cụ thủ công tinh xảo

Theo TS Michelle Comber, nhà khảo cổ học thuộc Đại học Quốc gia Ireland (NUI) Galway, người phát hiện cây bút tại pháo đài đá Caherconnell ở Cashel, hạt Clare, vật phẩm này bằng xương, rỗng ruột có ngòi bằng hợp kim đồng.

Do pháo đài là nơi ở của những địa chủ giàu có, thành phần dường như biết chữ, nên không có gì ngạc nhiên khi cây bút được tìm thấy tại đây. Nhưng điều gây chú ý trong khám phá này là vật phẩm xuất hiện trong một “bối cảnh thế tục”, chứ không phải “bối cảnh tôn giáo”.

Pháo đài Caherconnell ở Cashel đã được các nhà cai trị địa phương nâng cấp và xây dựng lại cho đến đầu thế kỷ 17. Cấu trúc rộng 140 mét, có các bức tường bằng đá cao 4 mét, dày 3 mét.

Xác định niên đại bằng carbon phóng xạ, các nhà khoa học thấy pháo đài được xây dựng vào thế kỷ thứ 10. Cư dân ở đây (những người cai trị làm giàu từ nông nghiệp) đã chiếm hữu nó cho đến những năm 1600.

Theo một tường trình trên trang Clare Herald, cây bút này được phát hiện trong số “các công cụ thủ công tinh xảo, cùng tác phẩm nghệ thuật bằng kim loại, các mặt hàng thương mại, trò chơi và âm nhạc”.

Nó nổi bật so với các hiện vật khác được tìm thấy ở đây, vì bút thường được phát hiện tại các địa điểm tôn giáo của Ireland, nơi người ta dùng nó để ghi chép các văn bản cũ, thể hiện các kỹ năng thư pháp độc đáo thời Trung cổ.

TS Michelle Comber tại một địa điểm khảo cổ.

Nổi tiếng nhất là Book of Kells (Sách Kells hay Phúc âm Kells), ra đời năm 800 Công nguyên. Đây là một bản minh họa Phúc Âm viết bằng tiếng Latin, bao gồm bốn Phúc Âm quy điển thuộc Tân Ước, cùng với những chú dẫn, bảng biểu.

Với những hình minh họa đầy màu sắc và bí ẩn, cuốn sách được xem như kiệt tác của thư pháp phương Tây và là một trong những bảo vật quan trọng nhất của Ireland.

Thực tế, phần lớn bằng chứng đã biết về chữ viết ở Ireland đều có liên quan đến Nhà thờ và không có cây bút nào thuộc loại này được tìm thấy trước đây. Điều này khiến TS Comber nghi ngờ và bà phải nhờ nhà khảo cổ học thực nghiệm Adam Parsons chế tạo một bản sao của cây bút để xác định xem nó có thể hoạt động như một công cụ viết, hay cụ thể hơn là một “cây bút chấm mực” hay không.

Qua khảo nghiệm cho thấy nó là loại bút không có ống mực và cũng không giống bút lông phổ biến rộng rãi vào thế kỷ 11.

Bút dùng vào việc gì?

Cây bút ngàn năm tuổi (trên) và một bản sao được làm ra để xác nhận công dụng của nó.

Một số ngòi bút bằng hợp kim đồng từng được phát hiện có niên đại từ thời La Mã ở Anh, và nhiều loại nữa từ thế kỷ 13 - 16 Công nguyên. Tuy nhiên, TS Comber cho biết, bút Caherconnell làm bằng xương và kim loại là “mẫu vật hoàn hảo đầu tiên về bút ghép từng được phát hiện ở quần đảo Anh”. Thực tế cây bút này không được sử dụng cho nghệ thuật tôn giáo Ireland thời Trung cổ, mà để ghi gia phả và các thông tin thương mại.

Nhà thư pháp và sử học Tim O’Neill cho rằng, thiết kế của cây bút Caherconnell rất phù hợp để sử dụng cho những công việc tinh tế. Thậm chí, nó có thể dùng để vẽ những đường nét thanh mảnh. Do ngòi bút bằng đồng được chấm vào mực, nó sẽ thuận tiện để “hình thành các đường thẳng, ví dụ như vẽ khung cho một trang giấy”.

Có thể cho rằng, việc tạo ra bút mực là một bước quan trọng trong sự hình thành nền văn minh nhân loại. Vì với chữ viết, chúng ta có thể tạo ra những ý tưởng mới, chia sẻ những ý tưởng cũ và học hỏi theo những phương pháp mang tính thực tiễn. Chữ viết bằng mực lâu đời nhất từng được phát hiện được viết trên giấy cói vào khoảng năm 2600 trước Công nguyên ở Ai Cập.

Những cây lau sậy rỗng, hình ống, bằng tre được đổ đầy mực và bóp nhẹ để mực chảy đều khi viết. Theo thời gian, cỏ và lau sậy đã được thay thế bằng lông chim. Giữa thế kỷ thứ 7 và 19 Công nguyên, người châu Âu ưa chuộng bút được làm từ những bộ lông dày cứng của thiên nga, gà tây và ngỗng.

Theo lịch sử ngắn gọn về bút của tờ Journal Shop, người Anh thời Trung cổ đã cẩn thận loại bỏ bất kỳ loại dầu tự nhiên nào có thể làm mực bị lem, trước khi họ tạo hình lông vũ bằng một con dao sắc. Chất lượng đầu nhọn của bút quyết định rất nhiều đến độ phân giải của chữ viết cuối cùng. Do đó, người xưa thường nói, nhà văn phải có một “con dao” chất lượng tốt.

Trong ba năm qua, một nhóm các nhà nghiên cứu đa ngành thuộc Dự án khảo cổ Caherconnell đã khảo sát thực địa toàn bộ khu vực giữa Kilfenora ở phía Tây Nam, đến Carran ở phía Đông Bắc ở Ireland để tìm kiếm các di tích.

Đây là một dự án vô cùng bổ ích, với nhiều khám phá bất ngờ và thú vị. Phát hiện chiếc bút mực này đã vượt quá mọi mong đợi, hé lộ về một nền văn hóa thế tục tiên tiến ở Ireland vào thế kỷ 11.

Theo Thiên Lý/Giáo dục & Thời đại