Hệ thống thanh toán lương hưu của Nhật Bản dựa vào lao động nước ngoài

Đồng 1000 yen của Nhật Bản. Ảnh: THX/TTXVN

Tính đến cuối năm 2023, có kỷ lục 3,41 triệu người nước ngoài sinh sống tại Nhật Bản, tăng 330.000 người so với năm trước. Những cư dân này không chỉ giúp bù đắp tình trạng thiếu lao động trong nước mà còn trở thành những người đóng góp quan trọng cho hệ thống lương hưu của quốc gia.

Thường trú nhân là nhóm người nước ngoài lớn nhất ở Nhật Bản, với khoảng 890.000 người thuộc nhóm này. Thực tập sinh kỹ thuật đứng thứ hai với dân số khoảng 400.000 người.

Một phụ nữ Trung Quốc ở độ tuổi 40, đã được cấp tư cách visa thường trú nhân, đang điều hành một công ty công nghệ thông tin (CNTT) ở Tokyo cho biết, cô đến Nhật Bản cách đây 20 năm với tư cách là một sinh viên quốc tế.

Sau khi tốt nghiệp đại học, cô ở lại Nhật Bản và bắt đầu làm việc cho một công ty liên quan đến CNTT. Tiền lương hàng tháng của cô là 230.000 yen (khoảng 1.430 USD), nhưng sau khi khấu trừ lương hưu nhân viên và phí bảo hiểm y tế, số tiền mang về nhà của cô giảm xuống còn 200.000 yen (khoảng 1.240 USD). Tuy nhiên, người phụ nữ này coi những khoản thanh toán này là một phần nghĩa vụ của mình khi làm việc tại Nhật Bản.

Hai năm trước, cô bắt đầu công việc kinh doanh của riêng mình. Hiện nay cô đang tuyển dụng một số kỹ sư nước ngoài. Gần đây, đồng yen yếu đã khiến mức lương của người Nhật kém cạnh tranh hơn so với các nước khác. Cùng với việc người dân bị khấu trừ phí bảo hiểm, cô lo lắng: “Điều đó có thể khiến chúng tôi gặp bất lợi khi thuê nhân sự nước ngoài”.

Dựa trên số liệu thực tế từ năm 2016 đến năm 2019, đánh giá tài chính mới nhất dự đoán một dòng vốn ròng của 164.000 người nước ngoài mỗi năm cho đến năm 2040; đây là mức trung bình của ba kịch bản. Tỷ lệ thay thế thu nhập (tỷ lệ chi trả lương hưu trên tiền lương mang về nhà của dân số trong độ tuổi lao động), một chỉ số quan trọng để xác minh tình hình tài chính của hệ thống lương hưu, sẽ được duy trì ở mức 50,4% trong năm tài chính 2057 theo kịch bản này. Thế nhưng, Giáo sư Kohei Komamura của Đại học Keio, thành viên tiểu ban lương hưu của Bộ phúc lợi, chỉ ra rằng: “Sự phục hồi của tỷ lệ sinh và dòng người nước ngoài tràn vào là những yếu tố không chắc chắn”.

Trong kịch bản dòng vốn cao, dòng người nước ngoài ròng vào Nhật Bản sẽ đạt 250.000 một năm, trong khi ở kịch bản thấp, con số này sẽ dao động ở mức khoảng 69.000 người. Trong trường hợp thấp, tỷ lệ thay thế thu nhập sẽ giảm xuống khoảng 47,7% trong năm tài chính 2062, chưa đạt mục tiêu 50% của chính phủ. Do đó, số lượng cư dân nước ngoài tại Nhật Bản ảnh hưởng trực tiếp đến việc liệu mức trợ cấp hưu trí có thể được duy trì hay không.

Trong khi đó, số lượng người nước ngoài nhận được khoản hoàn trả một lần cho khoản đóng phí bảo hiểm khi rời Nhật Bản đang tăng lên, với khoảng 96.000 người làm như vậy trong năm tài chính 2021. Những người rời Nhật Bản sau khi làm việc và sinh sống ở đây có thể nộp đơn xin nhận một phần bảo hiểm xã hội của họ thanh toán trở lại. Trong khi số lượng người nước ngoài đến ngày càng tăng thì số lượng người rời khỏi Nhật Bản cũng ngày càng tăng.

Nhật Bản có thỏa thuận bảo hiểm xã hội với một số quốc gia khác và có trường hợp người dân có thể nhận lương hưu ở nước mình nếu họ đã đóng phí bảo hiểm ở Nhật Bản. Các chuyên gia cho rằng nếu Nhật Bản muốn tiếp tục chấp nhận nhiều công dân nước ngoài hơn thì cần phải có những thỏa thuận tiếp theo.

Tuy nhiên, không phải tất cả cư dân nước ngoài đều đóng phí bảo hiểm xã hội. Một cuộc khảo sát năm 2019 cho thấy 4,4% cư dân nước ngoài trong độ tuổi 20-59 không đăng ký hưởng lương hưu công. Rõ ràng có những trường hợp người nước ngoài được thông báo về thủ tục đăng ký vào hệ thống lương hưu công khi họ báo cáo chuyển đến Nhật Bản nhưng lại không thực hiện. Bộ phúc lợi có kế hoạch tăng cường quá trình tiếp nhận cư dân nước ngoài, bao gồm cả những người chưa đăng ký.

Để Nhật Bản có thể tiếp tục ghi nhận dòng vốn ròng của người nước ngoài đổ vào, nước này cần phải tăng số lượng người nước ngoài sống ở nước này lâu dài.

Nguyễn Tuyến (P/v TTXVN tại Tokyo)