Hệ lụy môi trường từ 'công nghệ' đồ nhôm

Bức tử môi sinh

Tìm đến đường liên ấp 2-6 ở xã Tân Vĩnh Lộc, TPHCM, nơi đang có nhiều lò tái chế nhôm phế liệu hoạt động, chúng tôi cảm thấy như bị ngạt thở vì khói bụi, mùi hôi nồng nặc, khét lẹt thoát ra từ các lò đốt. Nhà xưởng được xây dựng tạm bợ, nhếch nhác, nằm xen kẽ giữa các đám ruộng. Cánh đồng đầy nước nằm cạnh những cơ sở này đều chuyển thành màu đen. Bên vệ đường là nơi chứa rác, khói bụi mù mịt cả quãng dài.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thanh Hiếu - Trường Đại học Công nghiệp TPHCM:

Không nên sử dụng đồ dùng bằng nhôm không rõ nguồn gốc để đun nấu thực phẩm, đặc biệt các sản phẩm nhà bếp từ nhôm tái chế. Các loại xoong, nồi sản xuất từ nhôm tái chế chưa qua lọc cặn, có độ tinh khiết thấp, dễ lẫn các tạp chất kim loại nặng khác như chì, asen, cadimi... Trong quá trình đun nấu, đựng các đồ ăn mặn, chua, nó dễ bị ăn mòn, điện hóa tạo ra những vết lỗ chỗ, ion nhôm bị thôi ra lẫn vào đồ ăn thức uống rất nguy hiểm. Bên cạnh đó, trong quá trình sản xuất, ngoài nhôm "bẩn", người làm có khi còn độn thêm nhiều phụ gia, ngâm chất tẩy trắng..., cũng dễ bị bung ra trong quá trình đun nấu hay cọ rửa. Sử dụng lâu ngày, sau một thời gian phơi nhiễm, lượng chất độc tích tụ trong cơ thể có thể gây nhiễm độc nặng, dẫn đến ảnh hưởng hệ thần kinh, tuần hoàn máu và các chứng bệnh nguy hiểm đến tính mạng.

Bước vào một cơ sở được coi là có quy mô ở đây, với công suất mỗi ngày cho ra hàng tấn nhôm thành phẩm, khu xưởng rộng chừng vài trăm mét, trước cổng chất chồng hàng đống phế liệu, bên trong có một lò đốt đắp bằng gạch đất. Đồ phế thải được đưa thẳng vào lò để nung chảy với nhiệt độ cao. Ống khói nhả xỉ đen sì. Người làm bịt kín mặt mũi, liên tục thay phiên xúc nhôm lỏng vẫn còn đỏ lừ từ trong lò ra đổ vào khuôn...

Tại xã Hóc Môn, TPHCM cũng vậy, khi đi vào một con đường đất rộng ở ấp Tân Thới, chúng tôi thấy có nhiều điểm hoạt động tái chế nhôm. Một xưởng rộng khoảng 300m2, có cánh cổng bằng tôn kín mít, đang được khép hờ cho người ra vào. Trước sân, từng thỏi phôi nhôm được xếp thành khối, nằm chờ xe đến bốc đi giao hàng...

Các sản phẩm gia dụng ra lò từ công nghệ nhôm "bẩn"

Người dân sống gần đây cho hay, hàng ngày khói đen ngòm bốc lên từ xưởng, có lúc gió tạt vào khu dân cư khiến họ ngột ngạt, khó chịu. Cộng vào đó, dọc con đường này còn thường xuyên có những chiếc xe tải chở hàng di chuyển ra vào, gây khói bụi và ồn ào cả ngày lẫn đêm, làm ảnh hưởng trầm trọng đến môi trường sống của họ.

Tương tự, khói đen cuồn cuộn bao trùm cả một vùng trời, giống như đang xảy ra cháy lớn, khi chúng tôi đến "tâm điểm" sản xuất nhôm ở phường Hố Nai, tỉnh Đồng Nai. Với 9 cơ sở tái chế qui mô lớn, hoạt động ngày đêm, mỗi ngày đang đun nấu hàng trăm tấn nhôm phế liệu, nên mức độ ô nhiễm phải nói là rất khủng khiếp. Tiếp cận khu vực, điều dễ nhìn thấy là hàng đống vỏ lon bia, máy biến thế, tụ điện cũ, phụ tùng máy móc, khung nhôm kính chất cao nghệu. Bãi chứa bả thải nằm san sát, lố nhố, đen kịt phía sau con mương thoát nước bốc mùi hắc nồng, khó chịu...

Lãnh đạo địa phương cho hay, các sơ sở này hình thành từ rất lâu, nằm ngay trong khu dân cư và gần trường học, ô nhiễm trầm trọng nhưng vẫn chưa thể di dời. "Thực trạng này đã diễn ra hơn hai chục năm nay, mức độ ô nhiễm có dấu hiệu ngày càng nghiêm trọng. Chúng tôi đã nhiều lần tiến hành xử phạt, yêu cầu đình chỉ. Tuy nhiên các cơ sở này tìm nhiều cách đối phó và vẫn tiếp tục vi phạm" - một cán bộ nói.

Bên trong các lò tái chế

Công nghệ nhôm "bẩn"

Trong vai người tìm mối hàng xoong, nồi về bán ở các tỉnh, chúng tôi tiếp cận các chủ xưởng tái chế và sản xuất đồ gia dụng bằng nhôm. Quy trình sản xuất của họ đều giống nhau: những thỏi phôi nhôm sau khi ra lò được thợ dùng máy cán và đúc thành các loại đồ dùng. Sản phẩm sau đó được cho vào ngâm ở bể hóa chất để làm sạch và đánh sáng, trước khi mang ra thị trường.

Xưởng của ông chủ tên Lâm ở xã Đức Hòa (Tây Ninh), mỗi ngày đang cho ra đời hàng trăm sản phẩm gia dụng, chủ yếu là đồ dùng để đun nấu và đựng thực phẩm, như chảo, xoong, nồi, thố, ấm... cung cấp cho thị trường các tỉnh miền Tây. Ông Lâm nói thật, hàng của ông thuộc loại giá rẻ nên không thể đòi hỏi nhiều về chất lượng. "Vả lại, đồ nhôm thì biết bao giờ cho hỏng, nó chỉ nhanh xuống màu chút khi dùng thôi!" - ông thuyết phục. Sau công đoạn cán kéo hoàn thiện, sản phẩm được vứt la liệt trên nền nhà. Tiếp đến, người ta sắp chúng thành chồng rồi đưa vào bể hóa chất. Cứ khoảng mươi phút lại vớt ra, những sản phẩm bằng nhôm có màu đen xỉn, ố vàng nguyên thủy lúc đúc, trở nên sáng bóng.

Hàng loạt cơ sở tái chế nhôm thủ công đang bức tử môi trường sống

Một cơ sở khác ở xã Bình Chánh, TPHCM nức tiếng là "nơi sản xuất công nghiệp các sản phẩm gia dụng bằng nhôm" (lời giới thiệu trên website của xưởng), nhưng khu sản xuất chỉ là dãy nhà tôn lụp xụp, rộng chừng chưa đến 200m2. Cánh cổng sắt duy nhất dẫn vào xưởng đóng im ỉm, chỉ được mở khi có xe và người ra vào. Trước khu nhà là nơi tập kết phế liệu nhôm đã được ép thành bánh lớn, kế đến là kho chứa các sản phẩm đồ gia dụng đã được tráng bóng.

Trong công xưởng chỉ có một lò tái chế thủ công sử dụng chất đốt công nghiệp, khu cán sản phẩm và 2 cái bể lớn chứa hóa chất màu đen bên cạnh. Dưới sàn nhà, hàng loạt vỏ thùng hóa chất còn tem nhãn vứt vương vải. Chủ cơ sở cho biết, loại hóa chất này dùng để đánh bóng, làm sáng thành phẩm trước khi xuất đi. "Tuy là hàng Trung Quốc, nhưng nó rất thông dụng trong ngành công nghiệp sản xuất đồ nhôm, nên thực tế là đảm bảo an toàn, không nguy hại gì đến sức khỏe..." - ông chủ này vừa nói, vừa chỉ vào các thùng hóa chất.

Theo báo cáo đánh giá mới đây của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hoạt động sản xuất, tái chế nhôm tại khu vực TPHCM và các tỉnh lân cận hiện đều đang sử dụng công nghệ thủ công lạc hậu, dùng chất đốt công nghiệp và không có qui trình về tiêu chuẩn. Việc này đã dẫn đến phát sinh ra rất nhiều khói bụi độc hại, gây ô nhiễm môi trường trầm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là những truờng hợp thường xuyên tiếp xúc hoặc sinh sống gần các xưởng tái chế. Bên cạnh đó, do thiếu quy trình về tiêu chuẩn, dẫn đến việc phôi nhôm tái chế lẫn nhiều tạp chất và chứa các thành phần độc hại, nếu sử dụng để sản xuất đồ gia dụng sẽ rất nguy hiểm.

"Tái chế nguyên liệu nhôm hiện là việc cần thiết và được khuyến khích, tuy nhiên đó phải là một công nghệ chuẩn với những quy trình nghiêm ngặt, để đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường. Đặc biệt, không thể tùy tiện sử dụng phôi nhôm tái chế để sản xuất đồ gia dụng, bởi nó có thể chứa các thành phần độc hại gây ảnh hưởng tới sức khỏe con người" - một chuyên viên môi trường chia sẻ.

HỒNG CHÂU